DOI Artikel:
Friedrich, Jacek: Tematyka krzyżacka i grunwaldzka w ilustracjach książek beletrystycznych dla dzieci i młodzieży w Polsce w latach 1945 – 1989
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.45145#0176
Jacek oraz Nagie ostrza, stanowiąca próbę przeniesienia w realia średniowiecza kon-
Friedrich wencji współczesnej powieści sensacyjnej. Żadne z opublikowanych przed 1989 r.
wydań nie zyskało ilustracji, tytuły te zasługują jednak na uwagę ze względu
na zmieniające się w poszczególnych wydaniach okładki i obwoluty. Wcześniej-
sze wydania pierwszego ogniwa dylogii zdobił zaprojektowany przez Cezarego
Nerwińskiego obraz imponującego gotyckiego wnętrza, wyraźnie wzorowanego
na malborskim Wielkim Refektarzu, ale jakby powiększonego w stosunku do pier-
wowzoru58. To wyolbrzymienie dobrze ilustruje silnie zakorzenioną skłonność
do monumentalizacji malborskiej warowni jako niezdobytego gniazda krzy-
żackiego. W opublikowanym w 1985 r. czwartym wydaniu powieści projekt ten
zastąpiono nowym. Tym razem na okładce pojawiły się dwie postaci bezpośred-
nio już odwołujące się do tytułu powieści: rycerz w przyłbicy strojnej w pióra
oraz zakapturzony mnich59. Oblicze rycerza zwraca
uwagę bardzo wyraźnie wysuniętą w przód żuchwą
znamionującą, jak się zdaje, osławioną krzyżacką
butę, natomiast usta mnicha są wąskie i zaciśnięte,
co z kolei może odnosić się do stereotypu krzyża-
ckiej podstępności (znajdującego bardzo wyrazi-
stą aktualizację w tekście powieści). Ten powrót
do tradycyjnych wyobrażeń antykrzyżackich,
w tym czasie w polskim ilustratorstwie raczej już
zarzuconych60, związany jest być może z osobą pro-
jektanta nowej wersji okładki, Konstantego Marii
Sopocki - wówczas już nestora polskiego ilustra-
torstwa, z pewnością dobrze jeszcze pamiętającego
dawne ujęcia tematu.
Postać podstępnego złowrogiego Krzyżaka
pojawiła się zresztą wcześniej na zaprojektowa-
nej przez Macieja Hibnera obwolucie drugiego
członu dylogii Korkozowicza - Nagich ostrzy
(il. 18)61. Wpisana w graficznie uproszczony zarys
11.18. Maciej Hibner, obwoluta książki:
Kazimierz Korkozowicz, Nagie ostrza,
Warszawa 1970
krótkiego miecza czy raczej sztyletu (co nie jest
bez znaczenia, gdyż sztylet kojarzy się ze skry-
tobójstwem), nie budzi żadnych wątpliwości
58 Kazimierz Korkozowicz, Przyłbice i kaptury, Warszawa 1970. Projekt obwoluty: Cezary
Nerwiński.
59 Idem, Przyłbice i kaptury, Warszawa 1985. Projekt okładki: Konstanty M. Sopoćko.
60 Warto jednak w tym miejscu przypomnieć, że w innych dziedzinach projektowania
antykrzyżackie stereotypy nie tylko nie zostały zaniechane, lecz zyskały wręcz nową siłę, czego
znakomitym przykładem jest słynny plakat z czasów stanu wojennego zatytułowany Z mroków
średniowiecza. Krucjata przeciwko Połsce, ukazujący domniemanych wrogów Polski, m.in. konnego
Krzyżaka oraz okrytego krzyżackim płaszczem Konrada Adenauera.
61 Kazimierz Korkozowicz, Nagie ostrza, Warszawa 1975. Projekt obwoluty: Maciej Hibner.
176
Friedrich wencji współczesnej powieści sensacyjnej. Żadne z opublikowanych przed 1989 r.
wydań nie zyskało ilustracji, tytuły te zasługują jednak na uwagę ze względu
na zmieniające się w poszczególnych wydaniach okładki i obwoluty. Wcześniej-
sze wydania pierwszego ogniwa dylogii zdobił zaprojektowany przez Cezarego
Nerwińskiego obraz imponującego gotyckiego wnętrza, wyraźnie wzorowanego
na malborskim Wielkim Refektarzu, ale jakby powiększonego w stosunku do pier-
wowzoru58. To wyolbrzymienie dobrze ilustruje silnie zakorzenioną skłonność
do monumentalizacji malborskiej warowni jako niezdobytego gniazda krzy-
żackiego. W opublikowanym w 1985 r. czwartym wydaniu powieści projekt ten
zastąpiono nowym. Tym razem na okładce pojawiły się dwie postaci bezpośred-
nio już odwołujące się do tytułu powieści: rycerz w przyłbicy strojnej w pióra
oraz zakapturzony mnich59. Oblicze rycerza zwraca
uwagę bardzo wyraźnie wysuniętą w przód żuchwą
znamionującą, jak się zdaje, osławioną krzyżacką
butę, natomiast usta mnicha są wąskie i zaciśnięte,
co z kolei może odnosić się do stereotypu krzyża-
ckiej podstępności (znajdującego bardzo wyrazi-
stą aktualizację w tekście powieści). Ten powrót
do tradycyjnych wyobrażeń antykrzyżackich,
w tym czasie w polskim ilustratorstwie raczej już
zarzuconych60, związany jest być może z osobą pro-
jektanta nowej wersji okładki, Konstantego Marii
Sopocki - wówczas już nestora polskiego ilustra-
torstwa, z pewnością dobrze jeszcze pamiętającego
dawne ujęcia tematu.
Postać podstępnego złowrogiego Krzyżaka
pojawiła się zresztą wcześniej na zaprojektowa-
nej przez Macieja Hibnera obwolucie drugiego
członu dylogii Korkozowicza - Nagich ostrzy
(il. 18)61. Wpisana w graficznie uproszczony zarys
11.18. Maciej Hibner, obwoluta książki:
Kazimierz Korkozowicz, Nagie ostrza,
Warszawa 1970
krótkiego miecza czy raczej sztyletu (co nie jest
bez znaczenia, gdyż sztylet kojarzy się ze skry-
tobójstwem), nie budzi żadnych wątpliwości
58 Kazimierz Korkozowicz, Przyłbice i kaptury, Warszawa 1970. Projekt obwoluty: Cezary
Nerwiński.
59 Idem, Przyłbice i kaptury, Warszawa 1985. Projekt okładki: Konstanty M. Sopoćko.
60 Warto jednak w tym miejscu przypomnieć, że w innych dziedzinach projektowania
antykrzyżackie stereotypy nie tylko nie zostały zaniechane, lecz zyskały wręcz nową siłę, czego
znakomitym przykładem jest słynny plakat z czasów stanu wojennego zatytułowany Z mroków
średniowiecza. Krucjata przeciwko Połsce, ukazujący domniemanych wrogów Polski, m.in. konnego
Krzyżaka oraz okrytego krzyżackim płaszczem Konrada Adenauera.
61 Kazimierz Korkozowicz, Nagie ostrza, Warszawa 1975. Projekt obwoluty: Maciej Hibner.
176