DOI Artikel:
Friedrich, Jacek: Tematyka krzyżacka i grunwaldzka w ilustracjach książek beletrystycznych dla dzieci i młodzieży w Polsce w latach 1945 – 1989
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.45145#0174
11.15. Stanisław Rozwadowski,
ilustracja do książki: Włodzimierz
Bart (Stefan Maria Kuczyński),
Grunwaldzkie miecze. Powieść
historyczna dla młodzieży,
Warszawa 1966
W ilustracjach do książki Barta/Kuczyńskiego po-
jawiają się ponadto motywy podejmowane rzadko
czy wręcz wyjątkowo, takie jak przeprawa przez Wisłę
w Czerwińsku i zdobywanie Dąbrówna. Warto jednak
zwrócić uwagę przede wszystkim na rysunek otwierający
obrazową narrację omawianej książki, gdyż jest on dość
zaskakujący. W głębi pojawia się stado koni pędzonych
przez bohaterów książki, natomiast cały pierwszy plan
wypełnia postać konnego Krzyżaka z bardzo wyraźnie
wyeksponowanym na płaszczu krzyżem zakonnym
(ił. 15)53. Rycerz odwrócony tyłem do widza, osadziw-
szy konia, zwraca się ku skłębionemu, napierającemu
dynamicznie stadu i polskim jeźdźcom. Jego postawa
jest stanowcza, zbrojną w miecz rękę unosi ku górze,
płaszcz powiewa na wietrze. Właściwie trzeba by powie-
dzieć, że jest to ujęcie heroizowane, a z czysto wizualnego
punktu widzenia postać ta reprezentuje raczej rozpo-
wszechniony w niemieckiej twórczości plastycznej typ
Krzyżaka-strażnika niż dominujący w ujęciach polskich
typ rabusia i okrutnika. Trudno jednak podejrzewać pol-
skiego ilustratora o kultywowanie heroicznego obrazu
Krzyżaków. O takim, a nie innym ujęciu zadecydowała
raczej widoczna w całej książce wspomniana już skłon-
ność Rozwadowskiego do widowiskowości czy malowni-
czości, kosztem głębszego przekazu ideowego. Ciekawe zresztą, że ujęcie to nie jest
zupełnie odosobnione - reminiscencji motywu Krzyżaka-strażnika można dopa-
trzyć się bowiem we wcześniejszej ilustracji Mieczysława Jurgielewicza do książki
Eugeniusza Paukszty Znaki ogniste54. Tu jednak wyobrażenie jest na tyle suma-
ryczne, że trudno o jakieś daleko idące konstatacje.
Rozwadowski kilka lat później powrócił do tematyki krzyżackiej, ilustrując
wydaną w 1973 r. powieść dla młodzieży Wichrzyciel autorstwa Jana Dołęgi.
Jedna z umieszczonych tam ilustracji przedstawia, powracający także w innych
książkach, motyw leśnej zasadzki czy utarczki (tutaj pomiędzy Krzyżakami
a Litwinami)55, druga zaś - i to jest motyw wyjątkowy - uroczystość na zamku
malborskim ukazaną w monumentalnej oprawie architektonicznej56.
53 Bart, Grunwaldzkie miecze..., s. 11.
54 Eugeniusz Paukszta, Znaki ogniste. Powieść historyczna z połowy XV wieku, Warszawa
1956, s. 5. Ilustracje: Mieczysław Jurgielewicz.
55 Jan Dołęga, Wichrzyciel, Warszawa 1973, s. 108-109. Motyw ten pojawia się także
u Szancera, (zob. Sienkiewicz, Krzyżacy..., s. 217), Kobylińskiego (zob. Trąmpczyński, Gdy Jagiełło
szedł..., s. 149) i w szkicach Towpika.
56 Dołęga, Wichrzyciel..., s. 89.
174