DOI Artikel:
Kriegseisen, Jacek: Złotnicy z rodziny Tolckemit czynni w Elblągu w XVII i XVIII w.
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.45145#0046
Jacek Już w czasach nowożytnych w Elblągu wyraźnie zaznaczyło się kilku złot-
Kriegseisen ników6. Można do nich niewątpliwie zaliczyć trzech mistrzów o nazwisku
Tolckemit7, pochodzących z licznej i zasłużonej dla miasta rodziny, z której
najbardziej znany jest pastor Alexander Nicolaus Tolckemit - autor wielu dzieł
historycznych8.
Najwcześniej ze wspomnianej trójki działał Alexander Tolckemit. Złotnik
urodził się 14 stycznia 1640 r. w Elblągu. Naukę rzemiosła rozpoczął w warszta-
cie Michaela Josta II (czynnego w latach 1619-1662)9 w kwartale wielkanocnym
1658 r. i zakończył ją 12 kwietnia 1662 r. Odpracowywanie mutjaru, czyli obo-
wiązkowego okresu próby (w źródle: „zur Zeit zu arbeiten”) w jednym wyzna-
czonym warsztacie, zakończył 10 czerwca 1668 r., a mistrzem został 29 kwiet-
nia 1669 r. Kilkanaście dni później - 14 maja, poślubił Annę Crepin, córkę
Martina Neugebauera z Malborka, wdowę po elbląskim mistrzu złotniczym
Hansie Kreppihnie II (czynnym w latach 1636-1668)10. W dokumentach elblą-
skiego cechu złotniczego był wymieniany w latach 1670-1680. Zmarł 8 kwiet-
nia 1682 r. o godzinie 23.30 (jak skrupulatnie odnotowano) w wieku 41 lat,
2 miesięcy i 14 dni. Wdowa po nim wyszła ponownie za mąż 30 listopada 1683 r.
za elbląskiego złotnika Daniela Stalenbrechera (czynnego w latach 1683-1710)11.
Biorąc pod uwagę ten fakt, można założyć, że warsztat Alexandra Tolckemita
złotniczy powstał przed 1378 r., zob. Theodor Hirsch, Danzigs Handels- und Gewerbegeschichte
unter der Herrschafi des Deutschen Ordens, Leipzig 1858, s. 312; Czihak, Die Edelschmiedekunst...,
s. 5. W Toruniu cech złotników powstał najprawdopodobniej około połowy XIV w., choć jako
samodzielna organizacja w źródłach pojawił się dopiero w 1476 r., zob. Czihak, Die Edelschmie-
dekunst..., s. 121; Jasiński, Rozwój złotnictwa toruńskiego..., s. 40-42.
6 Niniejszy artykuł powstał na podstawie fragmentów niepublikowanej dysertacji dok-
torskiej autora, zob. Jacek Kriegseisen, Złotnictwo elbląskie od XIV do początku XIX wieku
(do 1827 r.), t. 1-2, Gdańsk 2005, mps (Uniwersytet Gdański, Wydział Historyczny).
7 W przebadanych źródłach występuje również w innych formach: Tolckemitt, Tolkemitt,
Tolkemit. W niniejszym artykule przyjęto formę, która najczęściej pojawiała się w archiwaliach.
Dotyczy to również nazwisk innych wspomnianych tu złotników elbląskich.
8 Najbardziej znana jest zapewne praca poświęcona m.in. pastorom i nauczycielom elblą-
skim, zob. Alexander Nicolaus Tolckemit, Elbingscher Lehrer Gedachtnifi, Das ist: Leben und
Schriften aller Evangelischen Lehrer, die seit der Reformation an den sammtlichen Kirchen, wie
auch an dem Gymnasio in Elbing gelehret, nebst einem Anhange von den auswdrtig im Lehr-Amte
stehenden Elbingern, und einer Nachricht von den Elbingschen Medicis und Phisicis, mit einigen
Kupfern herausgegeben durch..., Danzig 1753.
9 Archiwum Państwowe w Gdańsku, Archiwum miasta Elbląga [dalej: AP Gdańsk], 427/1,
s 4-5; 427/3, s. 82; 427/19, s. 53; 427/29, s. 71; 492/1618, s. 37.
10 AP Gdańsk, 427/1, s. 7-8; 427/3, s. 83-84; 427/19, s. 55; 492/93, s. 47; 492/960, s 155;
por. Michał Gradowski, Agnieszka Kasprzak-Miler, Złotnicy na ziemiach północnej Polski, cz. 1,
Województwo pomorskie, kujawsko-pomorskie i warmińsko-mazurskie, Warszawa 2002, s. 44, E 49.
11 AP Gdańsk, 427/1, s. 45-46, 48; 427/3, s. 81, 82-84, 132, 133; 427/29, s. 47, 71; 492/93,
s. 47; 492/627, s. 84-85; 492/906, s. 176; 492/964, s. 302; 492/988, s. 172; por. Robert Dorr, Fuhrer
durch die Sammlungen des Stadtischen Museums zu Elbing, Elbing 1903, s. 65; Czihak, Die Edel-
schmiedekunst..., s. 164, nr 42; 165, nr 45; Gradowski, Kasprzak-Miler, Złotnicy na ziemiach...,
s. 45, E61.
46
Kriegseisen ników6. Można do nich niewątpliwie zaliczyć trzech mistrzów o nazwisku
Tolckemit7, pochodzących z licznej i zasłużonej dla miasta rodziny, z której
najbardziej znany jest pastor Alexander Nicolaus Tolckemit - autor wielu dzieł
historycznych8.
Najwcześniej ze wspomnianej trójki działał Alexander Tolckemit. Złotnik
urodził się 14 stycznia 1640 r. w Elblągu. Naukę rzemiosła rozpoczął w warszta-
cie Michaela Josta II (czynnego w latach 1619-1662)9 w kwartale wielkanocnym
1658 r. i zakończył ją 12 kwietnia 1662 r. Odpracowywanie mutjaru, czyli obo-
wiązkowego okresu próby (w źródle: „zur Zeit zu arbeiten”) w jednym wyzna-
czonym warsztacie, zakończył 10 czerwca 1668 r., a mistrzem został 29 kwiet-
nia 1669 r. Kilkanaście dni później - 14 maja, poślubił Annę Crepin, córkę
Martina Neugebauera z Malborka, wdowę po elbląskim mistrzu złotniczym
Hansie Kreppihnie II (czynnym w latach 1636-1668)10. W dokumentach elblą-
skiego cechu złotniczego był wymieniany w latach 1670-1680. Zmarł 8 kwiet-
nia 1682 r. o godzinie 23.30 (jak skrupulatnie odnotowano) w wieku 41 lat,
2 miesięcy i 14 dni. Wdowa po nim wyszła ponownie za mąż 30 listopada 1683 r.
za elbląskiego złotnika Daniela Stalenbrechera (czynnego w latach 1683-1710)11.
Biorąc pod uwagę ten fakt, można założyć, że warsztat Alexandra Tolckemita
złotniczy powstał przed 1378 r., zob. Theodor Hirsch, Danzigs Handels- und Gewerbegeschichte
unter der Herrschafi des Deutschen Ordens, Leipzig 1858, s. 312; Czihak, Die Edelschmiedekunst...,
s. 5. W Toruniu cech złotników powstał najprawdopodobniej około połowy XIV w., choć jako
samodzielna organizacja w źródłach pojawił się dopiero w 1476 r., zob. Czihak, Die Edelschmie-
dekunst..., s. 121; Jasiński, Rozwój złotnictwa toruńskiego..., s. 40-42.
6 Niniejszy artykuł powstał na podstawie fragmentów niepublikowanej dysertacji dok-
torskiej autora, zob. Jacek Kriegseisen, Złotnictwo elbląskie od XIV do początku XIX wieku
(do 1827 r.), t. 1-2, Gdańsk 2005, mps (Uniwersytet Gdański, Wydział Historyczny).
7 W przebadanych źródłach występuje również w innych formach: Tolckemitt, Tolkemitt,
Tolkemit. W niniejszym artykule przyjęto formę, która najczęściej pojawiała się w archiwaliach.
Dotyczy to również nazwisk innych wspomnianych tu złotników elbląskich.
8 Najbardziej znana jest zapewne praca poświęcona m.in. pastorom i nauczycielom elblą-
skim, zob. Alexander Nicolaus Tolckemit, Elbingscher Lehrer Gedachtnifi, Das ist: Leben und
Schriften aller Evangelischen Lehrer, die seit der Reformation an den sammtlichen Kirchen, wie
auch an dem Gymnasio in Elbing gelehret, nebst einem Anhange von den auswdrtig im Lehr-Amte
stehenden Elbingern, und einer Nachricht von den Elbingschen Medicis und Phisicis, mit einigen
Kupfern herausgegeben durch..., Danzig 1753.
9 Archiwum Państwowe w Gdańsku, Archiwum miasta Elbląga [dalej: AP Gdańsk], 427/1,
s 4-5; 427/3, s. 82; 427/19, s. 53; 427/29, s. 71; 492/1618, s. 37.
10 AP Gdańsk, 427/1, s. 7-8; 427/3, s. 83-84; 427/19, s. 55; 492/93, s. 47; 492/960, s 155;
por. Michał Gradowski, Agnieszka Kasprzak-Miler, Złotnicy na ziemiach północnej Polski, cz. 1,
Województwo pomorskie, kujawsko-pomorskie i warmińsko-mazurskie, Warszawa 2002, s. 44, E 49.
11 AP Gdańsk, 427/1, s. 45-46, 48; 427/3, s. 81, 82-84, 132, 133; 427/29, s. 47, 71; 492/93,
s. 47; 492/627, s. 84-85; 492/906, s. 176; 492/964, s. 302; 492/988, s. 172; por. Robert Dorr, Fuhrer
durch die Sammlungen des Stadtischen Museums zu Elbing, Elbing 1903, s. 65; Czihak, Die Edel-
schmiedekunst..., s. 164, nr 42; 165, nr 45; Gradowski, Kasprzak-Miler, Złotnicy na ziemiach...,
s. 45, E61.
46