DOI Artikel:
Michalak, Michał: Czy Michał Archanioł nosi włoską zbroję płytową? Analiza bronioznawcza Sądu Ostatecznego Hansa Memlinga
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.45145#0007
że zamiast standardowej włóczni o niezbyt masywnym
drzewcu, na obrazie widzimy rycerską kopię o grubym
drzewcu z wyraźnie uformowaną osłoną dłoni i mocnym
przewężeniem w miejscu przeznaczonym do chwytu
(ił. 3). Tylna część kopii jest grubsza od miejsca uchwytu.
Późnośredniowieczne kopie charakteryzowały się gru-
bymi i długimi drzewcami dochodzącymi nawet
do 4-5 m długości i zaopatrzone były w mocowane
na długiej tulei krótkie i masywne groty, służące
do przebijania zbroi płytowych. Była to podsta-
wowa broń zachodnioeuropejskiego rycerstwa, która
wykształciła się w XII w. poprzez pogrubienie i wydłu-
żenie drzewców włóczni kawaleryjskich. Pod koniec
XIII stulecia broń tego rodzaju zaczęto wyposażać
w tarczkę osłaniającą dłoń, mającą utrudnić jej ześlizg-
nięcie się podczas uderzenia. Większy ciężar powo-
dował, że wojownik trzymał kopię pod pachą i już nie
władał nią tak jak wcześniej włócznią, czyli z wolnej
ręki. Drzewce kopii wykonywano zapewne z różnych
rodzajów drewna, w tym z młodej osiki4. Do wyrobu
broni drzewcowej używano także - i to już od cza-
sów starożytnych - jesionu i jabłoni5. Czasem kopie
wykonywano z sosny lub jodły, jak w przypadku kopii
węgierskich z początku XVI w.6
Nieco zaskakujący jest grot kopii przedstawionej
na tryptyku Memlinga. Osadzony na niezbyt długiej tulei
szeroki liść z ością przebiegającą przez środek na całej
długości ma poprzeczkę i skrzydełka. Typologicznie
można to odnieść do grotów oznaczonych numerem
VI według systematyki Andrzeja Nadolskiego7. Podobne
groty zostały uwiecznione w XIV i XV w. w wizerun-
kach powstałych w różnych ośrodkach europejskich.
Dla mnie najbardziej interesujące były piętnastowieczne
wizerunki pochodzące z kręgu kulturowego bliskiego
Memlingowi, namalowane przez artystów niderlandz-
kich, północnoniemieckich i burgundzkich: Sąd Osta-
teczny Stefana Lochnera namalowany około 1435 r.,
II. 2. Hans Memling, Sąd
Ostateczny, rewers lewego skrzydła
bocznego z przedstawieniem
Cateriny Tanagli
i Michała Archanioła, Muzeum
Narodowe w Gdańsku
4 Jan Szymczak, Produkcja i koszty uzbrojenia rycerskiego w Polsce XIII-XV, Łódź 1989, s. 75.
5 Idem, Rycerska broń drzewcowa na polu bitwy i w szrankach turniejowych w Polsce
średniowiecznej [w:] Heraldyka i okolice, red. Andrzej Rachuba, Sławomir Górzyński, Halina
Manikowska, Warszawa 2002, s. 372.
6 Ibidem.
7 Andrzej Nadolski, Studia nad uzbrojeniem polskim X, XI, XII wieku, Łódź 1954, s. 55.
7
drzewcu, na obrazie widzimy rycerską kopię o grubym
drzewcu z wyraźnie uformowaną osłoną dłoni i mocnym
przewężeniem w miejscu przeznaczonym do chwytu
(ił. 3). Tylna część kopii jest grubsza od miejsca uchwytu.
Późnośredniowieczne kopie charakteryzowały się gru-
bymi i długimi drzewcami dochodzącymi nawet
do 4-5 m długości i zaopatrzone były w mocowane
na długiej tulei krótkie i masywne groty, służące
do przebijania zbroi płytowych. Była to podsta-
wowa broń zachodnioeuropejskiego rycerstwa, która
wykształciła się w XII w. poprzez pogrubienie i wydłu-
żenie drzewców włóczni kawaleryjskich. Pod koniec
XIII stulecia broń tego rodzaju zaczęto wyposażać
w tarczkę osłaniającą dłoń, mającą utrudnić jej ześlizg-
nięcie się podczas uderzenia. Większy ciężar powo-
dował, że wojownik trzymał kopię pod pachą i już nie
władał nią tak jak wcześniej włócznią, czyli z wolnej
ręki. Drzewce kopii wykonywano zapewne z różnych
rodzajów drewna, w tym z młodej osiki4. Do wyrobu
broni drzewcowej używano także - i to już od cza-
sów starożytnych - jesionu i jabłoni5. Czasem kopie
wykonywano z sosny lub jodły, jak w przypadku kopii
węgierskich z początku XVI w.6
Nieco zaskakujący jest grot kopii przedstawionej
na tryptyku Memlinga. Osadzony na niezbyt długiej tulei
szeroki liść z ością przebiegającą przez środek na całej
długości ma poprzeczkę i skrzydełka. Typologicznie
można to odnieść do grotów oznaczonych numerem
VI według systematyki Andrzeja Nadolskiego7. Podobne
groty zostały uwiecznione w XIV i XV w. w wizerun-
kach powstałych w różnych ośrodkach europejskich.
Dla mnie najbardziej interesujące były piętnastowieczne
wizerunki pochodzące z kręgu kulturowego bliskiego
Memlingowi, namalowane przez artystów niderlandz-
kich, północnoniemieckich i burgundzkich: Sąd Osta-
teczny Stefana Lochnera namalowany około 1435 r.,
II. 2. Hans Memling, Sąd
Ostateczny, rewers lewego skrzydła
bocznego z przedstawieniem
Cateriny Tanagli
i Michała Archanioła, Muzeum
Narodowe w Gdańsku
4 Jan Szymczak, Produkcja i koszty uzbrojenia rycerskiego w Polsce XIII-XV, Łódź 1989, s. 75.
5 Idem, Rycerska broń drzewcowa na polu bitwy i w szrankach turniejowych w Polsce
średniowiecznej [w:] Heraldyka i okolice, red. Andrzej Rachuba, Sławomir Górzyński, Halina
Manikowska, Warszawa 2002, s. 372.
6 Ibidem.
7 Andrzej Nadolski, Studia nad uzbrojeniem polskim X, XI, XII wieku, Łódź 1954, s. 55.
7