DOI Artikel:
Rzyska‑Laube, Dobromiła: Kolekcja malarstwa Romana Stanisława Janty‑Połczyńskiego z Żabiczyna
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.45145#0074
Dobromiła międzywojennego potwierdzającym złożenie zbiorów malarstwa w depozyt
Rzyska-Laube Muzeum Wielkopolskiego jest książka depozytowa pochodząca z 1919 r.,
znajdująca się w Archiwum Muzeum Narodowego w Poznaniu7. Dodatkowe
informacje o zawartości zbiorów w tymże czasie znaleźć można w dokumentach
majątkowych dotyczących dóbr żabiczyńskich, przechowywanych w Archiwum
Państwowym w Poznaniu8. Skromnym źródłem, ale przynoszącym pewne wia-
domości na temat losów zbiorów podczas drugiej wojny światowej, są doku-
menty niemieckie związane z planami konfiskaty majątku w Żabiczynie9.
Wyjątkową sytuacją w wypadku zbiorów artystycznych polskich ziemian jest
część kolekcji malarstwa zachowana w rękach prywatnych10. Niektóre obrazy
znajdują się także w Centralnym Muzeum Morskim w Gdańsku. Możliwość
naocznego zetknięcia się z częścią kolekcji pozwala wyrobić sobie zdanie
na temat wartości zachowanych dzieł. Niestety, spora liczba dzieł sztuki z kolek-
cji żabiczyńskiej pozostaje zaginiona.
Wyżej wymienione źródła niewiele mówią o dziejach kształtowania się
zbioru. Oprócz pisanych przez Romana Stanisława Jantę-Połczyńskiego repor-
taży z podróży, w których autor wiele miejsca poświęcił zagadnieniom malar-
stwa, nie zachowały się żadne inne dokumenty, które by przybliżały poglądy
kolekcjonera na temat sztuki. Nieznane są mi także jakiekolwiek materiały, które
wyjaśniałyby sposoby pozyskiwania dzieł przez Jantę-Połczyńskiego.
Ród Janta-Połczyńskich herbu Bończa należy do niewielu polskich rodzin tak
długo związanych z Pomorzem. Rodowód tej znanej familii ma sięgać czasów śred-
niowiecznych, okresu panowania księcia szczecińskiego Barnima I. Tak odległe
korzenie swego rodu mieli podać w 1638 r. Michał i Piotr Jantowie, udowadniając
swoje szlacheckie pochodzenie przed komisją wywodową, wyznaczoną przez sejm.
Przedstawili oni przywilej mistrza krzyżackiego Henryka von Kniprode z 1354 r.,
w którym powoływano się na przywilej księcia Barnima, nadający dwóm braciom
Janowi i Asmusowi dobra na Pomorzu. Jan otrzymał Półczno (Zennewald), Asmus
zaś Jeleńcz (Hirschdorf)11. Pierwszym miarodajnym dokumentem potwierdzającym
fakt istnienia rodziny i władania Półcznem na Kaszubach jest dokument z akt grodz-
kich bytowskich z 1528 r., wymieniający Bartłomieja Jantę jako właściciela majątku12.
Panowanie pruskie trwające od czasu zaborów wpływało na zniemcze-
nie niektórych przedstawicieli rodzin ziemiańskich. Tak też stało się w przy-
padku rodziny Janta-Połczyńskich. Piotr następujący w dziewiątym pokoleniu
7 Archiwum w Muzeum Narodowym w Poznaniu, Książka depozytowa A/39.
8 Archiwum Państwowe w Poznaniu, Majątek Żabiczyn 964/19.
9 Archiwum Państwowe w Poznaniu, HTO Akta dotyczące obrotu pieniężnego 2493, s. 17.
10 Za wszelkie udzielone mi informacje na temat zbiorów serdecznie dziękuję Józefowi
i Bogdanowi Janta-Połczyńskim, wnukom kolekcjonera.
11 Adam Boniecki, Herbarz polski, t. 8, Warszawa 1905, s. 227-228; Teodor Żychliński, Złota
księga szlachty polskiej, t. 27, Poznań 1905, s. 25-26.
12 Ibidem, s. 26; Włodzimierz Jastrzębski, Podbydgoskie pałace i ich mieszkańcy, Bydgoszcz
1998, s. 57.
74
Rzyska-Laube Muzeum Wielkopolskiego jest książka depozytowa pochodząca z 1919 r.,
znajdująca się w Archiwum Muzeum Narodowego w Poznaniu7. Dodatkowe
informacje o zawartości zbiorów w tymże czasie znaleźć można w dokumentach
majątkowych dotyczących dóbr żabiczyńskich, przechowywanych w Archiwum
Państwowym w Poznaniu8. Skromnym źródłem, ale przynoszącym pewne wia-
domości na temat losów zbiorów podczas drugiej wojny światowej, są doku-
menty niemieckie związane z planami konfiskaty majątku w Żabiczynie9.
Wyjątkową sytuacją w wypadku zbiorów artystycznych polskich ziemian jest
część kolekcji malarstwa zachowana w rękach prywatnych10. Niektóre obrazy
znajdują się także w Centralnym Muzeum Morskim w Gdańsku. Możliwość
naocznego zetknięcia się z częścią kolekcji pozwala wyrobić sobie zdanie
na temat wartości zachowanych dzieł. Niestety, spora liczba dzieł sztuki z kolek-
cji żabiczyńskiej pozostaje zaginiona.
Wyżej wymienione źródła niewiele mówią o dziejach kształtowania się
zbioru. Oprócz pisanych przez Romana Stanisława Jantę-Połczyńskiego repor-
taży z podróży, w których autor wiele miejsca poświęcił zagadnieniom malar-
stwa, nie zachowały się żadne inne dokumenty, które by przybliżały poglądy
kolekcjonera na temat sztuki. Nieznane są mi także jakiekolwiek materiały, które
wyjaśniałyby sposoby pozyskiwania dzieł przez Jantę-Połczyńskiego.
Ród Janta-Połczyńskich herbu Bończa należy do niewielu polskich rodzin tak
długo związanych z Pomorzem. Rodowód tej znanej familii ma sięgać czasów śred-
niowiecznych, okresu panowania księcia szczecińskiego Barnima I. Tak odległe
korzenie swego rodu mieli podać w 1638 r. Michał i Piotr Jantowie, udowadniając
swoje szlacheckie pochodzenie przed komisją wywodową, wyznaczoną przez sejm.
Przedstawili oni przywilej mistrza krzyżackiego Henryka von Kniprode z 1354 r.,
w którym powoływano się na przywilej księcia Barnima, nadający dwóm braciom
Janowi i Asmusowi dobra na Pomorzu. Jan otrzymał Półczno (Zennewald), Asmus
zaś Jeleńcz (Hirschdorf)11. Pierwszym miarodajnym dokumentem potwierdzającym
fakt istnienia rodziny i władania Półcznem na Kaszubach jest dokument z akt grodz-
kich bytowskich z 1528 r., wymieniający Bartłomieja Jantę jako właściciela majątku12.
Panowanie pruskie trwające od czasu zaborów wpływało na zniemcze-
nie niektórych przedstawicieli rodzin ziemiańskich. Tak też stało się w przy-
padku rodziny Janta-Połczyńskich. Piotr następujący w dziewiątym pokoleniu
7 Archiwum w Muzeum Narodowym w Poznaniu, Książka depozytowa A/39.
8 Archiwum Państwowe w Poznaniu, Majątek Żabiczyn 964/19.
9 Archiwum Państwowe w Poznaniu, HTO Akta dotyczące obrotu pieniężnego 2493, s. 17.
10 Za wszelkie udzielone mi informacje na temat zbiorów serdecznie dziękuję Józefowi
i Bogdanowi Janta-Połczyńskim, wnukom kolekcjonera.
11 Adam Boniecki, Herbarz polski, t. 8, Warszawa 1905, s. 227-228; Teodor Żychliński, Złota
księga szlachty polskiej, t. 27, Poznań 1905, s. 25-26.
12 Ibidem, s. 26; Włodzimierz Jastrzębski, Podbydgoskie pałace i ich mieszkańcy, Bydgoszcz
1998, s. 57.
74