DOI Artikel:
Markiewicz, Anna: "Różne sztuki wód" i Bernini: Wersal Ludwika XIV w relacjach polskich podróżników (1661-1715)
Zitierlink:https://digi.ub.uni-heidelberg.de/diglit/modus2020/0120
visited the menagerie and the gardens, which have left this experienced traveller,
who had already become acquainted with the most outstanding compositions
of Italian garden architecture on his way to France, quite in awe. He emphasized
the grandeur of the entire garden arrangement, delighted with the magnificent
fountains, the great canal, and the recently completed labyrinth designed by Andre
Le Nótre and Charles Perrault.21 We should add that Billewicz explored the garden
thoroughly by taking advantage of the great opportunity he had, namely joining
the group accompanying the Danish envoy and strolling around the property. This
was a common practice among travellers visiting Versailles: joining the retinue
of envoys visiting the gardens usually guaranteed easy access to the greatest at-
tractions of the entire complex.22 Shortly after the Lithuanian traveller, in 1680,
the young son of the Voivode of Sieradz Stanisław Wierzbowski saw Versailles,
and praised the gardens of Louis xiv among the French delicacies.23
wielka magnificencja. Pałac zaś wielkiego sumptu i wyśmienitości apparent indicia, gdyż jeszcze
imperfectum opus, i lubo było przedtym skończone, jeno że jakoważ się displicentia królowi
ukazała, kazał połomać, a de nowo erigere opus” [I was travelling to Versaille, among other
things, the location of the royal residence, established by the present King. This is a decidedly
worthy place for monarchs to reside it, because in circumcirca it is vastly magnificent. The pał-
ace itself is exceedingly sumptuous and excellent apparent indicia, as it is still an imperfectum
opus, and although it had been already completed, the King saw a displicentia and ordered
to be destroyed and de nowo erigere opus], T. Billewicz, Diariusz podróży po Europie w latach
1677-1678, M. Kunicki-Goldfinger (ed.), Warszawa 2004, p. 291.
21 “Tam jest ogród, niemniej admiracjej godny, któremu równego świat nie znajduje, i lubo są we
Włoszech też godne podziwienia ogrody, ten jednak nierów[ni]ie jako in opere, in sumptu, tak
też in artificio omnes excellit, quod lustus et sumptum aąuarum artificialium, o których opisując
distincte trzeba by pół roka pracy. Cóż do magnifiki struktur i inwencji po wszytkim ogrodzie,
kędy między inszemi inwencjami amphiteatrum, kędy też same wody ąuadruplo in varias
odmieniają figuras. Potym labirynt, tam niezmienna moc różnych inwencji, naturalissime expres-
sarum bestiarum omnis in mundo generis znajdujących się, z żelaza, z malowaniem, z których
arficiales wynikają wody; dość na tym, iż res pewnie magna admiratione digna. [...] Jest też,
niemniej godny konsyderacjej, we śrzodku tego ogroda kanał, który podnosi okręt ze trzydziestą
dział, a ten kopany. Nie dziw, ponieważ ten ogród i pałac, lubo jeszcze nie skończony, więcej niż
na dwadzieścia kosztuje króla francuskiego miliony. Od którego o milę asservantur omnia genera
animalium extraneorum, nie mniej visu digna. Jakoż ten ogród i magnificencją struktury między
inszemi we Francjej godnemi do widzenia rzeczami nie mniej godniejsza” [There is a garden,
no less worthy of admiration, and unparalleled anywhere in the world, and although there are
splendid gardens in Italy as well, this one is distinguished in opere, in sumptu, as well as in artificio
omnes excellit, ąuod lustus et sumptum aąuarum artificialium, and to describe these in distincte it
would take six months of labour. Suffice it to say, the lead for pipes cost morę than four, asseritur,
million. To say nothing of the magnificence of structures and inventions all though the garden,
among them an amphiteatrum, where the waters ąuadruplo in varias change their figuras. Then
the labyrinth, with unceasing abundance of various inventions, found naturalissime expressarum
bestiarum omnis in mundo generis, madę of iron, and painted, of which artificiales emerge from
the water; enough said, surely res magna admiratione digna. [...] There is also, no less worthy
of consideration, a dug-out canal in the middle of this garden, which carries a ship with thirty
cannons. No wonder, as this garden and pałace, albeit still unfinished, cost the French King in
excess of twenty million. One mile further, asservantur omnia genera animalium extraneorum,
no less visu digna. Also the magnificence of this structure distinguishes the said garden among
other noteworthy sights of France], ibidem, pp. 291,294.
22 This issue was discussed brilliantly by R.W Berger, TE Hedin, Diplomatic Tours in the Gardens
ofVersailles Under Louis xiv, Philadelphia 2008; see also: R.W. Berger, In the Garden ofthe Sun King.
Studies on the Park of Versailles under Louis xiv, Washington 1985; I. Thompson, The Sun Kings
Garden. Louis xiv, Andre Le Nótre and the Creations of the Gardens of Versailles, London 2006.
23 “Paryża nie opisuję, bo tak wiele jest woluminów o nim pisanych. To tylko przydaję, że jest
miasto wszystkich delicyi pełne. [...] Chcesz oczy napaść? Masz ludzie piękne, pałace, ogrody,
120
ARTICLES
Anna Markiewicz
who had already become acquainted with the most outstanding compositions
of Italian garden architecture on his way to France, quite in awe. He emphasized
the grandeur of the entire garden arrangement, delighted with the magnificent
fountains, the great canal, and the recently completed labyrinth designed by Andre
Le Nótre and Charles Perrault.21 We should add that Billewicz explored the garden
thoroughly by taking advantage of the great opportunity he had, namely joining
the group accompanying the Danish envoy and strolling around the property. This
was a common practice among travellers visiting Versailles: joining the retinue
of envoys visiting the gardens usually guaranteed easy access to the greatest at-
tractions of the entire complex.22 Shortly after the Lithuanian traveller, in 1680,
the young son of the Voivode of Sieradz Stanisław Wierzbowski saw Versailles,
and praised the gardens of Louis xiv among the French delicacies.23
wielka magnificencja. Pałac zaś wielkiego sumptu i wyśmienitości apparent indicia, gdyż jeszcze
imperfectum opus, i lubo było przedtym skończone, jeno że jakoważ się displicentia królowi
ukazała, kazał połomać, a de nowo erigere opus” [I was travelling to Versaille, among other
things, the location of the royal residence, established by the present King. This is a decidedly
worthy place for monarchs to reside it, because in circumcirca it is vastly magnificent. The pał-
ace itself is exceedingly sumptuous and excellent apparent indicia, as it is still an imperfectum
opus, and although it had been already completed, the King saw a displicentia and ordered
to be destroyed and de nowo erigere opus], T. Billewicz, Diariusz podróży po Europie w latach
1677-1678, M. Kunicki-Goldfinger (ed.), Warszawa 2004, p. 291.
21 “Tam jest ogród, niemniej admiracjej godny, któremu równego świat nie znajduje, i lubo są we
Włoszech też godne podziwienia ogrody, ten jednak nierów[ni]ie jako in opere, in sumptu, tak
też in artificio omnes excellit, quod lustus et sumptum aąuarum artificialium, o których opisując
distincte trzeba by pół roka pracy. Cóż do magnifiki struktur i inwencji po wszytkim ogrodzie,
kędy między inszemi inwencjami amphiteatrum, kędy też same wody ąuadruplo in varias
odmieniają figuras. Potym labirynt, tam niezmienna moc różnych inwencji, naturalissime expres-
sarum bestiarum omnis in mundo generis znajdujących się, z żelaza, z malowaniem, z których
arficiales wynikają wody; dość na tym, iż res pewnie magna admiratione digna. [...] Jest też,
niemniej godny konsyderacjej, we śrzodku tego ogroda kanał, który podnosi okręt ze trzydziestą
dział, a ten kopany. Nie dziw, ponieważ ten ogród i pałac, lubo jeszcze nie skończony, więcej niż
na dwadzieścia kosztuje króla francuskiego miliony. Od którego o milę asservantur omnia genera
animalium extraneorum, nie mniej visu digna. Jakoż ten ogród i magnificencją struktury między
inszemi we Francjej godnemi do widzenia rzeczami nie mniej godniejsza” [There is a garden,
no less worthy of admiration, and unparalleled anywhere in the world, and although there are
splendid gardens in Italy as well, this one is distinguished in opere, in sumptu, as well as in artificio
omnes excellit, ąuod lustus et sumptum aąuarum artificialium, and to describe these in distincte it
would take six months of labour. Suffice it to say, the lead for pipes cost morę than four, asseritur,
million. To say nothing of the magnificence of structures and inventions all though the garden,
among them an amphiteatrum, where the waters ąuadruplo in varias change their figuras. Then
the labyrinth, with unceasing abundance of various inventions, found naturalissime expressarum
bestiarum omnis in mundo generis, madę of iron, and painted, of which artificiales emerge from
the water; enough said, surely res magna admiratione digna. [...] There is also, no less worthy
of consideration, a dug-out canal in the middle of this garden, which carries a ship with thirty
cannons. No wonder, as this garden and pałace, albeit still unfinished, cost the French King in
excess of twenty million. One mile further, asservantur omnia genera animalium extraneorum,
no less visu digna. Also the magnificence of this structure distinguishes the said garden among
other noteworthy sights of France], ibidem, pp. 291,294.
22 This issue was discussed brilliantly by R.W Berger, TE Hedin, Diplomatic Tours in the Gardens
ofVersailles Under Louis xiv, Philadelphia 2008; see also: R.W. Berger, In the Garden ofthe Sun King.
Studies on the Park of Versailles under Louis xiv, Washington 1985; I. Thompson, The Sun Kings
Garden. Louis xiv, Andre Le Nótre and the Creations of the Gardens of Versailles, London 2006.
23 “Paryża nie opisuję, bo tak wiele jest woluminów o nim pisanych. To tylko przydaję, że jest
miasto wszystkich delicyi pełne. [...] Chcesz oczy napaść? Masz ludzie piękne, pałace, ogrody,
120
ARTICLES
Anna Markiewicz