DOI article:
Kriegseisen, Anna: Konstrukcja i techniki montażu oraz wykończenia ołtarzy i epitafiów powstałych w gdańskich warsztatach kamieniarskich w XVII w.
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.43437#0061
w trzonach kolumn. Zastosowano go między innymi w ołtarzu w kościele
p.w. św. Jana w Gdańsku wykonanym przez Abrahama van den Blockego (1612)
czy w epitafium rodziny Schachmannów w kościele Mariackim w Gdańsku
(1607 z uzupełnieniami do 1627). Białe marmury występują jako płytki o nie-
wielkich rozmiarach stosowane przy tworzeniu inkrustacji architektonicznych
części ołtarzy czy epitafiów. Wykorzystano je w ołtarzu Ecce Homo (druga
połowa XVII w.), który pochodzi z kościoła p.w. św. Brygidy, a obecnie znaj-
duje się w kościele p.w. św. św. Piotra i Pawła w Gdańsku.
Trójbarwny schemat, rozpowszechniany przede wszystkim przez Wil-
helma i Abrahama van den Blocków, w drugiej połowie XVII w. stopniowo
został wyparty przez kontrastowe zestawienie wyłącznie czarnego wapienia
Noir de Namur z białym alabastrem z Anglii i Lotaryngii, stosowane przez
Wilhelma Richtera czy Hansa Caspara Gockhellera6.
Odrębną, jednak bardzo ważną, rolę w wytwórczości kamieniarskiej przez
cały XVI i XVII w. odgrywał sprowadzany do Gdańska w dużych ilościach
szwedzki piaskowiec: szarozielony, glaukonitowy Burgsvik wydobywany na
Gotlandii7. Piaskowiec ten w gdańskich wyrobach ma dwojakie zastosowa-
nie: jako materiał służący do wykonywania dużych pełnoplastycznych ele-
mentów dekoracji rzeźbiarskiej (figury w małej architekturze i rzeźbie ekspo-
nowanej we wnętrzach, całość dekoracji kamieniarskiej elewacji, portale) lub
jako materiał o przeznaczeniu technicznym - konstrukcyjny lub dublażowy.
Drobnoziarnisty i porowaty piaskowiec barwy szarej lub szarozielonkawej nie
jest efektowny ani specjalnie trwały. Jego dostępność i podatność na obróbkę
zadecydowała jednak o jego uniwersalnym zastosowaniu. Rzeźbiono z niego de-
tale architektoniczne, nigdy jednak nie eksponując jego naturalnego wyglądu.
W rzeźbie i detalu, zarówno we wnętrzach, jak na elewacjach, był zawsze pokry-
wany polichromią. Warstwa malarska na piaskowcu wykonywana była w taki
sposób, by imitować inne, szlachetniejsze materiały: alabaster, biały marmur,
czerwone i czarne wapienie, marmury właściwe. Piaskowcem uzupełniano
elementy epitafiów, ołtarzy czy kominków. Tak zrobiono w przypadku gzym-
sików kominka w bibliotece Muzeum Narodowego w Gdańsku. Wykonywa-
no z niego również całość dzieła, imitując na jego powierzchni trójbarwny
schemat kolorystyczny. W ten sposób postąpiono w ołtarzu głównym w koś-
ciele p.w. św. Jana, portalu dormitorium w obecnej katedrze oliwskiej (1636)
czy epitafium Edwarda Blemkego (1591) w kościele Mariackim, jedynym
sygnowanym dziele Wilhelma van den Blockego (il. 3). Drugim zastosowa-
niem piaskowca gotlandzkiego było użycie go jako ukrytych, niewidocznych
elementów konstrukcyjnych i dublażowych służących do montażu i pozwa-
lających na zaoszczędzenie droższego materiału - szczególnie alabastru.
6 Wardzyński, Marmury i wapienie..., s. 331-332.
7 Piotr P. Woźniak, Skały skandynawskie w sztuce i architekturze Gdańska i okolic (www.
kgigcz.ug.edu.pl; 11.11.2011 r.).
Konstrukcja
i techniki
montażu oraz
wykończenia...
59
p.w. św. Jana w Gdańsku wykonanym przez Abrahama van den Blockego (1612)
czy w epitafium rodziny Schachmannów w kościele Mariackim w Gdańsku
(1607 z uzupełnieniami do 1627). Białe marmury występują jako płytki o nie-
wielkich rozmiarach stosowane przy tworzeniu inkrustacji architektonicznych
części ołtarzy czy epitafiów. Wykorzystano je w ołtarzu Ecce Homo (druga
połowa XVII w.), który pochodzi z kościoła p.w. św. Brygidy, a obecnie znaj-
duje się w kościele p.w. św. św. Piotra i Pawła w Gdańsku.
Trójbarwny schemat, rozpowszechniany przede wszystkim przez Wil-
helma i Abrahama van den Blocków, w drugiej połowie XVII w. stopniowo
został wyparty przez kontrastowe zestawienie wyłącznie czarnego wapienia
Noir de Namur z białym alabastrem z Anglii i Lotaryngii, stosowane przez
Wilhelma Richtera czy Hansa Caspara Gockhellera6.
Odrębną, jednak bardzo ważną, rolę w wytwórczości kamieniarskiej przez
cały XVI i XVII w. odgrywał sprowadzany do Gdańska w dużych ilościach
szwedzki piaskowiec: szarozielony, glaukonitowy Burgsvik wydobywany na
Gotlandii7. Piaskowiec ten w gdańskich wyrobach ma dwojakie zastosowa-
nie: jako materiał służący do wykonywania dużych pełnoplastycznych ele-
mentów dekoracji rzeźbiarskiej (figury w małej architekturze i rzeźbie ekspo-
nowanej we wnętrzach, całość dekoracji kamieniarskiej elewacji, portale) lub
jako materiał o przeznaczeniu technicznym - konstrukcyjny lub dublażowy.
Drobnoziarnisty i porowaty piaskowiec barwy szarej lub szarozielonkawej nie
jest efektowny ani specjalnie trwały. Jego dostępność i podatność na obróbkę
zadecydowała jednak o jego uniwersalnym zastosowaniu. Rzeźbiono z niego de-
tale architektoniczne, nigdy jednak nie eksponując jego naturalnego wyglądu.
W rzeźbie i detalu, zarówno we wnętrzach, jak na elewacjach, był zawsze pokry-
wany polichromią. Warstwa malarska na piaskowcu wykonywana była w taki
sposób, by imitować inne, szlachetniejsze materiały: alabaster, biały marmur,
czerwone i czarne wapienie, marmury właściwe. Piaskowcem uzupełniano
elementy epitafiów, ołtarzy czy kominków. Tak zrobiono w przypadku gzym-
sików kominka w bibliotece Muzeum Narodowego w Gdańsku. Wykonywa-
no z niego również całość dzieła, imitując na jego powierzchni trójbarwny
schemat kolorystyczny. W ten sposób postąpiono w ołtarzu głównym w koś-
ciele p.w. św. Jana, portalu dormitorium w obecnej katedrze oliwskiej (1636)
czy epitafium Edwarda Blemkego (1591) w kościele Mariackim, jedynym
sygnowanym dziele Wilhelma van den Blockego (il. 3). Drugim zastosowa-
niem piaskowca gotlandzkiego było użycie go jako ukrytych, niewidocznych
elementów konstrukcyjnych i dublażowych służących do montażu i pozwa-
lających na zaoszczędzenie droższego materiału - szczególnie alabastru.
6 Wardzyński, Marmury i wapienie..., s. 331-332.
7 Piotr P. Woźniak, Skały skandynawskie w sztuce i architekturze Gdańska i okolic (www.
kgigcz.ug.edu.pl; 11.11.2011 r.).
Konstrukcja
i techniki
montażu oraz
wykończenia...
59