DOI Artikel:
Scheffs, Alicja: Wilhelm Richter i jego dzieła w katedrze gnieźnieńskiej
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.45145#0026
Alicja Scheffs Drugim zachowanym do naszych czasów dokumentem poświadczającym
wykonanie zespołu dzieł rzeźbiarskich przez warsztat Richtera jest odpis zesta-
wienia zamówień gnieźnieńskiej kapituły katedralnej26. Ten wyjątkowy, niezwykle
zwarty formalnie zespół portali doskonale organizuje wnętrze gnieźnieńskiej kate-
dry. Dwa z nich usytuowane są w arkadach regotyzowanego w latach sześćdziesią-
tych XX w. prezbiterium (il. 1,2), natomiast pozostałe dwa wiodą do kaplic pw. Pana
Jezusa (il. 3) i Bożego Ciała (il. 4). Wynagrodzenie uzgodniono na 8 tysięcy złotych,
ponadto Richter miał otrzymać 5 tysięcy złotych za zrobienie posadzek i stopni
w prezbiterium27. Wszystkie wymienione w kontrakcie prace ukończono w 1654 r.28
W stanie praktycznie niezmienionym istnieją one do dziś. Portale zostały zapewne
ufundowane przez arcybiskupa Macieja Łubieńskiego, lecz wykonano je dopiero
po jego śmierci pod kierunkiem egzekutora testamentu, w tym wypadku kapituły
gnieźnieńskiej. Prymas przekazał do skarbca katedralnego sporą kwotę pienię-
dzy, która miała zostać ofiarowana na dalsze renowacje katedry, a także na opiekę
nad nowo powstałą kaplicą rodową Łubieńskich29 oraz na odbudowę zniszczonej
po pożarze kaplicy pw. Pana Jezusa, przeznaczonej na nekropolię dla kanoników
gnieźnieńskich30.
Zwiastowania i św. Józefa w kościele Cystersów w Oliwie, portal i ołtarz w kaplicy Kołudzkich
w katedrze w Gnieźnie, portal gdańskiej kamienicy przy ulicy Piwnej 1, mauzoleum Anny
Wazówny w kościele Panny Marii w Toruniu, nagrobek Andrzeja Chądzyńskiego w kościele
parafialnym w Pęcicach, portal wejściowy do kolegiaty w Ołyce, ołtarz z kaplicy Najświętszego
Sakramentu w warszawskiej kolegiacie, nagrobek Piotra Wiesiołowskiego w kościele bernardy-
nów w Wilnie, ołtarz boczny Najświętszej Marii Panny w katedrze w Płocku, nagrobki Andrzeja
i Katarzyny Warszyckich w kościele parafialnym w Dankowie, portal główny kościoła w Zdzięciole
oraz ołtarz Opłakiwania w kościele św. Mikołaja w Gdańsku, zob. m.in. Witold Gałka, O archi-
tekturze i plastyce dawnego Poznania do końca epoki baroku, Poznań 2001, s. 239-242; Heydel,
Wilhelm Richter..., s. 350; Pałubicki, Wilhelm Richter [w:] Polski słownik..., s. 284; Dorota Pira-
midowicz, Feniks świata litewskiego. Fundacje i inicjatywy artystyczne Kazimierza Leona Sapiehy
(1609-1656), Warszawa 2012, s. 159-166; Alicja Saar-Kozłowska, Problem autorstwa wyposażenia
architektoniczno-rzeźbiarskiego kaplicy Kołudzkich w katedrze w Gnieźnie. Próba rozpoznania cech
warsztatu, „Acta Universitatis Nicolai Copernici. Zabytkoznawstwo i Konserwatorstwo” 2010,
z. 38, s. 15-87; Wardzyński, Marmur i alabaster..., s. 165, 166, 254, 262, 488. Natomiast dzięki
odnalezionemu w zbiorach The British Library w Londynie odpisowi listu Richtera do spadko-
bierców Kazimierza Leona Sapiehy wiemy, iż był on autorem dwóch sarkofagów, sześciu portali
oraz kamiennych dekoracji na fasadę kościoła kartuzów w Berezie. Niestety, dzieła te nie zacho-
wały się do naszych czasów, zob. Dorota Piramidowicz, Litewskie realizacje Wilhelma Richtera,
gdańskiego rzeźbiarza epoki baroku [w:] Stan badań nad wielokulturowym dziedzictwem dawnej
Rzeczypospolitej, t. 4, red. Wojciech Walczak, Karol Łopatecki, Białystok 2013, s. 301-319.
26 Archiwum Archidiecezjalne w Gnieźnie [dalej: AAGn], Akta Kapituły Metropolitalnej,
A. Cap. Luzy F 7, dokument 3; zob. też Katedra gnieźnieńska, red. Aleksander Holas, Lech Krzy-
żanowski, Aleksandra Świechowska, Zygmunt Świechowski, Jan Zachwatowicz, t. 1, Poznań
1970, s. 433.
27 Ibidem, s. 433.
28 Ibidem, s. 308,309, 311,312.
29 Józef Walkowski, Wspomnienia o kościele metropolitalnym w Gnieźnie, o jego ołtarzach,
kaplicach, pomnikach i osobach temi pomnikami zaszczyconych, Gniezno 1876, s. 241-244.
30 Ignacy Polkowski, Katedra gnieźnieńska, Gniezno 1874, s. 57-58.
26
wykonanie zespołu dzieł rzeźbiarskich przez warsztat Richtera jest odpis zesta-
wienia zamówień gnieźnieńskiej kapituły katedralnej26. Ten wyjątkowy, niezwykle
zwarty formalnie zespół portali doskonale organizuje wnętrze gnieźnieńskiej kate-
dry. Dwa z nich usytuowane są w arkadach regotyzowanego w latach sześćdziesią-
tych XX w. prezbiterium (il. 1,2), natomiast pozostałe dwa wiodą do kaplic pw. Pana
Jezusa (il. 3) i Bożego Ciała (il. 4). Wynagrodzenie uzgodniono na 8 tysięcy złotych,
ponadto Richter miał otrzymać 5 tysięcy złotych za zrobienie posadzek i stopni
w prezbiterium27. Wszystkie wymienione w kontrakcie prace ukończono w 1654 r.28
W stanie praktycznie niezmienionym istnieją one do dziś. Portale zostały zapewne
ufundowane przez arcybiskupa Macieja Łubieńskiego, lecz wykonano je dopiero
po jego śmierci pod kierunkiem egzekutora testamentu, w tym wypadku kapituły
gnieźnieńskiej. Prymas przekazał do skarbca katedralnego sporą kwotę pienię-
dzy, która miała zostać ofiarowana na dalsze renowacje katedry, a także na opiekę
nad nowo powstałą kaplicą rodową Łubieńskich29 oraz na odbudowę zniszczonej
po pożarze kaplicy pw. Pana Jezusa, przeznaczonej na nekropolię dla kanoników
gnieźnieńskich30.
Zwiastowania i św. Józefa w kościele Cystersów w Oliwie, portal i ołtarz w kaplicy Kołudzkich
w katedrze w Gnieźnie, portal gdańskiej kamienicy przy ulicy Piwnej 1, mauzoleum Anny
Wazówny w kościele Panny Marii w Toruniu, nagrobek Andrzeja Chądzyńskiego w kościele
parafialnym w Pęcicach, portal wejściowy do kolegiaty w Ołyce, ołtarz z kaplicy Najświętszego
Sakramentu w warszawskiej kolegiacie, nagrobek Piotra Wiesiołowskiego w kościele bernardy-
nów w Wilnie, ołtarz boczny Najświętszej Marii Panny w katedrze w Płocku, nagrobki Andrzeja
i Katarzyny Warszyckich w kościele parafialnym w Dankowie, portal główny kościoła w Zdzięciole
oraz ołtarz Opłakiwania w kościele św. Mikołaja w Gdańsku, zob. m.in. Witold Gałka, O archi-
tekturze i plastyce dawnego Poznania do końca epoki baroku, Poznań 2001, s. 239-242; Heydel,
Wilhelm Richter..., s. 350; Pałubicki, Wilhelm Richter [w:] Polski słownik..., s. 284; Dorota Pira-
midowicz, Feniks świata litewskiego. Fundacje i inicjatywy artystyczne Kazimierza Leona Sapiehy
(1609-1656), Warszawa 2012, s. 159-166; Alicja Saar-Kozłowska, Problem autorstwa wyposażenia
architektoniczno-rzeźbiarskiego kaplicy Kołudzkich w katedrze w Gnieźnie. Próba rozpoznania cech
warsztatu, „Acta Universitatis Nicolai Copernici. Zabytkoznawstwo i Konserwatorstwo” 2010,
z. 38, s. 15-87; Wardzyński, Marmur i alabaster..., s. 165, 166, 254, 262, 488. Natomiast dzięki
odnalezionemu w zbiorach The British Library w Londynie odpisowi listu Richtera do spadko-
bierców Kazimierza Leona Sapiehy wiemy, iż był on autorem dwóch sarkofagów, sześciu portali
oraz kamiennych dekoracji na fasadę kościoła kartuzów w Berezie. Niestety, dzieła te nie zacho-
wały się do naszych czasów, zob. Dorota Piramidowicz, Litewskie realizacje Wilhelma Richtera,
gdańskiego rzeźbiarza epoki baroku [w:] Stan badań nad wielokulturowym dziedzictwem dawnej
Rzeczypospolitej, t. 4, red. Wojciech Walczak, Karol Łopatecki, Białystok 2013, s. 301-319.
26 Archiwum Archidiecezjalne w Gnieźnie [dalej: AAGn], Akta Kapituły Metropolitalnej,
A. Cap. Luzy F 7, dokument 3; zob. też Katedra gnieźnieńska, red. Aleksander Holas, Lech Krzy-
żanowski, Aleksandra Świechowska, Zygmunt Świechowski, Jan Zachwatowicz, t. 1, Poznań
1970, s. 433.
27 Ibidem, s. 433.
28 Ibidem, s. 308,309, 311,312.
29 Józef Walkowski, Wspomnienia o kościele metropolitalnym w Gnieźnie, o jego ołtarzach,
kaplicach, pomnikach i osobach temi pomnikami zaszczyconych, Gniezno 1876, s. 241-244.
30 Ignacy Polkowski, Katedra gnieźnieńska, Gniezno 1874, s. 57-58.
26