DOI article:
Woziński, Andrzej: Wokół zagadnień formy, programu ikonograficznego i treści zegara astronomicznego w kościele Panny Marii w Gdańsku
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.28101#0039
Library) cztery temperamenty jako płyny ustrojowe powiązane są z czterema
okresami życia, czterema porami roku, czterema żywiołami, dwoma przesile-
niami i dwoma zrównaniami dnia i nocy, czterema triadami miesięcy, czterema
triadami znaków zodiaku oraz czterema literami słowa „DEUS” i czterema
literami imienia „ADAM”. Krew połączono tutaj z dzieciństwem, miesiącami:
styczniem, lutym, marcem oraz znakami: Koziorożcem, Wodnikiem i Rybami;
czerwoną żółć z okresem dorastania, miesiącami: kwietniem, majem, czerwcem,
znakami: Baranem, Bykiem, Bliźniętami; flegmę ze starością, miesiącami: paź-
dziernikiem, listopadem, grudniem, znakami: Wagą, Skorpionem, Strzelcem;
czarną żółć z młodością, miesiącami: lipcem, sierpniem, wrześniem, znakami:
Rakiem, Lwem, Panną. Ponadto autor dodaje, że czterem porom roku odpo-
wiadają cztery żywioły oraz cztery cnoty kardynalne65. Inny rękopis dzieła Byr-
htfertha z Ramsey, tzw. Ramsey Computus (Oxford, St. Johns College), zaopa-
trzony jest w skomplikowany wykres ujmujący te zależności i uwzględniający
dodatkowe, takie jak punkty kardynalne i dwanaście wiatrów (il. 29)66.
Przyporządkowania obejmujące triady zodiakalne, temperamenty, płyny
ustrojowe, pory roku, okresy życia, żywioły, wiatry, jakości, stany skupie-
nia i kolory, które występują średniowiecznym piśmiennictwie, zebrał Jean
Seznec67. Jednakże w ich obrębie istnieje szereg wyjątków i przesunięć. W iko-
nografii powiązanie temperamentów ze znakami zodiaku pojawiało się w nie-
których wyobrażeniach człowieka zodiakalnego, m.in. na słynnej miniaturze
w Tres Riches Heures księcia Jeana de Berry wykonanej przez Jeana i Paula Lim-
bourg po 1417 r. (Chantilly, Musee Conde, il. 30). Ukazuje ona ujętą w krąg
zodiakalny w kształcie mandorli podwójną postać nagiego człowieka, na któ-
rego ciele widnieją znaki zodiaku, odpowiadające za funkcjonowanie poszcze-
gólnych części i organów. W czterech narożnikach kompozycji umieszczone
są napisy przyporządkowujące triadom znaków zodiaku określone jakości,
temperamenty, płcie i kierunki: „ Aries, leo, sagittarius, sunt calida et sicca col-
lericamasculina, orientalia” (lewygórnynarożnik), „Taurus, virgo, capricornus,
sunt frigida et sicca melancolica feminina, occidentalia” (prawy górny naroż-
nik), „Gemini, aąuarius, libra, sunt calida et humida masculina sanguinica,
meridionalia” (lewy dolny narożnik), „Cancer, scorpius, pisces, sunt frigida et
humida flegmatica feminina, Septentrionalia” (prawy dolny narożnik)68.
65 Ms. Ashmole 328, s. 85; E. Sears, The Ages ofMan..., s. 31 nn., il. 9.
66 MS 17, fol. 7v; M.H. Caviness, Images ofDivine Order and the Third Mode ofSeeing, „Gesta”
1983, Vol. 22, nr 2, s. 107, il. 19; E. Sears, TheAges ofMan..., s. 31 nn., il. 10.
67 J. Seznec, La survivance des dieux antiąues. Essai sur la róle de la tradition mythologiąue
dans Yhumanisme et dans Yart de la renaissance, Paris 1980 (I wyd. 1940), s. 48.
68 Fol. 14 v; H. Bober, The Zodiacal Miniature ofthe Tres Riches Heures ofthe Duke ofBerry:
Its Sources and Meaning, „Journal of the Warburg and Courtauld Institutes” 1948, nr 11, s. 1 nn,
il. 1; D. Blume, Regenten des Himmels. Astrologisches Bilder in Mittelalter und Renaissance, Berlin
2000, s. 151 n., il. 163; K. Karcher, Der „Dunkle Zwiling” im Stundenbuch des Duc de Berry. Uber-
legungen zu einer Kórperdoppelung, [w:] Bild und Kórper im Mittelalter, hrsg. K. Marek et al,
Miinchen 2008 (wyd. 2), s. 165-183.
Wokół
zagadnień
formy...
35
okresami życia, czterema porami roku, czterema żywiołami, dwoma przesile-
niami i dwoma zrównaniami dnia i nocy, czterema triadami miesięcy, czterema
triadami znaków zodiaku oraz czterema literami słowa „DEUS” i czterema
literami imienia „ADAM”. Krew połączono tutaj z dzieciństwem, miesiącami:
styczniem, lutym, marcem oraz znakami: Koziorożcem, Wodnikiem i Rybami;
czerwoną żółć z okresem dorastania, miesiącami: kwietniem, majem, czerwcem,
znakami: Baranem, Bykiem, Bliźniętami; flegmę ze starością, miesiącami: paź-
dziernikiem, listopadem, grudniem, znakami: Wagą, Skorpionem, Strzelcem;
czarną żółć z młodością, miesiącami: lipcem, sierpniem, wrześniem, znakami:
Rakiem, Lwem, Panną. Ponadto autor dodaje, że czterem porom roku odpo-
wiadają cztery żywioły oraz cztery cnoty kardynalne65. Inny rękopis dzieła Byr-
htfertha z Ramsey, tzw. Ramsey Computus (Oxford, St. Johns College), zaopa-
trzony jest w skomplikowany wykres ujmujący te zależności i uwzględniający
dodatkowe, takie jak punkty kardynalne i dwanaście wiatrów (il. 29)66.
Przyporządkowania obejmujące triady zodiakalne, temperamenty, płyny
ustrojowe, pory roku, okresy życia, żywioły, wiatry, jakości, stany skupie-
nia i kolory, które występują średniowiecznym piśmiennictwie, zebrał Jean
Seznec67. Jednakże w ich obrębie istnieje szereg wyjątków i przesunięć. W iko-
nografii powiązanie temperamentów ze znakami zodiaku pojawiało się w nie-
których wyobrażeniach człowieka zodiakalnego, m.in. na słynnej miniaturze
w Tres Riches Heures księcia Jeana de Berry wykonanej przez Jeana i Paula Lim-
bourg po 1417 r. (Chantilly, Musee Conde, il. 30). Ukazuje ona ujętą w krąg
zodiakalny w kształcie mandorli podwójną postać nagiego człowieka, na któ-
rego ciele widnieją znaki zodiaku, odpowiadające za funkcjonowanie poszcze-
gólnych części i organów. W czterech narożnikach kompozycji umieszczone
są napisy przyporządkowujące triadom znaków zodiaku określone jakości,
temperamenty, płcie i kierunki: „ Aries, leo, sagittarius, sunt calida et sicca col-
lericamasculina, orientalia” (lewygórnynarożnik), „Taurus, virgo, capricornus,
sunt frigida et sicca melancolica feminina, occidentalia” (prawy górny naroż-
nik), „Gemini, aąuarius, libra, sunt calida et humida masculina sanguinica,
meridionalia” (lewy dolny narożnik), „Cancer, scorpius, pisces, sunt frigida et
humida flegmatica feminina, Septentrionalia” (prawy dolny narożnik)68.
65 Ms. Ashmole 328, s. 85; E. Sears, The Ages ofMan..., s. 31 nn., il. 9.
66 MS 17, fol. 7v; M.H. Caviness, Images ofDivine Order and the Third Mode ofSeeing, „Gesta”
1983, Vol. 22, nr 2, s. 107, il. 19; E. Sears, TheAges ofMan..., s. 31 nn., il. 10.
67 J. Seznec, La survivance des dieux antiąues. Essai sur la róle de la tradition mythologiąue
dans Yhumanisme et dans Yart de la renaissance, Paris 1980 (I wyd. 1940), s. 48.
68 Fol. 14 v; H. Bober, The Zodiacal Miniature ofthe Tres Riches Heures ofthe Duke ofBerry:
Its Sources and Meaning, „Journal of the Warburg and Courtauld Institutes” 1948, nr 11, s. 1 nn,
il. 1; D. Blume, Regenten des Himmels. Astrologisches Bilder in Mittelalter und Renaissance, Berlin
2000, s. 151 n., il. 163; K. Karcher, Der „Dunkle Zwiling” im Stundenbuch des Duc de Berry. Uber-
legungen zu einer Kórperdoppelung, [w:] Bild und Kórper im Mittelalter, hrsg. K. Marek et al,
Miinchen 2008 (wyd. 2), s. 165-183.
Wokół
zagadnień
formy...
35