Instytut Historii Sztuki <Danzig> [Hrsg.]; Zakład Historii Sztuki <Danzig> [Hrsg.]: Porta Aurea: Rocznik Instytutu Historii Sztuki Uniwersytetu Gdańskiego (16.2017)

Tematyka
krzyżacka
i grunwaldzka
w ilustracjach
książek...

II. 10. Stanisław Tópfer, ilustracja do książki: Henryk Sienkiewicz, Krzyżacy, Warszawa 1960
zaprawionym antykrzyżackością, jeśli nie wręcz antyniemieckością literackim
pierwowzorem36.
Wiadomo o przynajmniej jeszcze jednej próbie zilustrowania Sienkiewiczowskich
Krzyżaków podjętej w latach sześćdziesiątych przez Janusza Towpika. Do publikacji
nigdy nie doszło, zachowało się jednak około trzydziestu barwnych szkiców jego
autorstwa37, które wskazują na to, że Towpika interesował przede wszystkim
malowniczy aspekt powieści, szczególnie zaś motywy przyrodnicze, co zresztą zgodne
było z zainteresowaniami tego ilustratora. Niemniej jednak niektóre ze szkiców
wskazują na to, że grafik zamierzał przedstawić także bardziej dramatyczne wątki
powieści. Wśród nich uwagę zwraca zwłaszcza rozbudowana narracyjnie sekwencja
pięciu plansz ukazujących przybycie Juranda na zamek w Szczytnie, krwawą walkę
z Krzyżakami i wreszcie okrutne okaleczenie polskiego rycerza. Niestety, wśród
zachowanych prac brak przedstawienia bitwy grunwaldzkiej.
Popularnością Sienkiewiczowskim Krzyżakom nie dorównywały, rzecz jasna,
inne utwory literackie podejmujące wątki krzyżackie i grunwaldzkie, zarówno
dawne, na czele z przywoływaną wizją Kraszewskiego38, jak i nowe, powstałe

36 Do formuły wypracowanej przez Tópfera odwołują się ilustracje Barbary Lis-
-Romańczukowej do miniaturowej edycji fragmentu Sienkiewiczowskich Krzyżaków,
zob. Bitwa pod Grunwaldem, 15 lipca 1410 r. Fragment powieści Henryka Sienkiewicza „Krzy-
żacy”, oprać. Andrzej Syta, Warszawa 1987. Przywołane tu prace bardzo wyraźnie przypominają
również ilustracje, jakie niemal dwadzieścia lat wcześniej przygotował Mieczysław Romańczuk
do popularnonaukowej opowieści Henryka Panasa, zob. Henryk Panas, Prywatne życie Włady-
sława Jagiełły, Olsztyn 1969.1 w tym wypadku łatwo dostrzec wpływ ujęcia Tópfera.
37 Prace w posiadaniu rodziny artysty, której w tym miejscu serdecznie dziękuję za ich udo-
stępnienie. Reprodukcja jednego z tych barwnych szkiców zob. Jacek Friedrich, Janusz Towpik
jako ilustrator [w:] Janusz Towpik. 1934-1981, Poznań 2011, s. 52.
38 Zdecydowanie ustępująca popularnością Sienkiewiczowskiemu ujęciu powieść
Kraszewskiego w interesującym nas okresie była wznawiana kilkukrotnie, jednak żadne z wydań

169