DOI Artikel:
Michalak, Michał: Czy Michał Archanioł nosi włoską zbroję płytową? Analiza bronioznawcza Sądu Ostatecznego Hansa Memlinga
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.45145#0008
a tutaj szczególnie ciekawy ze względu na powią-
zania Memlinga z tym mistrzem8 (włócznia trzy-
mana przez dwóch aniołów po prawej ręce Chrys-
tusa); Sąd Ostateczny z ratusza w Diest datowany
na lata 1420-1450 (włócznia trzymana przez anioła
po lewej ręce Chrystusa)9; Spotkanie Trzech Króli
z Herodem Mistrza Rostockiego z Ołtarza Trzech
Króli z około 1425 r.10; nowojorskie Ukrzyżowa-
nie i Sąd Ostateczny Jana van Eycka, namalowane
być może około 1440 r.11; Tryptyk Drezdeński van
Eycka namalowany w 1437 r.12 Grot o dużym liściu
i poprzeczce, bardzo zbliżony kształtem do uwiecz-
nionego przez Memlinga, można znaleźć również
w scenie z aniołami w poliptyku Sądu Ostatecznego
Rogiera van der Weyden z Beaune (ił. 4),
powszechnie uznawany jest za prototyp gdańskiego
tryptyku13. Należy dodać, że groty ze skrzydełkami,
o kształcie bardziej przypominającym wydłużony trójkąt niż lancetowatym,
były wykorzystywane w tym okresie jako tzw. włócznie skrzydełkowe14. Typ
przedstawiony przez Memlinga ma charakter zdecydowanie bardziej archaiczny,
łączony z wczesnym średniowieczem. Z dużym prawdopodobieństwem można
założyć, że jest to nawiązanie do tradycji tzw. włóczni św. Maurycego. W średnio-
wieczu istniało kilka egzemplarzy tej włóczni-relikwiarza z gwoździem z drzewa
Krzyża Świętego. Włócznia św. Maurycego wyposażona była w spory, lancetowaty
grot ze skrzydełkami. Jako hipotezę roboczą można przyjąć, że być może przedział
czasowy, w którym stosowano groty typu VI, był znacznie dłuższy, niż się zazwy-
czaj sądzi. Przykładem może być duży grot tego typu ze zbiorów nowojorskiego
The Metropolitan Museum of Art15. Zabytek datowany na lata 1425-1450 mierzy
11. 3. Hans Memling, Sąd Ostateczny,
fragment kwatery środkowej z aniołem
trzymającym włócznię Longinusa,
Muzeum Narodowe w Gdańsku
8 Na temat Sądu Ostatecznego Lochnera zob. Julien Chapuis, Stefan Lochner. Image Making
in Fifteenth-Century Cologne, Turnhout 2004, s. 41-55.
9 Na temat obrazu, który znajduje się obecnie w Koninklijke Musea voor Schone Kunsten
van Belgie w Brukseli (nr inw. 4658), zob. Rene Sneyers, Nicole Veronee-Verhaegen, Le Jugement
Dernier de Diest, „Institut Royal du Patrimoine Artistiąue. Bulletin” 1967/1968, s. 99-120; Stephan
Kemperdick, Zur Lochner-Rezeption aufierhalb Kolns [w:] Stefan Lochner, Meisterzu Koln. Her-
kunft - Werke - Wirkung, hrsg. Frank Gunter Zehnder, Koln 1993, s. 72, ii. na s. 68.
10 Friedrich Adolf Martens, Der Dreikdnigsaltar der ehem. Johanniskirche zu Rostock,
„Beitrage zur Geschichte der Stadt Rostock” 1933, nr 18, ii. 22.
11 Adam Stanisław Labuda, Jan van Eyck. Realista i narrator. Wokół struktury i źródeł arty-
stycznych „Ukrzyżowania” nowojorskiego, „Artium Quaestiones” 1991, nr 5, s. 5-28; Ziemba,
Sztuka Burgundii i Niderlandów 1380-1500..., t. 2, s. 221-222.
12 Ziemba, Sztuka Burgundii i Niderlandów 1380-1500..., t. 2, s. 193-195.
13 Np. Szmelter, Wyniki wielokryterialnych badań..., s. 49.
14 Michał Bogacki, Broń wojsk polskich w okresie średniowiecza, Zakrzewo 2009, s. 224-225.
15 http://www.metmuseum.org/toah/works-of-art/14.25.321/ [dostęp: 23.07.2018].
8
zania Memlinga z tym mistrzem8 (włócznia trzy-
mana przez dwóch aniołów po prawej ręce Chrys-
tusa); Sąd Ostateczny z ratusza w Diest datowany
na lata 1420-1450 (włócznia trzymana przez anioła
po lewej ręce Chrystusa)9; Spotkanie Trzech Króli
z Herodem Mistrza Rostockiego z Ołtarza Trzech
Króli z około 1425 r.10; nowojorskie Ukrzyżowa-
nie i Sąd Ostateczny Jana van Eycka, namalowane
być może około 1440 r.11; Tryptyk Drezdeński van
Eycka namalowany w 1437 r.12 Grot o dużym liściu
i poprzeczce, bardzo zbliżony kształtem do uwiecz-
nionego przez Memlinga, można znaleźć również
w scenie z aniołami w poliptyku Sądu Ostatecznego
Rogiera van der Weyden z Beaune (ił. 4),
powszechnie uznawany jest za prototyp gdańskiego
tryptyku13. Należy dodać, że groty ze skrzydełkami,
o kształcie bardziej przypominającym wydłużony trójkąt niż lancetowatym,
były wykorzystywane w tym okresie jako tzw. włócznie skrzydełkowe14. Typ
przedstawiony przez Memlinga ma charakter zdecydowanie bardziej archaiczny,
łączony z wczesnym średniowieczem. Z dużym prawdopodobieństwem można
założyć, że jest to nawiązanie do tradycji tzw. włóczni św. Maurycego. W średnio-
wieczu istniało kilka egzemplarzy tej włóczni-relikwiarza z gwoździem z drzewa
Krzyża Świętego. Włócznia św. Maurycego wyposażona była w spory, lancetowaty
grot ze skrzydełkami. Jako hipotezę roboczą można przyjąć, że być może przedział
czasowy, w którym stosowano groty typu VI, był znacznie dłuższy, niż się zazwy-
czaj sądzi. Przykładem może być duży grot tego typu ze zbiorów nowojorskiego
The Metropolitan Museum of Art15. Zabytek datowany na lata 1425-1450 mierzy
11. 3. Hans Memling, Sąd Ostateczny,
fragment kwatery środkowej z aniołem
trzymającym włócznię Longinusa,
Muzeum Narodowe w Gdańsku
8 Na temat Sądu Ostatecznego Lochnera zob. Julien Chapuis, Stefan Lochner. Image Making
in Fifteenth-Century Cologne, Turnhout 2004, s. 41-55.
9 Na temat obrazu, który znajduje się obecnie w Koninklijke Musea voor Schone Kunsten
van Belgie w Brukseli (nr inw. 4658), zob. Rene Sneyers, Nicole Veronee-Verhaegen, Le Jugement
Dernier de Diest, „Institut Royal du Patrimoine Artistiąue. Bulletin” 1967/1968, s. 99-120; Stephan
Kemperdick, Zur Lochner-Rezeption aufierhalb Kolns [w:] Stefan Lochner, Meisterzu Koln. Her-
kunft - Werke - Wirkung, hrsg. Frank Gunter Zehnder, Koln 1993, s. 72, ii. na s. 68.
10 Friedrich Adolf Martens, Der Dreikdnigsaltar der ehem. Johanniskirche zu Rostock,
„Beitrage zur Geschichte der Stadt Rostock” 1933, nr 18, ii. 22.
11 Adam Stanisław Labuda, Jan van Eyck. Realista i narrator. Wokół struktury i źródeł arty-
stycznych „Ukrzyżowania” nowojorskiego, „Artium Quaestiones” 1991, nr 5, s. 5-28; Ziemba,
Sztuka Burgundii i Niderlandów 1380-1500..., t. 2, s. 221-222.
12 Ziemba, Sztuka Burgundii i Niderlandów 1380-1500..., t. 2, s. 193-195.
13 Np. Szmelter, Wyniki wielokryterialnych badań..., s. 49.
14 Michał Bogacki, Broń wojsk polskich w okresie średniowiecza, Zakrzewo 2009, s. 224-225.
15 http://www.metmuseum.org/toah/works-of-art/14.25.321/ [dostęp: 23.07.2018].
8