DOI Artikel:
Wardzyński, Michał: Import kamieni i dzieł rzeźby z Gotlandii do Rzeczypospolitej (od XIII do 2. połowy XVIII w.)
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.28101#0066
Michał monograficznego opracowania; teren Prus Królewskich, wchodzący do 1466 r.
Wardzyński w skład państwa krzyżackiego, był dotąd często pomijany w badaniach nad
gotycką rzeźbą nagrobną w Polsce46. Pierwsze próby skatalogowania większych
zespołów zabytków tego typu podjęli dopiero ostatnio ks. Zygmunt Iwicki
(Oliwa) i Artur Dobry (Muzeum Zamkowe w Malborku)47.
Tymczasem już pobieżna analiza materiałowa przynajmniej kilku spośród
zamieszczonych w katalogu tej pracy dzieł, zachowanych na terenie Kujaw
i Wielkopolski, wskazuje, iż odkuto je ewidentnie z wapieni olandzkich, najpraw-
dopodobniej w Gdańsku lub w jalumś innym ośrodku kamieniarskim w Pru-
sach Królewskich48. Płyty takie wykonywano z mierzących około 3-3,5 x 1,5-2 m
bloków, których grubość nie przekraczała najczęściej 20 cm. Dająca się zauważyć
i w tym „asortymencie” importu wapienia olandzkiego standaryzacja wymiarów
wskazuje, iż podobnie jak płyty posadzkowe docierały one w wielkich ilościach
do Gdańska i innych miast nadbałtyckich w postaci prefabrykatów - „suro-
wych” nieobrobionych płyt, które po odspojeniu w kamieniołomie i wstępnej
obróbce ładowano bezpośrednio na statki jako tzw. pod balast. Finalna obróbka
płyt w miejscowych warsztatach kamieniarsko-rzeźbiarskich przybrała wszelkie
znamiona ich masowej produkcji. Dla ułatwienia i przyśpieszenia pracy szlifo-
wano tylko jej wierzch, rytując lub płaskorzeźbiąc napisy i motywy heraldyczne.
Boki i spodnia strona płyty pozostawały nieobrobione - najlepszym dowodem
jest liczący kilkanaście dzieł zespół podniesionych z posadzki i przytwierdzo-
nych do ściany szesnasto- i siedemnastowiecznych płyt nagrobnych opatów
i przedstawicieli lokalnych rodzin szlacheckich w południowej nawie kościoła
cystersów w Oliwie49. Dla wymagających głębszego reliefu i cyzelerskiego opra-
cowania zróżnicowanych fakturalnie powierzchni płyt figuralnych tradycyjnie
rezerwowano czerwoną odmianę Dalie. Jak już wykazano, specyficzne własności
fizyczne obu odmian wapieni olandzkich decydują o ich podatności na ścieranie.
Odmiana szara jest generalnie bardziej miękka, a współtworzące ją liczne skamie-
niałości czynią ją podatną na uszkodzenia i pęknięcia całych bloków. Datowanie
46 Podobnie stało się także w najnowszej syntezie pióra Przemysława Mrozowskiego. Anali-
zując zachowane na terenie historycznych ziem polskich zabytki sepułkralne, badacz ten wyczer-
pująco opracował proces importów brązowych i kamiennych płyt nagrobnych z obszaru Flan-
drii i północnych krajów Rzeszy Niemieckiej - docierały one przecież np. do Gniezna, Poznania
czy Włocławka tą samą drogą morską via Gdańsk jak omawiane płyty z materiałów z Olandii.
Por. P. Mrozowski, Polskie nagrobki gotyckie, Warszawa 1994, szczególnie s. 5-6, 23, 32, 44-50.
47 Z. Iwicki, Nekropolia oliwska, Gdańsk 2004; A. Dobry, Płyty i pomniki..., tamże zesta-
wienia literatury niemiecko- i polskojęzycznej. Z najnowszych prac zob. ponadto J. Bielak, Nie-
znana płyta nagrobna Paula Jaschke z kościoła Mariackiego w Gdańsku. Przyczynek do praktyki
funeralnej w nowożytnym Gdańsku, [w:] Rzeźba w Prusach (w druku).
48 Por. np. płytę nagrobną Wawrzyńca Grodzickiego (zm. 1512), kanonika gnieźnieńskiego
i poznańskiego w katedrze w Poznaniu. Zob. P. Mrozowski, Połskie nagrobki..., s. 45, 221-222,
poz. kat. I 101 (tu identyfikacja materiału jako marmuru śląskiego).
49 Z. Iwicki, Ołiwa wczoraj i dziś. Przewodnik po zabytkach katedry i byłego klasztoru, Gdańsk
2001, s. 146-149.
62
Wardzyński w skład państwa krzyżackiego, był dotąd często pomijany w badaniach nad
gotycką rzeźbą nagrobną w Polsce46. Pierwsze próby skatalogowania większych
zespołów zabytków tego typu podjęli dopiero ostatnio ks. Zygmunt Iwicki
(Oliwa) i Artur Dobry (Muzeum Zamkowe w Malborku)47.
Tymczasem już pobieżna analiza materiałowa przynajmniej kilku spośród
zamieszczonych w katalogu tej pracy dzieł, zachowanych na terenie Kujaw
i Wielkopolski, wskazuje, iż odkuto je ewidentnie z wapieni olandzkich, najpraw-
dopodobniej w Gdańsku lub w jalumś innym ośrodku kamieniarskim w Pru-
sach Królewskich48. Płyty takie wykonywano z mierzących około 3-3,5 x 1,5-2 m
bloków, których grubość nie przekraczała najczęściej 20 cm. Dająca się zauważyć
i w tym „asortymencie” importu wapienia olandzkiego standaryzacja wymiarów
wskazuje, iż podobnie jak płyty posadzkowe docierały one w wielkich ilościach
do Gdańska i innych miast nadbałtyckich w postaci prefabrykatów - „suro-
wych” nieobrobionych płyt, które po odspojeniu w kamieniołomie i wstępnej
obróbce ładowano bezpośrednio na statki jako tzw. pod balast. Finalna obróbka
płyt w miejscowych warsztatach kamieniarsko-rzeźbiarskich przybrała wszelkie
znamiona ich masowej produkcji. Dla ułatwienia i przyśpieszenia pracy szlifo-
wano tylko jej wierzch, rytując lub płaskorzeźbiąc napisy i motywy heraldyczne.
Boki i spodnia strona płyty pozostawały nieobrobione - najlepszym dowodem
jest liczący kilkanaście dzieł zespół podniesionych z posadzki i przytwierdzo-
nych do ściany szesnasto- i siedemnastowiecznych płyt nagrobnych opatów
i przedstawicieli lokalnych rodzin szlacheckich w południowej nawie kościoła
cystersów w Oliwie49. Dla wymagających głębszego reliefu i cyzelerskiego opra-
cowania zróżnicowanych fakturalnie powierzchni płyt figuralnych tradycyjnie
rezerwowano czerwoną odmianę Dalie. Jak już wykazano, specyficzne własności
fizyczne obu odmian wapieni olandzkich decydują o ich podatności na ścieranie.
Odmiana szara jest generalnie bardziej miękka, a współtworzące ją liczne skamie-
niałości czynią ją podatną na uszkodzenia i pęknięcia całych bloków. Datowanie
46 Podobnie stało się także w najnowszej syntezie pióra Przemysława Mrozowskiego. Anali-
zując zachowane na terenie historycznych ziem polskich zabytki sepułkralne, badacz ten wyczer-
pująco opracował proces importów brązowych i kamiennych płyt nagrobnych z obszaru Flan-
drii i północnych krajów Rzeszy Niemieckiej - docierały one przecież np. do Gniezna, Poznania
czy Włocławka tą samą drogą morską via Gdańsk jak omawiane płyty z materiałów z Olandii.
Por. P. Mrozowski, Polskie nagrobki gotyckie, Warszawa 1994, szczególnie s. 5-6, 23, 32, 44-50.
47 Z. Iwicki, Nekropolia oliwska, Gdańsk 2004; A. Dobry, Płyty i pomniki..., tamże zesta-
wienia literatury niemiecko- i polskojęzycznej. Z najnowszych prac zob. ponadto J. Bielak, Nie-
znana płyta nagrobna Paula Jaschke z kościoła Mariackiego w Gdańsku. Przyczynek do praktyki
funeralnej w nowożytnym Gdańsku, [w:] Rzeźba w Prusach (w druku).
48 Por. np. płytę nagrobną Wawrzyńca Grodzickiego (zm. 1512), kanonika gnieźnieńskiego
i poznańskiego w katedrze w Poznaniu. Zob. P. Mrozowski, Połskie nagrobki..., s. 45, 221-222,
poz. kat. I 101 (tu identyfikacja materiału jako marmuru śląskiego).
49 Z. Iwicki, Ołiwa wczoraj i dziś. Przewodnik po zabytkach katedry i byłego klasztoru, Gdańsk
2001, s. 146-149.
62