DOI Artikel:
Friedrich, Jacek: Tematyka krzyżacka i grunwaldzka w ilustracjach książek beletrystycznych dla dzieci i młodzieży w Polsce w latach 1945 – 1989
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.45145#0167
Interesujący wydaje się fakt, że po-
mimo ogromnej popularności powieści
Sienkiewicza w latach 1945-1989 doczekała
się ona bodaj tylko dwóch pełnych wersji
ilustrowanych26 - było to wspomniane
już opracowanie Szancera oraz wersja
Stanisława Tópfera, opublikowana po raz
pierwszy w 1960 r.27, a więc w czasie hucznie
obchodzonej przez władze komunistyczne
550 rocznicy grunwaldzkiego triumfu. I to
właśnie wizja Tópfera utrwaliła się w pamięci
kilku pokoleń czytelników. W samych tylko
latach sześćdziesiątych Krzyżaków z jego
ilustracjami wznawiano bodaj siedmiokrotnie,
i to w kilkudziesięciotysięcznych nakładach,
a książka w tym opracowaniu graficznym
wydawana była jeszcze dużo później28.
Jaką wizję Krzyżaków i Grunwaldu za-
prezentował Tópfer? Nie sposób analizować
wszystkich przedstawień, ale kilku z nich
warto się przyjrzeć. Po raz pierwszy wize-
runek Krzyżaka pojawia się w osobie krzy-
żackiego posła Kunona von Lichtenstein.
Wysoko, nienaturalnie wręcz uniesiona głowa
wskazuje na pewność siebie, a raczej na butę
zakutego w żelazo rycerza z czarnym krzyżem
na piersi (il. 8)29. Z jednej strony odpowiada
to powieściowemu opisowi tej postaci
(„Sztywny i wyprostowany, z podniesioną
s. 52-58. Mieczysław Kościelniak opatrzył ów tekst
dwiema barwnymi ilustracjami - jedna z nich uka-
zywała pasowanie giermków na rycerzy przez Wła-
dysława Jagiełłę, druga - kanoniczny motyw krzyżac-
kiego poselstwa. Ponadto tekst został zilustrowany
barwną reprodukcją Bitwy pod Grunwaldem Matejki.
26 Opieram się tu na katalogu cyfrowym Biblio-
teki Narodowej w Warszawie.
27 Henryk Sienkiewicz, Krzyżacy, t. 1-2, War-
szawa 1960. Ilustracje: Stanisław Tópfer (na stronie
tytułowej zastosowano ortografię: „Toepfer”). Korzy-
stam z wydania z 1969 r.
28 Państwowy Instytut Wydawniczy wznawiał
ją co najmniej do 1990 r.
29 Sienkiewicz, Krzyżacy (il. Tópfer), t. 1, s. 47.
II. 7. Mieczysław Kościelniak, ilustracja
do książki: Józef Ignacy Kraszewski, Bitwa pod
Płowcami, Warszawa 1953
II. II. 8. Stanisław Tópfer, ilustracja do książki:
Henryk Sienkiewicz, Krzyżacy, Warszawa 1960
167
mimo ogromnej popularności powieści
Sienkiewicza w latach 1945-1989 doczekała
się ona bodaj tylko dwóch pełnych wersji
ilustrowanych26 - było to wspomniane
już opracowanie Szancera oraz wersja
Stanisława Tópfera, opublikowana po raz
pierwszy w 1960 r.27, a więc w czasie hucznie
obchodzonej przez władze komunistyczne
550 rocznicy grunwaldzkiego triumfu. I to
właśnie wizja Tópfera utrwaliła się w pamięci
kilku pokoleń czytelników. W samych tylko
latach sześćdziesiątych Krzyżaków z jego
ilustracjami wznawiano bodaj siedmiokrotnie,
i to w kilkudziesięciotysięcznych nakładach,
a książka w tym opracowaniu graficznym
wydawana była jeszcze dużo później28.
Jaką wizję Krzyżaków i Grunwaldu za-
prezentował Tópfer? Nie sposób analizować
wszystkich przedstawień, ale kilku z nich
warto się przyjrzeć. Po raz pierwszy wize-
runek Krzyżaka pojawia się w osobie krzy-
żackiego posła Kunona von Lichtenstein.
Wysoko, nienaturalnie wręcz uniesiona głowa
wskazuje na pewność siebie, a raczej na butę
zakutego w żelazo rycerza z czarnym krzyżem
na piersi (il. 8)29. Z jednej strony odpowiada
to powieściowemu opisowi tej postaci
(„Sztywny i wyprostowany, z podniesioną
s. 52-58. Mieczysław Kościelniak opatrzył ów tekst
dwiema barwnymi ilustracjami - jedna z nich uka-
zywała pasowanie giermków na rycerzy przez Wła-
dysława Jagiełłę, druga - kanoniczny motyw krzyżac-
kiego poselstwa. Ponadto tekst został zilustrowany
barwną reprodukcją Bitwy pod Grunwaldem Matejki.
26 Opieram się tu na katalogu cyfrowym Biblio-
teki Narodowej w Warszawie.
27 Henryk Sienkiewicz, Krzyżacy, t. 1-2, War-
szawa 1960. Ilustracje: Stanisław Tópfer (na stronie
tytułowej zastosowano ortografię: „Toepfer”). Korzy-
stam z wydania z 1969 r.
28 Państwowy Instytut Wydawniczy wznawiał
ją co najmniej do 1990 r.
29 Sienkiewicz, Krzyżacy (il. Tópfer), t. 1, s. 47.
II. 7. Mieczysław Kościelniak, ilustracja
do książki: Józef Ignacy Kraszewski, Bitwa pod
Płowcami, Warszawa 1953
II. II. 8. Stanisław Tópfer, ilustracja do książki:
Henryk Sienkiewicz, Krzyżacy, Warszawa 1960
167