DOI Artikel:
Markiewicz, Anna: "Różne sztuki wód" i Bernini: Wersal Ludwika XIV w relacjach polskich podróżników (1661-1715)
Zitierlink:https://digi.ub.uni-heidelberg.de/diglit/modus2020/0100
Wyjątkowe miejsce na trasach wojażerów i kartach opisów podróży zajmo-
wał Wersal - dwór Le Roi-Soleil, ale i rozległe, rozbudowywane nieustannie,
pełne przepychu założenie rezydencjonalne z bogactwem finezyjnych kolekcji,
najwyższej klasy dzieł malarstwa, rzeźby i rzemiosła artystycznego, otoczone
wykwintnymi ogrodami. W epoce baroku wyjazd do „cudzych krajów” stanowił
ostatni etap formacji intelektualnej młodych elit Rzeczypospolitej Obojga Naro-
dów, a Francja i jej stolica zajmowały niekwestionowane najważniejsze miejsce
w programach Grand Tour {Kavalierstourf nowożytnych podróży edukacyjnych
podejmowanych w xvn i xviii wieku przez szlachtę i magnaterię całej Europy2.
Zgodnie z ówczesnym kanonem edukacyjnym celem podróży było nie tyle samo
regularne wykształcenie akademickie, co nabycie ogłady, doświadczenia, poznanie
obcych krajów, objazd najświetniejszych dworów i rezydencji, do których bez
wątpienia zaliczał się Wersal. W relacjach podróżniczych Paryż określano jako
„theatrum całej prawie Europy”3, a wizyta na dworze Ludwika xiv stanowiła
ważny punkt programu każdej podróży edukacyjnej. We wrześniu 1670 roku
odbierający paryskie nauki Jan Kazimierz Denhoff tłumaczył taką konieczność
ojcu: „Król francuski wyjeżdża teraz aż ku Lyonowi, zaczym trudno go teraz
i widzieć i witać, aż powróci za pięć niedziel, bywszy zaś w Paryżu a króla nie
widzieć i tak odjechać, byłoby to coś niesłychanego [.. .]”4.
W licznych instrukcjach spisywanych dla wyruszających do Francji młodych
szlachciców i magnatów rodzice oraz sprawujący pieczę nad przebiegiem edukacji
opiekunowie zgodnie podkreślali zatem konieczność odwiedzin na dworze Ludwi-
ka xiv w Wersalu. Marszałek wielki koronny Stanisław Herakliusz Lubomirski, no-
tując w 1699 roku zalecenia dla udających się do Paryża synów Teodora i Franciszka,
poszukiwanie sacrum odnajdywanie profanum, red. B. Rok, F. Wolański, Toruń 2013, s. 248-266;
M. Wyrzykowska, xvi-, xvn- i xvin-wieczne pamiętniki i diariusze polskiej szlachty jako świadec-
two mentalności i stanu świadomości artystycznej ,„Quart”, 2007, nr 2(4), s. 40-55; eadem, Modni
i wyklęci artyści doby baroku w świetle xvn- i xvm-wiecznej literatury podróżniczej i żywotów
artystów (na wybranych przykładach), ibidem, 2014, nr 3(33), s. 33-51; M. Kunicki-Goldfinger,
Kategoria „piękna” w opisach Rzymu zawartych w polskojęzycznych diariuszach podróży z xvi
i xvii wieku,„Barok. Historia - Literatura - Sztuka”, 20,2013, nr 2(40), s. 111-141; M. Wrześniak,
Roma Sancta, Fiorenza Bella. Dzieła sztuki w diariuszach połskich podróżników do Włoch w xvi
i xvii wieku, Warszawa 2010; eadem, Fłorencja-muzeum. Miasto i jego sztuka w oczach połskich
podróżników, Kraków 2013 (= Muzeologia, 5); J. Tazbir, Wrażliwość artystyczna szlachty polskiej,
w: Cała historia to dzieje ludzi... Studia z historii społecznej ofiarowane profesorowi Andrzejowi
Wyczańskiemu w 80-tą rocznicę urodzin i 55-lecie pracy naukowej, red. C. Kukło przy współudziale
P. Guzowskiego, Białystok 2004, s. 55-66.
2 A. Markiewicz, „Miasto wszystkich delicyi pełne”. Paryż w rełacjach połskich podróżników z lat
osiemdziesiątych xvn wieku, w: Sztuka i podróżowanie. Studia teoretyczne i historyczno-arty-
styczne, red. P. Krasny, D. Ziarkowski, Kraków 2009, s. 107-118; eadem, Paryż w korespondencji
Jana Kazimierza Denhoffa z lat 1670-1675, w: Itinera clericorum. Kulturotwórcze i religijne aspek-
ty podróży duchownych, red. D. Quirini-Popławska, Ł. Burkiewicz, Kraków 2014, s. 487-502;
M. Kamecka, Francja i Francuzi w oczach podróżników polskich z przełomu xvn i xviii wieku,
w: Angłosasi, Francuzi i Połacy - wzajemny wizerunek dawniej i dziś, red. P. Guzowski, M. Ka-
mecka, Białystok 2005, s. 73-86; R. Niedziela, Paryż przed Rewołucją (1774-1789). Obraz miasta
w oczach cudzoziemców, Kraków 2015; M. Bratuń, Paris aux yeux des jeunes Sarmates eclaires
en 1766-1767 dapres une correspondance inedite de Joseph et Micheł-Georges Mniszech, „Studies
on Voltaire and the Eighteenth Century”, 1999, nr 371, s. 257-274.
3 J.M. Kossowicz, Diariusz podróży po Europie (1682-1688), oprać., wstęp i komentarz A. Markie-
wicz, Warszawa 2017, s. 660.
4 Biblioteka xx. Czartoryskich w Krakowie (dalej: BCzart.), rkps 3622 ni, J.K. Denhoff do T. Den-
hoffa, Paryż 16 ix 1670.
100
ARTYKUŁY
Anna Markiewicz
wał Wersal - dwór Le Roi-Soleil, ale i rozległe, rozbudowywane nieustannie,
pełne przepychu założenie rezydencjonalne z bogactwem finezyjnych kolekcji,
najwyższej klasy dzieł malarstwa, rzeźby i rzemiosła artystycznego, otoczone
wykwintnymi ogrodami. W epoce baroku wyjazd do „cudzych krajów” stanowił
ostatni etap formacji intelektualnej młodych elit Rzeczypospolitej Obojga Naro-
dów, a Francja i jej stolica zajmowały niekwestionowane najważniejsze miejsce
w programach Grand Tour {Kavalierstourf nowożytnych podróży edukacyjnych
podejmowanych w xvn i xviii wieku przez szlachtę i magnaterię całej Europy2.
Zgodnie z ówczesnym kanonem edukacyjnym celem podróży było nie tyle samo
regularne wykształcenie akademickie, co nabycie ogłady, doświadczenia, poznanie
obcych krajów, objazd najświetniejszych dworów i rezydencji, do których bez
wątpienia zaliczał się Wersal. W relacjach podróżniczych Paryż określano jako
„theatrum całej prawie Europy”3, a wizyta na dworze Ludwika xiv stanowiła
ważny punkt programu każdej podróży edukacyjnej. We wrześniu 1670 roku
odbierający paryskie nauki Jan Kazimierz Denhoff tłumaczył taką konieczność
ojcu: „Król francuski wyjeżdża teraz aż ku Lyonowi, zaczym trudno go teraz
i widzieć i witać, aż powróci za pięć niedziel, bywszy zaś w Paryżu a króla nie
widzieć i tak odjechać, byłoby to coś niesłychanego [.. .]”4.
W licznych instrukcjach spisywanych dla wyruszających do Francji młodych
szlachciców i magnatów rodzice oraz sprawujący pieczę nad przebiegiem edukacji
opiekunowie zgodnie podkreślali zatem konieczność odwiedzin na dworze Ludwi-
ka xiv w Wersalu. Marszałek wielki koronny Stanisław Herakliusz Lubomirski, no-
tując w 1699 roku zalecenia dla udających się do Paryża synów Teodora i Franciszka,
poszukiwanie sacrum odnajdywanie profanum, red. B. Rok, F. Wolański, Toruń 2013, s. 248-266;
M. Wyrzykowska, xvi-, xvn- i xvin-wieczne pamiętniki i diariusze polskiej szlachty jako świadec-
two mentalności i stanu świadomości artystycznej ,„Quart”, 2007, nr 2(4), s. 40-55; eadem, Modni
i wyklęci artyści doby baroku w świetle xvn- i xvm-wiecznej literatury podróżniczej i żywotów
artystów (na wybranych przykładach), ibidem, 2014, nr 3(33), s. 33-51; M. Kunicki-Goldfinger,
Kategoria „piękna” w opisach Rzymu zawartych w polskojęzycznych diariuszach podróży z xvi
i xvii wieku,„Barok. Historia - Literatura - Sztuka”, 20,2013, nr 2(40), s. 111-141; M. Wrześniak,
Roma Sancta, Fiorenza Bella. Dzieła sztuki w diariuszach połskich podróżników do Włoch w xvi
i xvii wieku, Warszawa 2010; eadem, Fłorencja-muzeum. Miasto i jego sztuka w oczach połskich
podróżników, Kraków 2013 (= Muzeologia, 5); J. Tazbir, Wrażliwość artystyczna szlachty polskiej,
w: Cała historia to dzieje ludzi... Studia z historii społecznej ofiarowane profesorowi Andrzejowi
Wyczańskiemu w 80-tą rocznicę urodzin i 55-lecie pracy naukowej, red. C. Kukło przy współudziale
P. Guzowskiego, Białystok 2004, s. 55-66.
2 A. Markiewicz, „Miasto wszystkich delicyi pełne”. Paryż w rełacjach połskich podróżników z lat
osiemdziesiątych xvn wieku, w: Sztuka i podróżowanie. Studia teoretyczne i historyczno-arty-
styczne, red. P. Krasny, D. Ziarkowski, Kraków 2009, s. 107-118; eadem, Paryż w korespondencji
Jana Kazimierza Denhoffa z lat 1670-1675, w: Itinera clericorum. Kulturotwórcze i religijne aspek-
ty podróży duchownych, red. D. Quirini-Popławska, Ł. Burkiewicz, Kraków 2014, s. 487-502;
M. Kamecka, Francja i Francuzi w oczach podróżników polskich z przełomu xvn i xviii wieku,
w: Angłosasi, Francuzi i Połacy - wzajemny wizerunek dawniej i dziś, red. P. Guzowski, M. Ka-
mecka, Białystok 2005, s. 73-86; R. Niedziela, Paryż przed Rewołucją (1774-1789). Obraz miasta
w oczach cudzoziemców, Kraków 2015; M. Bratuń, Paris aux yeux des jeunes Sarmates eclaires
en 1766-1767 dapres une correspondance inedite de Joseph et Micheł-Georges Mniszech, „Studies
on Voltaire and the Eighteenth Century”, 1999, nr 371, s. 257-274.
3 J.M. Kossowicz, Diariusz podróży po Europie (1682-1688), oprać., wstęp i komentarz A. Markie-
wicz, Warszawa 2017, s. 660.
4 Biblioteka xx. Czartoryskich w Krakowie (dalej: BCzart.), rkps 3622 ni, J.K. Denhoff do T. Den-
hoffa, Paryż 16 ix 1670.
100
ARTYKUŁY
Anna Markiewicz