Instytut Historii Sztuki <Danzig> [Editor]; Zakład Historii Sztuki <Danzig> [Editor]: Porta Aurea: Rocznik Instytutu Historii Sztuki Uniwersytetu Gdańskiego (9.2010)

się odczytać. W drugim od zewnątrz kręgu widnieje niedokładny cytat z Apo-
kalipsy: „Apo(ca)lypsis mulier amicta sole et luna sub pedibus eius habens
in capite coronatu duodecim stellarum”16 - inskrypcja jest złota i większa
od pozostałych: „Dawid Stellas qui numerat” (trzeci krąg), „Est Deus omni-
potens e(sse)ncia cuncta creans” (trzeci krąg), „Plato monas inh(a)bidem sen-
nit et ardor resulsit i(n) c(e)llos” (szósty krąg) oraz „Ego in altissimis vinco
et thronus meus in resumpcia nubis...” (siódmy krąg)17. Z lewej strony tar-
czy, wzdłuż promienia, na odcinku od drugiego kręgu aż poza dziewiąty,
znajduje się wycięcie, któremu towarzyszą mniejsze prostokątne okienka:
na piątym kręgu po trzy z obu stron, na siódmym po dwa. Dwa złote pro-
mienie ujmują wycięcia, wydzielając tę partię tarczy. Łacińskie i niemieckie
objaśnienia, częściowo poza tym polem, informują, jakiego rodzaju dane
pojawiają się w poszczególnych otworach18.

W centrum tarczy znajduje się figura Marii z Dzieciątkiem w promienistej
glorii. Ruchoma tarcza spodnia dzieli się promieniście na 76 sekcji odnoszących
się do poszczególnych lat i koncentrycznie na dziewięć kręgów. Pierwszy krąg
podaje daty roczne od 1463 do 1538. Drugi krąg ukazuje miejsce danego roku
w cyklu słonecznym, w którym co 28 lat poszczególny dzień roku odpowiada
temu samemu dniu tygodnia. Trzeci i czwarty krąg pokazuje litery niedzielne
dla lat zwykłych i przestępnych (w dodatkowych okienkach pojawiają się dane
o przestępności trzech poprzednich i trzech następnych lat). W piątym kręgu
widnieją złote liczby oddające pozycję roku w cyklu księżycowym, w którym
co 19 lat fazy Księżyca przypadają na ten sam dzień w roku. Siódmy i ósmy
krąg podają interwały - liczby tygodni i dni od Bożego Narodzenia do niedzieli
(Quinquagesima czyli Estomiha) przed Wielkim Postem. Cyfry pojawiające
się w kręgu dziewiątym stanowiły indykt - miejsce w 15-letnim cyklu podat-
kowym. Zespół 579 danych widniejących na tych dziewięciu kręgach tworzył
tablicę komputystyczną, która aktualizowała na 76 lat wielką tarczę. Wszystkie
tarcze pozwalały na ustalanie dat świąt ruchomych, zwłaszcza Wielkanocy.

Kwadratową tablicę pierwszej kondygnacji otacza rama, u góry zwień-
czona krenelażem, od wewnątrz profilowana, pomalowana, podobnie jak pola
pomiędzy nią a tarczą, słupki i pozioma belka na kolor różu angielskiego. Ramę
zdobią ciemnobłękitne (błękit pruski) malowane z patronu wielolistne bukiety
dwojakiego rodzaju, w układzie naprzemiennym, oddzielone parami małych
rozet19. Górą tablica kalendarium ujęta jest nachyloną ścianką w kolorze błę-
kitnym, ozdobioną srebrnymi gwiazdami. Obie części flankowane są figu-
rami czterech mężczyzn stojących we wnękach jeden nad drugim. Chłopiec

16 Por. Ap 12, 1.

17 Inskrypcje te częściowo przytacza A. Januszajtis, Zegar astronomiczny..., s. 61.

18 Objaśnienia te cytuje: G. Zimmermann, Das Kalendarium..., s. 85-86 oraz A. Januszajtis,
Zegar astronomiczny..., s. 61.

19 Według A. Januszajtisa, Zegar astronomiczny..., s. 43, oryginalne ornamenty wykonane
były przy pomocy stempli.

Wokół
zagadnień
formy...

11