DOI Artikel:
Michalak, Michał: Czy Michał Archanioł nosi włoską zbroję płytową? Analiza bronioznawcza Sądu Ostatecznego Hansa Memlinga
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.45145#0005
Michał Michalak
Czy Michał Archanioł nosi włoską zbroję płytową?
Analiza bronioznawcza Sądu Ostatecznego
Hansa Memlinga
Hans Memling należy do najwybitniejszych malarzy niderlandzkich XV w., a Sąd
Ostateczny, przechowywany obecnie w gdańskim Muzeum Narodowym, to jego
największe i jedno z najważniejszych dzieł. Tryptyk został namalowany w Brugii,
mieście będącym ówcześnie czołowym ośrodkiem kulturalnym i handlowym
tej części Europy, w którym, co istotne dla niniejszych rozważań, istniała spora
i dobrze prosperująca kolonia włoska1. To właśnie jeden z jej członków, Angelo
di Jacopo Tani, zlecił Memlingowi namalowanie Sądu Ostatecznego2. Zdaniem
większości historyków czas powstania dzieła przypada na okres pomiędzy
1467 a 1471 r. Michał Walicki stwierdzał ostrożnie, że musiało być ono ukoń-
czone w 1472 lub 1473 r.3
W niniejszym tekście przeprowadzona zostanie analiza bronioznawcza dwóch
obecnych na obrazie Memlinga przedstawień Michała Archanioła - w centralnej
części środkowej tablicy tryptyku (il. 1) oraz na rewersie jednego ze skrzy-
deł bocznych, na którym namalowano małżonkę fundatora, Caterinę Tanagli
(il. 2). Pierwsze z przedstawień ukazuje Michała Archanioła ważącego dusze,
drugie - walczącego z Szatanem. Pod względem bronioznawczym oba przedsta-
wienia różnią się nieco detalami, na co zwracam uwagę w dalszej części artykułu.
Analizę uzbrojenia widocznego w obu wizerunkach Michała Archanioła
należy poprzedzić krótkim omówieniem innych militariów, które znalazły się
na obrazie Sąd Ostateczny. Anioły otaczające postać Chrystusa są wyposa-
żone w narzędzia Męki Pańskiej, w tym również symboliczną włócznię Lon-
ginusa, którą przebito bok Zbawiciela. Jest to element o tyle interesujący,
1 Istnieje olbrzymia literatura poświęcona Memlingowi i jego Sądowi Ostatecznemu. Jedynie
tytułem przykładu wskazuję tutaj na kilka nowszych ujęć polskojęzycznych, zob. Antoni Ziemba,
Sztuka Burgundii i Niderlandów 1380-1500, t. 2, Niderlandzkie malarstwo tablicowe 1430-1500,
Warszawa 2011, s. 541-580, tam dalsze wskazówki bibliograficzne; Eleonora Jedlińska, Przyczynek
do dziejów i znaczenie „Sądu Ostatecznego” Hansa Memlinga, „Przegląd Nauk Historycznych”
2013, nr 1, s. 40; Iwona Szmelter, Wyniki wielokryterialnych badań „Sądu Ostatecznego” z Muzeum
Narodowego w Gdańsku. Nowe odczytanie jako dzieła Rogiera van der Weyden i Hansa Memlinga,
„Muzealnictwo” 2014, nr 55, s. 40. Pragnę w tym miejscu podziękować za cenne wskazówki
i pomoc prof. dr hab. Witoldowi Świętosławskiemu i dr. Jackowi Friedrichowi. Muzeum Naro-
dowemu w Gdańsku dziękuję za udostępnienie fotografii tryptyku Sądu Ostatecznego Hansa
Memlinga. Pani Natalii Michalak składam podziękowania za przetłumaczenie streszczenia tekstu
na język angielski.
2 Ziemba, Sztuka Burgundii i Niderlandów 1380-1500..., t. 2, s. 541.
3 Michał Walicki, Hans Memling. Sąd Ostateczny, Warszawa 1973, s. 6.
5
Czy Michał Archanioł nosi włoską zbroję płytową?
Analiza bronioznawcza Sądu Ostatecznego
Hansa Memlinga
Hans Memling należy do najwybitniejszych malarzy niderlandzkich XV w., a Sąd
Ostateczny, przechowywany obecnie w gdańskim Muzeum Narodowym, to jego
największe i jedno z najważniejszych dzieł. Tryptyk został namalowany w Brugii,
mieście będącym ówcześnie czołowym ośrodkiem kulturalnym i handlowym
tej części Europy, w którym, co istotne dla niniejszych rozważań, istniała spora
i dobrze prosperująca kolonia włoska1. To właśnie jeden z jej członków, Angelo
di Jacopo Tani, zlecił Memlingowi namalowanie Sądu Ostatecznego2. Zdaniem
większości historyków czas powstania dzieła przypada na okres pomiędzy
1467 a 1471 r. Michał Walicki stwierdzał ostrożnie, że musiało być ono ukoń-
czone w 1472 lub 1473 r.3
W niniejszym tekście przeprowadzona zostanie analiza bronioznawcza dwóch
obecnych na obrazie Memlinga przedstawień Michała Archanioła - w centralnej
części środkowej tablicy tryptyku (il. 1) oraz na rewersie jednego ze skrzy-
deł bocznych, na którym namalowano małżonkę fundatora, Caterinę Tanagli
(il. 2). Pierwsze z przedstawień ukazuje Michała Archanioła ważącego dusze,
drugie - walczącego z Szatanem. Pod względem bronioznawczym oba przedsta-
wienia różnią się nieco detalami, na co zwracam uwagę w dalszej części artykułu.
Analizę uzbrojenia widocznego w obu wizerunkach Michała Archanioła
należy poprzedzić krótkim omówieniem innych militariów, które znalazły się
na obrazie Sąd Ostateczny. Anioły otaczające postać Chrystusa są wyposa-
żone w narzędzia Męki Pańskiej, w tym również symboliczną włócznię Lon-
ginusa, którą przebito bok Zbawiciela. Jest to element o tyle interesujący,
1 Istnieje olbrzymia literatura poświęcona Memlingowi i jego Sądowi Ostatecznemu. Jedynie
tytułem przykładu wskazuję tutaj na kilka nowszych ujęć polskojęzycznych, zob. Antoni Ziemba,
Sztuka Burgundii i Niderlandów 1380-1500, t. 2, Niderlandzkie malarstwo tablicowe 1430-1500,
Warszawa 2011, s. 541-580, tam dalsze wskazówki bibliograficzne; Eleonora Jedlińska, Przyczynek
do dziejów i znaczenie „Sądu Ostatecznego” Hansa Memlinga, „Przegląd Nauk Historycznych”
2013, nr 1, s. 40; Iwona Szmelter, Wyniki wielokryterialnych badań „Sądu Ostatecznego” z Muzeum
Narodowego w Gdańsku. Nowe odczytanie jako dzieła Rogiera van der Weyden i Hansa Memlinga,
„Muzealnictwo” 2014, nr 55, s. 40. Pragnę w tym miejscu podziękować za cenne wskazówki
i pomoc prof. dr hab. Witoldowi Świętosławskiemu i dr. Jackowi Friedrichowi. Muzeum Naro-
dowemu w Gdańsku dziękuję za udostępnienie fotografii tryptyku Sądu Ostatecznego Hansa
Memlinga. Pani Natalii Michalak składam podziękowania za przetłumaczenie streszczenia tekstu
na język angielski.
2 Ziemba, Sztuka Burgundii i Niderlandów 1380-1500..., t. 2, s. 541.
3 Michał Walicki, Hans Memling. Sąd Ostateczny, Warszawa 1973, s. 6.
5