DOI Artikel:
Wardzyński, Michał: Import kamieni i dzieł rzeźby z Gotlandii do Rzeczypospolitej (od XIII do 2. połowy XVIII w.)
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.28101#0072
Michał ale powtarzającego ją pod dyktando zleceniodawców67. Najwięcej wspólnych
Wardzyński elementów, od detali kompozycji poczynając, a na wspomnianym kształcie
i ornamentyce tablicy, ujęciu infuły i pastorału oraz wcale eleganckim kroju
wycinanej antykwy kończąc, praca ta ma z dwoma wcześniejszymi o ponad
dziesięciolecie płytami prymasa Macieja Drzewieckiego (zm. 1535) w Gnieź-
nie oraz biskupa kujawskiego Jana Karnkowskiego we Włocławku (fundacja
za życia, po 1536). Wykonali je odpowiednio w czerwonym wapieniu „mar-
murowym” i odlewie brązowym prezentujący wysoki poziom biegłości dłuta
mistrzowie ze Śląska oraz z Gdańska lub Torunia68. Konkludując, cystersi
lądzcy chcąc upamiętnić osobę szwedzkiego biskupa, zwrócili się o pomoc
w zamówieniu odpowiedniej płyty prawdopodobnie do swoich współbraci
z jednego z opactwpomorskich, być może do Oliwy, przedkładając im propo-
zycję projektu opartą właśnie na znanych z autopsji płytach włoskich z serii
Łaskiego oraz pierwszych nowożytnych dziełach gdańskich (lub pomorskich)
z pobliskiego Gniezna i Włocławka. Ten ostatni z racji granic diecezji sięga-
jących Bałtyku pozostawał w ścisłych kontaktach handlowych i kulturalnych
z Gdańskiem i pozostałymi miastami Prus Królewskich. Datowana na okres
po 1539 r. płyta w Lądzie - unikat w Wielkopolsce - jest jednym z niewielu
zabytków pomorskich wzorowanych na sztuce włoskiego renesansu.
Na terenie Prus Królewskich i Warmii około połowy XVI w. pod wpływem
ówczesnych tendencji w rzeźbie zachodnioeuropejskiej wykształcił się w lokal-
nych ośrodkach rzeźbiarskich typ płyty z przedstawieniem półpostaciowym
w arkadzie, popularny szczególnie wśród aspirujących do rangi regionalnej
elity humanistycznej kanoników i prałatów obu pomorskich kapituł katedral-
nych w Chełmży i Fromborku. Do najlepszych zaliczają się utrzymane jeszcze
w stylistyce form ornamentalnych renesansu południowoniemieckiego płyty
kanoników: Johanna Timmermanna (zm. 1563), atrybuowana Antonowi Her-
bartowi z Gdańska, i ozdobiona już ornamentem okuciowo-zwijanym płyta
Alberta Lichtenheina (zm. 1593), obie we Fromborku69. Omówiona grupa nie
stała się dotąd przedmiotem badań porównawczych, a jej związki z rzeźbą
gdańską 2. połowy XVI w. mogą stanowić ważny przyczynek do badań nad
mniej znanym rozdziałem z historii tego ośrodka artystycznego. Tej samej
proweniencji, na co zwróciła uwagę Zofia Kossakowska-Szanajca, jest zloka-
lizowana daleko na południe reprezentacyjna płyta nobilitowanego w 1564 r.
67 Podobne wrażenie sprawia sporo wcześniejsza, równie oszczędna płyta kanonika war-
mińskiego Johannesa Craptiusa (zm. 1525 r.) w katedrze fromborskiej, której anonimowy
autor miał kłopoty z pogodzeniem zasad renesansowej kompozycji i wykroju kartusza z tra-
dycyjną redakcją inskrypcji. Zob. E. Brachvogel, Die Grabdenkmdler im Dom zu Frauenburg,
„Zeitschrift fur Geschichte und Ałtertumkunde Ermlands” 1929, nr 23, s. 750; KZSP. Seria
Nowa, t. 2, z. 1, s. 75.
68 H. Kozakiewiczowa, Rzeźba XVI wieku..., s. 21.
69 Pastorblatt fur Diócese Ermland, 1881, s. 53, 55; E. Brachvogel, Die Grabdenkmdler...,
s. 758, 764; KZSP. Seria Nowa, t. 2, z. 1, s. 75, 78; ostatnio T. Piaskowski, H. Szkop, Zabytki
Fromborka..., s. 68-69.
68
Wardzyński elementów, od detali kompozycji poczynając, a na wspomnianym kształcie
i ornamentyce tablicy, ujęciu infuły i pastorału oraz wcale eleganckim kroju
wycinanej antykwy kończąc, praca ta ma z dwoma wcześniejszymi o ponad
dziesięciolecie płytami prymasa Macieja Drzewieckiego (zm. 1535) w Gnieź-
nie oraz biskupa kujawskiego Jana Karnkowskiego we Włocławku (fundacja
za życia, po 1536). Wykonali je odpowiednio w czerwonym wapieniu „mar-
murowym” i odlewie brązowym prezentujący wysoki poziom biegłości dłuta
mistrzowie ze Śląska oraz z Gdańska lub Torunia68. Konkludując, cystersi
lądzcy chcąc upamiętnić osobę szwedzkiego biskupa, zwrócili się o pomoc
w zamówieniu odpowiedniej płyty prawdopodobnie do swoich współbraci
z jednego z opactwpomorskich, być może do Oliwy, przedkładając im propo-
zycję projektu opartą właśnie na znanych z autopsji płytach włoskich z serii
Łaskiego oraz pierwszych nowożytnych dziełach gdańskich (lub pomorskich)
z pobliskiego Gniezna i Włocławka. Ten ostatni z racji granic diecezji sięga-
jących Bałtyku pozostawał w ścisłych kontaktach handlowych i kulturalnych
z Gdańskiem i pozostałymi miastami Prus Królewskich. Datowana na okres
po 1539 r. płyta w Lądzie - unikat w Wielkopolsce - jest jednym z niewielu
zabytków pomorskich wzorowanych na sztuce włoskiego renesansu.
Na terenie Prus Królewskich i Warmii około połowy XVI w. pod wpływem
ówczesnych tendencji w rzeźbie zachodnioeuropejskiej wykształcił się w lokal-
nych ośrodkach rzeźbiarskich typ płyty z przedstawieniem półpostaciowym
w arkadzie, popularny szczególnie wśród aspirujących do rangi regionalnej
elity humanistycznej kanoników i prałatów obu pomorskich kapituł katedral-
nych w Chełmży i Fromborku. Do najlepszych zaliczają się utrzymane jeszcze
w stylistyce form ornamentalnych renesansu południowoniemieckiego płyty
kanoników: Johanna Timmermanna (zm. 1563), atrybuowana Antonowi Her-
bartowi z Gdańska, i ozdobiona już ornamentem okuciowo-zwijanym płyta
Alberta Lichtenheina (zm. 1593), obie we Fromborku69. Omówiona grupa nie
stała się dotąd przedmiotem badań porównawczych, a jej związki z rzeźbą
gdańską 2. połowy XVI w. mogą stanowić ważny przyczynek do badań nad
mniej znanym rozdziałem z historii tego ośrodka artystycznego. Tej samej
proweniencji, na co zwróciła uwagę Zofia Kossakowska-Szanajca, jest zloka-
lizowana daleko na południe reprezentacyjna płyta nobilitowanego w 1564 r.
67 Podobne wrażenie sprawia sporo wcześniejsza, równie oszczędna płyta kanonika war-
mińskiego Johannesa Craptiusa (zm. 1525 r.) w katedrze fromborskiej, której anonimowy
autor miał kłopoty z pogodzeniem zasad renesansowej kompozycji i wykroju kartusza z tra-
dycyjną redakcją inskrypcji. Zob. E. Brachvogel, Die Grabdenkmdler im Dom zu Frauenburg,
„Zeitschrift fur Geschichte und Ałtertumkunde Ermlands” 1929, nr 23, s. 750; KZSP. Seria
Nowa, t. 2, z. 1, s. 75.
68 H. Kozakiewiczowa, Rzeźba XVI wieku..., s. 21.
69 Pastorblatt fur Diócese Ermland, 1881, s. 53, 55; E. Brachvogel, Die Grabdenkmdler...,
s. 758, 764; KZSP. Seria Nowa, t. 2, z. 1, s. 75, 78; ostatnio T. Piaskowski, H. Szkop, Zabytki
Fromborka..., s. 68-69.
68