DOI article:
Sulewska, Renata: Augsburskie wzory wyposażenia kościołów Prus Królewskich w drugiej połowie XVIII w.
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.43437#0027
i wzbogacony mnóstwem ornamentów posiada analogiczną kompozycję
jak tabernakulum77.
Obecność południowoniemieckich form w snycerstwie Prus Królew-
skich dostrzegali już Bolesław Makowski78 i Gwido Chmarzyński79. Przykłady
oddziaływania konkretnych augsburskich rycin na dzieła z tego i sąsiadującego
z nim terenu wskazali: Ewa Smulikowska, Arkadiusz Wagner80 i Andrzej Bet-
lej, który zauważył, że niektóre rozwiązania ambon w kościołach reformackich
(np. w Brodnicy) zostały zainspirowane przez sztychy Habermanna81 i wskazał
rycinę (ił. 22) Christiana Friedricha Rudolpha (1692-1754) jako podstawę kom-
pozycji ołtarza w kościele św. Jakuba w Toruniu82. Ołtarz ten, jak wiemy, wyka-
zuje kompozycyjne analogie do kilku dzieł nie tylko z tego terenu - ołtarzy głów-
nych w kościołach w Piasecznie (około 1765)83 i Godziszewie oraz w północnej
kaplicy kościoła św. Mikołaja w Gniewie i bocznego w kościele św. Bartłomieja
w Wabczu84 - ale także poza nim, czego dowodzą ołtarze - główny w pober-
nardyńskim kościele w Ratowie85 i ustawiony w bocznej kaplicy kościoła
77 Przykładem podobnie ukształtowanego dzieła, tym razem złotniczego, może tu być, prze-
chowywana w Bayerisches Nationalmuseum w Monachium, szafka wykonana około 1767-1769
przez Caspara Xavera Stippeldey’a - zob. Helmut Sehlin, Die Kunst der Augsburger Goldschmiede
1529-1868, Miinchen 1980, Bd. 1, kat. 693, Bd. 2, il. 693; o artyście - Bd. 3, s. 410 (poz. 2505).
78 Makowski, Sztuka na Pomorzu..., s. 169.
79 Gwidon Chmarzyńki, Sztuka pomorska [w:] Słownik geograficzny Państwa Polskiego
i ziem historycznie z Polską związanych, t. 1, Pomorze Polskie, Pomorze Zachodnie, Prusy
Wschodnie, z. 4, red. Stanisław Arnold, Warszawa 1938, s. 391.
80 Z augsburskich sztychów korzystał działający na terenie Warmii reszelski rzeźbiarz
Chrystian Bernard Schmidt, zob. Arkadiusz Wagner, Warsztat rzeźbiarski Chrystiana Bernarda
Schmidta na Warmii, Olsztyn 2007, s. 140-141, il. 134-136,149-152.
81 Świat ze srebra. Złotnictwo augsburskie od XVI do XIX wieku w zbiorach polskich, Kata-
log wystawy, Muzeum Narodowe w Krakowie, 29 kwietnia - 1 sierpnia 2004, Kraków 2005,
s. 161, kat. IV/20-6 (Andrzej Betlej).
82 Betlej, Uwagi o wpływie... O ołtarzu zob.: Bogna Jakubowska, Snycerka toruńska
XVIII w., „Teka Komisji Historii Sztuki” 1965, t. 3, s. 184,198, il. 23; Liliana Krantz-Domasłowska,
Jerzy Domasłowski, Kościół św. Jakuba w Toruniu, Toruń 2001, s. 123-124; ostatnio wzmian-
kowany - Katarzyna Kluczwajd, Jacek Tylicki, Sztuka po „tumulcie” (1724-1793), rozdział
[w:] Dzieje sztuki Torunia, Toruń 2009, s. 326.
83 Bogna Jakubowska, analizując osiemnastowieczne dzieła snycerskie zachowane w Toru-
niu, zauważyła, że ołtarz św. Józefa w kościele p.w. św. Jakuba „niewątpliwie powstał pod wpły-
wem warsztatu działającego w Piasecznie, Pelplinie, Gniewie”, eadem, Snycerka toruńska...,
s. 198. Do dzieł tego warsztatu, według tej badaczki, można również zaliczyć prace ze Staro-
gardu, Tczewa i Lubieszewa, zob. eadem, Snycerka toruńska..., s. 198, przyp. 30.
84 KZSP, t. 11: Dawne województwo bydgoskie, red. Tadeusz Chrzanowski, Marian Korne-
cki, z. 4, Dawny powiat chełmiński, oprać. Teresa Mroczko, Warszawa 1976, s. 135. Jest on bardzo
słabą, niezmiernie uproszczoną i schematyczną wersją tego rodzaju nastawy.
85 O ołtarzu zob. Joanna A. Wasilewska-Dobkowska, Klasztor pobernardyński w Rato-
wie - dzieje fundacji Narzymskich i Niszczyckich, „Mazowsze” 1996, nr 8 (2/96), s. 36. Na mar-
ginesie można dodać, że ołtarze boczne tej świątyni zostały wykonane według sztychu Haber-
manna (nr 4) z serii nr 49 wydanej przez Hertla (ok. 1746-1750), zob. przyp. 24. Natomiast
prospekt organowy z kościoła w Ratowie powstał na podstawie ryciny Johanna Jacoba Schublera,
Augsburskie
wzory
elementów...
25
jak tabernakulum77.
Obecność południowoniemieckich form w snycerstwie Prus Królew-
skich dostrzegali już Bolesław Makowski78 i Gwido Chmarzyński79. Przykłady
oddziaływania konkretnych augsburskich rycin na dzieła z tego i sąsiadującego
z nim terenu wskazali: Ewa Smulikowska, Arkadiusz Wagner80 i Andrzej Bet-
lej, który zauważył, że niektóre rozwiązania ambon w kościołach reformackich
(np. w Brodnicy) zostały zainspirowane przez sztychy Habermanna81 i wskazał
rycinę (ił. 22) Christiana Friedricha Rudolpha (1692-1754) jako podstawę kom-
pozycji ołtarza w kościele św. Jakuba w Toruniu82. Ołtarz ten, jak wiemy, wyka-
zuje kompozycyjne analogie do kilku dzieł nie tylko z tego terenu - ołtarzy głów-
nych w kościołach w Piasecznie (około 1765)83 i Godziszewie oraz w północnej
kaplicy kościoła św. Mikołaja w Gniewie i bocznego w kościele św. Bartłomieja
w Wabczu84 - ale także poza nim, czego dowodzą ołtarze - główny w pober-
nardyńskim kościele w Ratowie85 i ustawiony w bocznej kaplicy kościoła
77 Przykładem podobnie ukształtowanego dzieła, tym razem złotniczego, może tu być, prze-
chowywana w Bayerisches Nationalmuseum w Monachium, szafka wykonana około 1767-1769
przez Caspara Xavera Stippeldey’a - zob. Helmut Sehlin, Die Kunst der Augsburger Goldschmiede
1529-1868, Miinchen 1980, Bd. 1, kat. 693, Bd. 2, il. 693; o artyście - Bd. 3, s. 410 (poz. 2505).
78 Makowski, Sztuka na Pomorzu..., s. 169.
79 Gwidon Chmarzyńki, Sztuka pomorska [w:] Słownik geograficzny Państwa Polskiego
i ziem historycznie z Polską związanych, t. 1, Pomorze Polskie, Pomorze Zachodnie, Prusy
Wschodnie, z. 4, red. Stanisław Arnold, Warszawa 1938, s. 391.
80 Z augsburskich sztychów korzystał działający na terenie Warmii reszelski rzeźbiarz
Chrystian Bernard Schmidt, zob. Arkadiusz Wagner, Warsztat rzeźbiarski Chrystiana Bernarda
Schmidta na Warmii, Olsztyn 2007, s. 140-141, il. 134-136,149-152.
81 Świat ze srebra. Złotnictwo augsburskie od XVI do XIX wieku w zbiorach polskich, Kata-
log wystawy, Muzeum Narodowe w Krakowie, 29 kwietnia - 1 sierpnia 2004, Kraków 2005,
s. 161, kat. IV/20-6 (Andrzej Betlej).
82 Betlej, Uwagi o wpływie... O ołtarzu zob.: Bogna Jakubowska, Snycerka toruńska
XVIII w., „Teka Komisji Historii Sztuki” 1965, t. 3, s. 184,198, il. 23; Liliana Krantz-Domasłowska,
Jerzy Domasłowski, Kościół św. Jakuba w Toruniu, Toruń 2001, s. 123-124; ostatnio wzmian-
kowany - Katarzyna Kluczwajd, Jacek Tylicki, Sztuka po „tumulcie” (1724-1793), rozdział
[w:] Dzieje sztuki Torunia, Toruń 2009, s. 326.
83 Bogna Jakubowska, analizując osiemnastowieczne dzieła snycerskie zachowane w Toru-
niu, zauważyła, że ołtarz św. Józefa w kościele p.w. św. Jakuba „niewątpliwie powstał pod wpły-
wem warsztatu działającego w Piasecznie, Pelplinie, Gniewie”, eadem, Snycerka toruńska...,
s. 198. Do dzieł tego warsztatu, według tej badaczki, można również zaliczyć prace ze Staro-
gardu, Tczewa i Lubieszewa, zob. eadem, Snycerka toruńska..., s. 198, przyp. 30.
84 KZSP, t. 11: Dawne województwo bydgoskie, red. Tadeusz Chrzanowski, Marian Korne-
cki, z. 4, Dawny powiat chełmiński, oprać. Teresa Mroczko, Warszawa 1976, s. 135. Jest on bardzo
słabą, niezmiernie uproszczoną i schematyczną wersją tego rodzaju nastawy.
85 O ołtarzu zob. Joanna A. Wasilewska-Dobkowska, Klasztor pobernardyński w Rato-
wie - dzieje fundacji Narzymskich i Niszczyckich, „Mazowsze” 1996, nr 8 (2/96), s. 36. Na mar-
ginesie można dodać, że ołtarze boczne tej świątyni zostały wykonane według sztychu Haber-
manna (nr 4) z serii nr 49 wydanej przez Hertla (ok. 1746-1750), zob. przyp. 24. Natomiast
prospekt organowy z kościoła w Ratowie powstał na podstawie ryciny Johanna Jacoba Schublera,
Augsburskie
wzory
elementów...
25