DOI Artikel:
Sulewska, Renata: Augsburskie wzory wyposażenia kościołów Prus Królewskich w drugiej połowie XVIII w.
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.43437#0014
Renata
Sulewska
Skoro wszystkie ołtarze boczne i ambona kościoła w Pogódkach powstały
na podstawie wzorów opublikowanych w Augsburgu, czy oznacza to, że podobne
można wskazać dla chrzcielnicy? Jak na razie jednej ryciny, która byłaby wzorem
dla tego dzieła, nie udało się znaleźć. Niewykluczone, że istnieje, ale możliwe jest
także, że chrzcielnica powstała w wyniku kompilacji kilku. Nie budzi bowiem
chyba wątpliwości źródło inspiracji dla baldachimu wieńczącego przyścienną,
architektoniczną część chrzcielnicy, na której tle ustawiona jest otoczona przez
aniołki „czara” na wodę. Taką samą kompozycję baldachimu i dwóch posado-
wionych na nim aniołków odnajdujemy na bardzo dobrze znanej na terenie Prus
Królewskich rycinie Christiana Friedricha Rudolpha rytowanej przez Johanna
Gottfrieda Thelotta, a wydanej przez Jeremiasa Wolffa23. Konstrukcja architekto-
nicznej części chrzcielnicy przypominającej nastawę ołtarzową, której pole środ-
kowe ujęte jest przez lizeny przechodzące w dolnej partii w osadzone na cokole
woluty, przypomina nieco rozwiązanie zaproponowane przez Franza Xavera
Habermanna w jego rycinie nr 4 z serii nr 49 opublikowanej przez Hertla24,
której jednak w tym przypadku nie można uznać za wzór.
Na podstawie analizy formalnej elementów wyposażenia kościoła w Pogód-
kach, przede wszystkim rzeźby figuralnej, można zauważyć, że jego wyposaże-
nie nie powstało w jednym warsztacie, ale jednorodność stylistyczną kształtują-
cych wnętrze dzieł zapewniło odwołanie się do jednolitych genetycznie wzorów.
Z podobną sytuacją mamy do czynienia w kościele w Nowej Cerkwi.
Świątynia ta nowe wyposażenie uzyskała po 1764 r., kiedy to opat pelpliński
Izydor Tokarzewski po pożarze kościoła odbudował jego korpus, równocześ-
nie go powiększając. Podniesioną z ruiny świątynię trzy lata później (w 1767)
konsekrował sufragan chełmiński Fabian Pląskowski25. Nowe wyposażenie
kościoła wykonywano od drugiej połowy lat sześćdziesiątych XVIII w. po rok
1780. W protokole wizytacji kościoła przeprowadzonej z polecenia biskupa Józe-
fa Rybińskiego przez kanonika kruszwickiego Andrzeja Schultza wl780il781r.
zostały odnotowane wszystkie istniejące dziś ołtarze i tylko jeden (wtedy błogo-
23 Rycina sygnowana na dole karty po lewej: C.P.S.C.Maj; pośrodku: Christian Friderich Ru-
dolph / Haered. Ier. Wolffy inv. delin. et excud. Aug. Vind; po prawej: Iohann Gottfrid Thelott sculps.
(w zbiorach MAK - Osterreichisches Museum fur angewandte Kunst / Gegenwartskunst w Wied-
niu, zob. http://sammlung.mak.at/search?q=rudolph&start=81&rows=l dostęp 2.06.2016). O wyko-
rzystaniu tej ryciny jako wzoru dla innych dzieł z terenu Prus Królewskich w dalszej części artykułu.
24 Habermann w latach 1746-około 1750 opracował dwie serie sztychów przedstawiają-
cych ołtarze oznaczone numerem 49. Rozróżnia się je, określając jako 49 i 49a. W pracy Ebby
Krull seria, która u Andrzeja Betleja oznaczona jest nr 49, opisana jest jako 49a (por. Krull,
Franz Xaver..., s. 28, przyp. 73, il. 11; Betlej, Zbiór..., s. 9, il. 74.
25 ADR sygn. G 71: Visitatio Generalis Ecclesiar[um] Parochialium Decanatuum Neobur-
gensis & Maevensis ex Mandate JZZfust] rfissi] mz Excellentissimi & Reverendisssimi Domini Domi-
ni Josephi Rybiński Episcopi Vladislaviensis & Pomeraniae per Perillustrem Admfodum] Rfevere]
nd[u]m Andream Schultz Canonicum Crusvicien[sem] Decanum Foraneum Dirschavien[sem]
Parochum Kiszoviensem et Polaszkovien[sem] Visitatorem G[ene]r[a]/em Deputatum in Anno
1780 et 1781mo expedite, k. 63 r.; Diecezja chełmińska..., s. 277.
12
Sulewska
Skoro wszystkie ołtarze boczne i ambona kościoła w Pogódkach powstały
na podstawie wzorów opublikowanych w Augsburgu, czy oznacza to, że podobne
można wskazać dla chrzcielnicy? Jak na razie jednej ryciny, która byłaby wzorem
dla tego dzieła, nie udało się znaleźć. Niewykluczone, że istnieje, ale możliwe jest
także, że chrzcielnica powstała w wyniku kompilacji kilku. Nie budzi bowiem
chyba wątpliwości źródło inspiracji dla baldachimu wieńczącego przyścienną,
architektoniczną część chrzcielnicy, na której tle ustawiona jest otoczona przez
aniołki „czara” na wodę. Taką samą kompozycję baldachimu i dwóch posado-
wionych na nim aniołków odnajdujemy na bardzo dobrze znanej na terenie Prus
Królewskich rycinie Christiana Friedricha Rudolpha rytowanej przez Johanna
Gottfrieda Thelotta, a wydanej przez Jeremiasa Wolffa23. Konstrukcja architekto-
nicznej części chrzcielnicy przypominającej nastawę ołtarzową, której pole środ-
kowe ujęte jest przez lizeny przechodzące w dolnej partii w osadzone na cokole
woluty, przypomina nieco rozwiązanie zaproponowane przez Franza Xavera
Habermanna w jego rycinie nr 4 z serii nr 49 opublikowanej przez Hertla24,
której jednak w tym przypadku nie można uznać za wzór.
Na podstawie analizy formalnej elementów wyposażenia kościoła w Pogód-
kach, przede wszystkim rzeźby figuralnej, można zauważyć, że jego wyposaże-
nie nie powstało w jednym warsztacie, ale jednorodność stylistyczną kształtują-
cych wnętrze dzieł zapewniło odwołanie się do jednolitych genetycznie wzorów.
Z podobną sytuacją mamy do czynienia w kościele w Nowej Cerkwi.
Świątynia ta nowe wyposażenie uzyskała po 1764 r., kiedy to opat pelpliński
Izydor Tokarzewski po pożarze kościoła odbudował jego korpus, równocześ-
nie go powiększając. Podniesioną z ruiny świątynię trzy lata później (w 1767)
konsekrował sufragan chełmiński Fabian Pląskowski25. Nowe wyposażenie
kościoła wykonywano od drugiej połowy lat sześćdziesiątych XVIII w. po rok
1780. W protokole wizytacji kościoła przeprowadzonej z polecenia biskupa Józe-
fa Rybińskiego przez kanonika kruszwickiego Andrzeja Schultza wl780il781r.
zostały odnotowane wszystkie istniejące dziś ołtarze i tylko jeden (wtedy błogo-
23 Rycina sygnowana na dole karty po lewej: C.P.S.C.Maj; pośrodku: Christian Friderich Ru-
dolph / Haered. Ier. Wolffy inv. delin. et excud. Aug. Vind; po prawej: Iohann Gottfrid Thelott sculps.
(w zbiorach MAK - Osterreichisches Museum fur angewandte Kunst / Gegenwartskunst w Wied-
niu, zob. http://sammlung.mak.at/search?q=rudolph&start=81&rows=l dostęp 2.06.2016). O wyko-
rzystaniu tej ryciny jako wzoru dla innych dzieł z terenu Prus Królewskich w dalszej części artykułu.
24 Habermann w latach 1746-około 1750 opracował dwie serie sztychów przedstawiają-
cych ołtarze oznaczone numerem 49. Rozróżnia się je, określając jako 49 i 49a. W pracy Ebby
Krull seria, która u Andrzeja Betleja oznaczona jest nr 49, opisana jest jako 49a (por. Krull,
Franz Xaver..., s. 28, przyp. 73, il. 11; Betlej, Zbiór..., s. 9, il. 74.
25 ADR sygn. G 71: Visitatio Generalis Ecclesiar[um] Parochialium Decanatuum Neobur-
gensis & Maevensis ex Mandate JZZfust] rfissi] mz Excellentissimi & Reverendisssimi Domini Domi-
ni Josephi Rybiński Episcopi Vladislaviensis & Pomeraniae per Perillustrem Admfodum] Rfevere]
nd[u]m Andream Schultz Canonicum Crusvicien[sem] Decanum Foraneum Dirschavien[sem]
Parochum Kiszoviensem et Polaszkovien[sem] Visitatorem G[ene]r[a]/em Deputatum in Anno
1780 et 1781mo expedite, k. 63 r.; Diecezja chełmińska..., s. 277.
12