DOI article:
Puzio, Maksymilian: Wilhelma Wachtla "Pożegnanie z Golusem"
Citation link:https://digi.ub.uni-heidelberg.de/diglit/modus2020/0250
(nr inw. ML/A/1740). Teka nie została poddana dotychczas żadnym pracom
konserwatorskim, a poszczególne obiekty prezentują różny stan zachowania.
Papier jest pożółkły, naroża poobdzierane, część kart ma widoczne przedar-
cia i ubytki. W najgorszym stanie jest Portret własny, któremu brakuje około
16 kartonu. Grafiki omówione zostały zgodnie ze spisem plansz dołączonym do
zbioru87, analizie poddano przede wszystkim treść prac, która stanowi o istocie
całego zbioru.
Należy również wskazać, że niektóre z omówionych grafik mają swoje ma-
larskie odpowiedniki powstałe kilka lat przed całym cyklem litograficznym.
Wspominana już wcześniej praca Bezdomni, wykonana farbą olejną na płótnie,
znana również pod tytułem Tułacze, pochodzi z około 1916 roku i obrazuje
sytuację Żydów po wkroczeniu wojsk rosyjskich do Galicji. Natomiast scena
z Chrystusem powstała w 1920 roku88 jako odpowiedź na pogromy na Ukrainie
w latach 1918-1919 dokonane przez armię Semena Petlury.
Karta tytułowa - Kozioł ofiarny89
Cały cykl otwiera plansza przedstawiająca białego kozła siedzącego w okręgu
złożonym z dziesięciu czarnych skorpionów (ił. 3). Całość uzupełniają dwa napisy -
w górnej części w zwokalizowanym zapisie alfabetem
hebrajskim | bUDl 2Nt”, a u dołu „Wił. Wach-
tel | Golus”. Centrum kompozycji stanowi zwierzę
znajdujące się na wzniesieniu zarysowanym dwoma
łukami. Kozioł opracowany linearnie, z falistymi
kreskami oddającymi futro, siedzi z podwiniętymi
przednimi nogami, sprawiając wrażenie spokojnego,
z łbem lekko zwróconym w stronę widza. Spokój
ten jednak jest pozorny, gdyż na środku korpusu
zwierzęcia widoczne są dwa okręgi przypominające
tarczę strzelniczą, a obie pary kończyn skrępowane
są sznurem uniemożliwiającym mu ucieczkę. Poczu-
cie zagrożenia dopełnia okrąg złożony z czarnych
skorpionów okrążających bezbronnego ssaka.
Przedstawienie ma wymiar symboliczny i każdy
z elementów znajduje odzwierciedlenie w kulturze
żydowskiej. Spętane zwierzę jest symbolem ofia-
ry związanej ze świętem Jom Kipur90. W okresie
świątecznym arcykapłan, losując losy, decydował
o przeznaczeniu dwóch kozłów - jeden „dla Pana”
był składany w ofierze za naród, natomiast drugi
3. Wilhelm Wachtel, karta
tytułowa - Kozioł ofiarny,
ok. 1935, Muzeum Kresów
w Lubaczowie, nr inw.
ML/1061A/1. Wg <https://
tinyurl.com/n879x7re>
„dla Azazela” po odpowiedniej modlitwie był wypędzany poza miasto na pusty-
nię, niosąc ze sobą symbolicznie grzechy Izraela. W tradycji żydowskiej kozioł
87 W. Wachtel, Porządek plansz, ok. 1935, litografia, 59,5 x 43,5 cm, mkl, nr inw. ML/A/1740, <http://
judaika.polin.pl/dmuseion/docmetadata?id=6564&show_nav=true> (stan na 25.04.2020).
88 Obraz w kolekcji prywatnej.
89 W. Wachtel, karta tytułowa - Kozioł ofiarny ok. 1935, litografia, 59,5 x 43,5 cm, mkl, nr inw.
ml/io6ia/i, <http://judaika.polin.pl/dmuseion/docmetadata?id=6564&show_nav=true> (stan
na 25.04.2020).
90 N. Kameraz-Kos, Święta i obyczaje żydowskie, Warszawa 1997, s. 47-49.
250
ARTYKUŁY
Maksymilian Puzio
konserwatorskim, a poszczególne obiekty prezentują różny stan zachowania.
Papier jest pożółkły, naroża poobdzierane, część kart ma widoczne przedar-
cia i ubytki. W najgorszym stanie jest Portret własny, któremu brakuje około
16 kartonu. Grafiki omówione zostały zgodnie ze spisem plansz dołączonym do
zbioru87, analizie poddano przede wszystkim treść prac, która stanowi o istocie
całego zbioru.
Należy również wskazać, że niektóre z omówionych grafik mają swoje ma-
larskie odpowiedniki powstałe kilka lat przed całym cyklem litograficznym.
Wspominana już wcześniej praca Bezdomni, wykonana farbą olejną na płótnie,
znana również pod tytułem Tułacze, pochodzi z około 1916 roku i obrazuje
sytuację Żydów po wkroczeniu wojsk rosyjskich do Galicji. Natomiast scena
z Chrystusem powstała w 1920 roku88 jako odpowiedź na pogromy na Ukrainie
w latach 1918-1919 dokonane przez armię Semena Petlury.
Karta tytułowa - Kozioł ofiarny89
Cały cykl otwiera plansza przedstawiająca białego kozła siedzącego w okręgu
złożonym z dziesięciu czarnych skorpionów (ił. 3). Całość uzupełniają dwa napisy -
w górnej części w zwokalizowanym zapisie alfabetem
hebrajskim | bUDl 2Nt”, a u dołu „Wił. Wach-
tel | Golus”. Centrum kompozycji stanowi zwierzę
znajdujące się na wzniesieniu zarysowanym dwoma
łukami. Kozioł opracowany linearnie, z falistymi
kreskami oddającymi futro, siedzi z podwiniętymi
przednimi nogami, sprawiając wrażenie spokojnego,
z łbem lekko zwróconym w stronę widza. Spokój
ten jednak jest pozorny, gdyż na środku korpusu
zwierzęcia widoczne są dwa okręgi przypominające
tarczę strzelniczą, a obie pary kończyn skrępowane
są sznurem uniemożliwiającym mu ucieczkę. Poczu-
cie zagrożenia dopełnia okrąg złożony z czarnych
skorpionów okrążających bezbronnego ssaka.
Przedstawienie ma wymiar symboliczny i każdy
z elementów znajduje odzwierciedlenie w kulturze
żydowskiej. Spętane zwierzę jest symbolem ofia-
ry związanej ze świętem Jom Kipur90. W okresie
świątecznym arcykapłan, losując losy, decydował
o przeznaczeniu dwóch kozłów - jeden „dla Pana”
był składany w ofierze za naród, natomiast drugi
3. Wilhelm Wachtel, karta
tytułowa - Kozioł ofiarny,
ok. 1935, Muzeum Kresów
w Lubaczowie, nr inw.
ML/1061A/1. Wg <https://
tinyurl.com/n879x7re>
„dla Azazela” po odpowiedniej modlitwie był wypędzany poza miasto na pusty-
nię, niosąc ze sobą symbolicznie grzechy Izraela. W tradycji żydowskiej kozioł
87 W. Wachtel, Porządek plansz, ok. 1935, litografia, 59,5 x 43,5 cm, mkl, nr inw. ML/A/1740, <http://
judaika.polin.pl/dmuseion/docmetadata?id=6564&show_nav=true> (stan na 25.04.2020).
88 Obraz w kolekcji prywatnej.
89 W. Wachtel, karta tytułowa - Kozioł ofiarny ok. 1935, litografia, 59,5 x 43,5 cm, mkl, nr inw.
ml/io6ia/i, <http://judaika.polin.pl/dmuseion/docmetadata?id=6564&show_nav=true> (stan
na 25.04.2020).
90 N. Kameraz-Kos, Święta i obyczaje żydowskie, Warszawa 1997, s. 47-49.
250
ARTYKUŁY
Maksymilian Puzio