DOI article:
Scheffs, Alicja: Wilhelm Richter i jego dzieła w katedrze gnieźnieńskiej
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.45145#0023
Alicja Scheffs
Wilhelm Richter i jego dzieła
w katedrze gnieźnieńskiej
Wyraźną cezurą w historii rozwoju nowożytnego ośrodka rzeźbiarskiego
w Gdańsku była pustosząca miasto pod koniec lat dwudziestych XVII w. zaraza1.
Doszło wówczas do wymiany pokoleniowej oraz do zmiany miejsca pochodze-
nia i orientacji artystycznej młodszych twórców. Dotychczasowa fala imigracji
z Niderlandów, związana głównie z toczonymi tam wojnami religijnymi, a także
niepokojami politycznymi i problemami ekonomicznymi, zaczęła wygasać.
Napływ nowej grupy artystów i rzemieślników wiąże się najprawdopodobniej
z następstwami rujnującej kraje Rzeszy Niemieckiej wojny trzydziestoletniej2.
Tendencję tę zauważyć można, analizując wpisy z Księgi obywatelstwa Miasta
Głównego. W drugiej tercji XVII w. do prawa miejskiego jako rzeźbiarze lub
kamieniarze zostają przyjęci Hermann Knust z Bremy, Niclas Mesler z Ham-
burga, Conrad Walter z Norymbergi, Hans Caspar Gockheller z Wirtembergii
(Schorndorf), Hans Conrad Molier ze Strasburga, Christoff Zwicker i Georg
Heimpst z Miśni3. Na podstawie ksiąg rachunkowych z Akt gdańskiego cechu
murarzy, kamieniarzy i rzeźbiarzy można zaobserwować, iż pomiędzy 1630
a 1670 r. urząd starszego cechu sprawowali głównie twórcy pochodzący z krajów
Rzeszy Niemieckiej. Byli to przede wszystkim Wilhelm Richter z Bielefeld, Her-
man Knust z Bremy oraz Hans Ranisch z Saksonii4. Ich obecność mogła wpłynąć
na decyzję innych rzemieślników pochodzących z tych regionów o osiedlaniu się
w Gdańsku. Mistrzowie chętnie zatrudniali pomocników przybywających z tych
samych obszarów, co oni. W ten właśnie sposób powiązania oparte na pocho-
dzeniu bądź wcześniejszej współpracy wpływały na kierunek i siłę migracji5.
To młodsze pokolenie artystów wykonywało - jak i poprzednie - poza królew-
skimi fundacjami także zamówienia zlecane przez najważniejszych hierarchów
1 Niniejszy artykuł powstał na podstawie pracy magisterskiej o tym samym tytule, napisanej
w Instytucie Historii Sztuki w Gdańsku w 2013 r. pod kierunkiem dra hab. Jacka Tylickiego,
prof. UMK.
2 Michał Wardzyński, Marmur i alabaster w rzeźbie i małej architekturze Rzeczypospolitej.
Studium historyczno-materiałoznawcze przemian tradycji artystycznych od XVI do początku
XVIII wieku, Warszawa 2015, s. 261-264.
3 Archiwum Państwowe w Gdańsku [dalej: APG], Księgi obywatelskie i listy rodowe, 300,60/5,
Księga obywatelstwa Miasta Głównego s. 121, 138,151, 152, 159, 161,186.
4 APG, Akta Miasta Gdańska - Cechy gdańskie, 300, C/2059, Księgi rachunkowe i dłużnicze,
Spis dochodów 1603-1644, s. 276, 318, 351, 368; APG, Akta Miasta Gdańska - Cechy gdańskie,
300, C/2060, Księgi rachunkowe i dłużnicze, Spis dochodów 1644-1720, s. 5, 26, 53, 62, 68, 80.
5 Franciszek Skibiński, Architekci, budowniczowie, kamieniarze i rzeźbiarze obcego pochodzenia
w Gdańsku 1550-1630. Szkic z dziejów migracji artystycznej, „Biuletyn Historii Sztuki” 2015, nr 1,
s. 5-36.
23
Wilhelm Richter i jego dzieła
w katedrze gnieźnieńskiej
Wyraźną cezurą w historii rozwoju nowożytnego ośrodka rzeźbiarskiego
w Gdańsku była pustosząca miasto pod koniec lat dwudziestych XVII w. zaraza1.
Doszło wówczas do wymiany pokoleniowej oraz do zmiany miejsca pochodze-
nia i orientacji artystycznej młodszych twórców. Dotychczasowa fala imigracji
z Niderlandów, związana głównie z toczonymi tam wojnami religijnymi, a także
niepokojami politycznymi i problemami ekonomicznymi, zaczęła wygasać.
Napływ nowej grupy artystów i rzemieślników wiąże się najprawdopodobniej
z następstwami rujnującej kraje Rzeszy Niemieckiej wojny trzydziestoletniej2.
Tendencję tę zauważyć można, analizując wpisy z Księgi obywatelstwa Miasta
Głównego. W drugiej tercji XVII w. do prawa miejskiego jako rzeźbiarze lub
kamieniarze zostają przyjęci Hermann Knust z Bremy, Niclas Mesler z Ham-
burga, Conrad Walter z Norymbergi, Hans Caspar Gockheller z Wirtembergii
(Schorndorf), Hans Conrad Molier ze Strasburga, Christoff Zwicker i Georg
Heimpst z Miśni3. Na podstawie ksiąg rachunkowych z Akt gdańskiego cechu
murarzy, kamieniarzy i rzeźbiarzy można zaobserwować, iż pomiędzy 1630
a 1670 r. urząd starszego cechu sprawowali głównie twórcy pochodzący z krajów
Rzeszy Niemieckiej. Byli to przede wszystkim Wilhelm Richter z Bielefeld, Her-
man Knust z Bremy oraz Hans Ranisch z Saksonii4. Ich obecność mogła wpłynąć
na decyzję innych rzemieślników pochodzących z tych regionów o osiedlaniu się
w Gdańsku. Mistrzowie chętnie zatrudniali pomocników przybywających z tych
samych obszarów, co oni. W ten właśnie sposób powiązania oparte na pocho-
dzeniu bądź wcześniejszej współpracy wpływały na kierunek i siłę migracji5.
To młodsze pokolenie artystów wykonywało - jak i poprzednie - poza królew-
skimi fundacjami także zamówienia zlecane przez najważniejszych hierarchów
1 Niniejszy artykuł powstał na podstawie pracy magisterskiej o tym samym tytule, napisanej
w Instytucie Historii Sztuki w Gdańsku w 2013 r. pod kierunkiem dra hab. Jacka Tylickiego,
prof. UMK.
2 Michał Wardzyński, Marmur i alabaster w rzeźbie i małej architekturze Rzeczypospolitej.
Studium historyczno-materiałoznawcze przemian tradycji artystycznych od XVI do początku
XVIII wieku, Warszawa 2015, s. 261-264.
3 Archiwum Państwowe w Gdańsku [dalej: APG], Księgi obywatelskie i listy rodowe, 300,60/5,
Księga obywatelstwa Miasta Głównego s. 121, 138,151, 152, 159, 161,186.
4 APG, Akta Miasta Gdańska - Cechy gdańskie, 300, C/2059, Księgi rachunkowe i dłużnicze,
Spis dochodów 1603-1644, s. 276, 318, 351, 368; APG, Akta Miasta Gdańska - Cechy gdańskie,
300, C/2060, Księgi rachunkowe i dłużnicze, Spis dochodów 1644-1720, s. 5, 26, 53, 62, 68, 80.
5 Franciszek Skibiński, Architekci, budowniczowie, kamieniarze i rzeźbiarze obcego pochodzenia
w Gdańsku 1550-1630. Szkic z dziejów migracji artystycznej, „Biuletyn Historii Sztuki” 2015, nr 1,
s. 5-36.
23