DOI article:
Wardzyński, Michał: Marmo bianco statuario z Carrary oraz inne importowane gatunki marmurów włoskich w małej architekturze i rzeźbie na terenie dawnej Rzeczypospolitej od XVI do końca XVIII w.
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.43437#0134
Michał Elżbietę z Lubomirskich Sieniawską Plersch (ok. 1727-1730), a ponad dekadę
Wardzyński później nadworny rzeźbiarz rodziny Czartoryskich - Redler (lata czterdzieste
XVIII w.). Warszawy jako stolicy unii polsko-saskiej i artystycznej ekspozy-
tury Drezna do lat czterdziestych XVIII w. pod względem liczby dzieł figu-
ralnych i procentowego udziału marmo bianco statuario i innych materiałów
z Carrary nie można nawet próbować porównywać z ozdobionymi setkami
figur rezydencjami oraz ogrodami królewskimi i arystokratycznymi nad Łabą
(GroBer Garten, Kleiner Lustgarten, Briihlscher Garten i Briihlschen Terrasse,
Palaisgarten oraz Schloss Pillnitz). De facto pełny rozkwit mody na biały mar-
mur kararyjski w tradycji albantica i nowej stylistyce klasycystycznej przynio-
sło dopiero panowanie Stanisława Augusta Poniatowskiego. Czasy saskie i sta-
nisławowskie upłynęły również pod znakiem podyktowanego nową francuską
modą importu z Paryża via Reims i Gdańsk gotowych wyrobów, prefabryka-
tów i różnego rodzaju dekoracyjnych odmian marmurów i wapieni francu-
skich oraz zachodnioeuropejskich. Szeroki zakres tego zagadnienia w połącze-
niu z dużą liczbą zachowanych lub znanych ze źródeł zabytków przekraczają
ramy niniejszego opracowania.
Analizując rzeźbę gdańską, elbląską i wileńską doby nowożytnej pod kątem
zastosowania różnych odmian białego marmuru z Carrary, nie można pomi-
nąć faktu zaledwie pięciokrotnego ich wykorzystania w zadaniach czysto rzeź-
biarskich. Udało się to tylko kolejno w latach trzydziestych i czterdziestych
XVII w. Wilhelmowi Pohlowi, Wilhelmowi Richterowi, Conradowi Waltherowi
i Leonhardowi Mertensowi, następnie w 1687 r. Silberowi, a blisko osimdzie-
siąt lat później Johannowi Heinrichowi Meissnerowi, przy czym ten ostatni
zrealizował oficjalne zamówienie Rady Miasta Gdańska.
Marmo bianco statuario lub ordinario nie spotyka się ani w twórczości
największych gdańskich pracowni rzeźbiarskich (obu van den Blocków, Wil-
lema van der Meera de Ghent zwanego Barthem młodszym, obu Gockhelle-
rów, Caspara Guntera i Aschmanna), ani u pracujących w Elblągu Sóffrensa
i Michaela Bróse vel Brósena. Marmur taki znajdował się najprawdopodobniej
poza ich finansowym zasięgiem, zaś w kreacji rzeźby figuralnej i ornamen-
talnej wszyscy oni posługiwali się importowanym również via Amsterdam
białawo-różowawym alabastrem angielskim, nawiązując bezpośrednio do się-
gającej jeszcze średniowiecza tradycji wykorzystywania tego nie mniej szla-
chetnego gatunku kamienia dekoracyjnego w rzeźbie niderlandzkiej. Za pod-
stawowy materiał w gros ich produkcji, głównie tej przeznaczonej jako detal
wielkiej architektury i w dziełach przeznaczonych do ekspozycji zewnętrznej,
wystarczał piaskowiec gotlandzki Burgsvik, który dla uzyskania bardziej szla-
chetnego efektu pokrywano niekiedy cienką warstwą białawego gipsu. Naj-
częściej do takich celów wykorzystywano wspomniany alabaster, mozańskie
Noir Beige i Rouge griotte albo niezwykle dekoracyjne, wzorzyste odmiany
zielonkawo-szarych i brązowych wapieni olandzkich ze strefy kontaktowej
między obiema tymi barwnymi warstwami pokładu (szw. Blommiga bladef.
132
Wardzyński później nadworny rzeźbiarz rodziny Czartoryskich - Redler (lata czterdzieste
XVIII w.). Warszawy jako stolicy unii polsko-saskiej i artystycznej ekspozy-
tury Drezna do lat czterdziestych XVIII w. pod względem liczby dzieł figu-
ralnych i procentowego udziału marmo bianco statuario i innych materiałów
z Carrary nie można nawet próbować porównywać z ozdobionymi setkami
figur rezydencjami oraz ogrodami królewskimi i arystokratycznymi nad Łabą
(GroBer Garten, Kleiner Lustgarten, Briihlscher Garten i Briihlschen Terrasse,
Palaisgarten oraz Schloss Pillnitz). De facto pełny rozkwit mody na biały mar-
mur kararyjski w tradycji albantica i nowej stylistyce klasycystycznej przynio-
sło dopiero panowanie Stanisława Augusta Poniatowskiego. Czasy saskie i sta-
nisławowskie upłynęły również pod znakiem podyktowanego nową francuską
modą importu z Paryża via Reims i Gdańsk gotowych wyrobów, prefabryka-
tów i różnego rodzaju dekoracyjnych odmian marmurów i wapieni francu-
skich oraz zachodnioeuropejskich. Szeroki zakres tego zagadnienia w połącze-
niu z dużą liczbą zachowanych lub znanych ze źródeł zabytków przekraczają
ramy niniejszego opracowania.
Analizując rzeźbę gdańską, elbląską i wileńską doby nowożytnej pod kątem
zastosowania różnych odmian białego marmuru z Carrary, nie można pomi-
nąć faktu zaledwie pięciokrotnego ich wykorzystania w zadaniach czysto rzeź-
biarskich. Udało się to tylko kolejno w latach trzydziestych i czterdziestych
XVII w. Wilhelmowi Pohlowi, Wilhelmowi Richterowi, Conradowi Waltherowi
i Leonhardowi Mertensowi, następnie w 1687 r. Silberowi, a blisko osimdzie-
siąt lat później Johannowi Heinrichowi Meissnerowi, przy czym ten ostatni
zrealizował oficjalne zamówienie Rady Miasta Gdańska.
Marmo bianco statuario lub ordinario nie spotyka się ani w twórczości
największych gdańskich pracowni rzeźbiarskich (obu van den Blocków, Wil-
lema van der Meera de Ghent zwanego Barthem młodszym, obu Gockhelle-
rów, Caspara Guntera i Aschmanna), ani u pracujących w Elblągu Sóffrensa
i Michaela Bróse vel Brósena. Marmur taki znajdował się najprawdopodobniej
poza ich finansowym zasięgiem, zaś w kreacji rzeźby figuralnej i ornamen-
talnej wszyscy oni posługiwali się importowanym również via Amsterdam
białawo-różowawym alabastrem angielskim, nawiązując bezpośrednio do się-
gającej jeszcze średniowiecza tradycji wykorzystywania tego nie mniej szla-
chetnego gatunku kamienia dekoracyjnego w rzeźbie niderlandzkiej. Za pod-
stawowy materiał w gros ich produkcji, głównie tej przeznaczonej jako detal
wielkiej architektury i w dziełach przeznaczonych do ekspozycji zewnętrznej,
wystarczał piaskowiec gotlandzki Burgsvik, który dla uzyskania bardziej szla-
chetnego efektu pokrywano niekiedy cienką warstwą białawego gipsu. Naj-
częściej do takich celów wykorzystywano wspomniany alabaster, mozańskie
Noir Beige i Rouge griotte albo niezwykle dekoracyjne, wzorzyste odmiany
zielonkawo-szarych i brązowych wapieni olandzkich ze strefy kontaktowej
między obiema tymi barwnymi warstwami pokładu (szw. Blommiga bladef.
132