DOI Page / Citation link:
https://doi.org/10.11588/diglit.47029#0169
PORTRETY KONNE MAGNATERI1 POLSKIEJ
Podobnie jak w krajach zachodniej Europy, również polska magnateria, naśladu-
jąc panujących, pragnęła posiadać portrety konne, jako najznakomitszy sposób pre-
zentacji pozycji społecznej, pełnionych funkcji politycznych i związanego z tym presti-
żu. Pierwszym wizerunkiem była rycina rzymskiego sztycharza Jacopo Lauro nosząca
237 datę 16171, a perypetie związane z jej powstaniem są dobrze znane2 3. Przedstawia ona
jednoprzelotowy łuk triumfalny, przez który przejeżdża na idącym stępa wierzchowcu,
z opartą o ramię buławą, hetman wielki koronny i kanclerz — Jan Zamoyski. Na
elewacji frontowej łuku umieszczono 26 wyobrażeń sławnych czynów hetmana objaś-
nionych łacińskimi inskrypcjami. Wieńczą budowlę personifikacje dwóch podstawo-
wych cnót: Sprawiedliwości i Męstwa, dalej Wojny i Władzy Publicznej, a całość
flankują Zwycięstwo i związana z nim SławaS Jak głosi napis, wszystkich bohaterskich
czynów przedstawionych w płycinach elewacji, dokonał hetman sub auspicio Zygmun-
ta III. Podkreśla to duży kartusz z królewską koroną w przerwanym przyczółku
zawierający wielopolową tarczę z herbami Polski i Wazów.
Sięgająca czasów antycznych symbolika konnego wizerunku i jej związek z ideą
zwycięstwa i triumfu dobrze były znane już w XV wieku. Teksty historyków rzym-
skich takich jak Liwiusz, Polibiusz czy Tacyt informowały, iż zwycięzcy konsulowie,
a w okresie późniejszym cesarze, po odbyciu triumfu bywali uczczeni konnymi posąga-
mi. Przykładów wieńczenia łuków triumfalnych konnymi posągami zwycięskich ceza-
6 rów dostarczały, prócz opisów rzymskich dziejopisarzy przede wszystkim zabytki
numizmatyczne. Zainteresowanie numizmatami antycznymi w okresie nowożytnym
było ogromne4, nie tylko w kręgach uczonych humanistów, czy artystów, lecz również
wśród monarchów od cesarza Maksymiliana I poczynając5, a na królu Janie III
Sobieskim kończąc6. Wszystkie te informacje były przekształcane i adaptowane do
1 Lewicka (1956), s. 132—138; Kowalczyk (1967), s. 335.
2 Z inicjatywą jej wykonania wystąpił w 1601 r. agent kanclerza w Rzymie — opal Angelo Oduccio.
Zamówiwszy ją u Laura nie zyskał jednak akceptacji kanclerza, który zakazał wykonania. Sztycharz
ukończył jąw 1617 r. i wręczył synowi hetmana Tomaszowi podczas jego pobytu w Rzymie (Fijałek 1928,
s. XLII—XLIII).
3 Lewicka (1956), s. 134.
4 Kiedy Charles Patin publikował 1683 r. dzieło Introductio ad historiom numismatum, potrzebował
20 stron na samą tylko bibliografię, zaś lista kolekcji i zbieraczy zajęła stron 30.
5 Bruck (1956), s. 193.
6 O skali zainteresowań może świadczyć fakt, iż po otrzymaniu informacji o znalezieniu w 1684 roku
w Siedmiogrodzkim Sybinie znacznej ilości monet antycznych natychmiast nawiązał korespondencję z Mi-
chałem Telekim, wszechwładnym ministrem księcia Siedmiogrodu, w sprawie zakupu znaleziska do swych
zbiorów, wysyłając w 1685 roku na miejsce specjalnego wysłannika. Wojtowicz (1938/9), s. 268—272.
Podobnie jak w krajach zachodniej Europy, również polska magnateria, naśladu-
jąc panujących, pragnęła posiadać portrety konne, jako najznakomitszy sposób pre-
zentacji pozycji społecznej, pełnionych funkcji politycznych i związanego z tym presti-
żu. Pierwszym wizerunkiem była rycina rzymskiego sztycharza Jacopo Lauro nosząca
237 datę 16171, a perypetie związane z jej powstaniem są dobrze znane2 3. Przedstawia ona
jednoprzelotowy łuk triumfalny, przez który przejeżdża na idącym stępa wierzchowcu,
z opartą o ramię buławą, hetman wielki koronny i kanclerz — Jan Zamoyski. Na
elewacji frontowej łuku umieszczono 26 wyobrażeń sławnych czynów hetmana objaś-
nionych łacińskimi inskrypcjami. Wieńczą budowlę personifikacje dwóch podstawo-
wych cnót: Sprawiedliwości i Męstwa, dalej Wojny i Władzy Publicznej, a całość
flankują Zwycięstwo i związana z nim SławaS Jak głosi napis, wszystkich bohaterskich
czynów przedstawionych w płycinach elewacji, dokonał hetman sub auspicio Zygmun-
ta III. Podkreśla to duży kartusz z królewską koroną w przerwanym przyczółku
zawierający wielopolową tarczę z herbami Polski i Wazów.
Sięgająca czasów antycznych symbolika konnego wizerunku i jej związek z ideą
zwycięstwa i triumfu dobrze były znane już w XV wieku. Teksty historyków rzym-
skich takich jak Liwiusz, Polibiusz czy Tacyt informowały, iż zwycięzcy konsulowie,
a w okresie późniejszym cesarze, po odbyciu triumfu bywali uczczeni konnymi posąga-
mi. Przykładów wieńczenia łuków triumfalnych konnymi posągami zwycięskich ceza-
6 rów dostarczały, prócz opisów rzymskich dziejopisarzy przede wszystkim zabytki
numizmatyczne. Zainteresowanie numizmatami antycznymi w okresie nowożytnym
było ogromne4, nie tylko w kręgach uczonych humanistów, czy artystów, lecz również
wśród monarchów od cesarza Maksymiliana I poczynając5, a na królu Janie III
Sobieskim kończąc6. Wszystkie te informacje były przekształcane i adaptowane do
1 Lewicka (1956), s. 132—138; Kowalczyk (1967), s. 335.
2 Z inicjatywą jej wykonania wystąpił w 1601 r. agent kanclerza w Rzymie — opal Angelo Oduccio.
Zamówiwszy ją u Laura nie zyskał jednak akceptacji kanclerza, który zakazał wykonania. Sztycharz
ukończył jąw 1617 r. i wręczył synowi hetmana Tomaszowi podczas jego pobytu w Rzymie (Fijałek 1928,
s. XLII—XLIII).
3 Lewicka (1956), s. 134.
4 Kiedy Charles Patin publikował 1683 r. dzieło Introductio ad historiom numismatum, potrzebował
20 stron na samą tylko bibliografię, zaś lista kolekcji i zbieraczy zajęła stron 30.
5 Bruck (1956), s. 193.
6 O skali zainteresowań może świadczyć fakt, iż po otrzymaniu informacji o znalezieniu w 1684 roku
w Siedmiogrodzkim Sybinie znacznej ilości monet antycznych natychmiast nawiązał korespondencję z Mi-
chałem Telekim, wszechwładnym ministrem księcia Siedmiogrodu, w sprawie zakupu znaleziska do swych
zbiorów, wysyłając w 1685 roku na miejsce specjalnego wysłannika. Wojtowicz (1938/9), s. 268—272.