DOI article:
Friedrich, Jacek: Tematyka krzyżacka i grunwaldzka w ilustracjach książek beletrystycznych dla dzieci i młodzieży w Polsce w latach 1945 – 1989
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.45145#0184
Jacek dokonywanych na bezbronnej ludności miasta, ale zbrojną potyczkę polskich ryce-
Friedrich rZy z Krzyżakami, co oczywiście osłabiło antykrzyżacką retorykę tego motywu. Ten
sam autor zobrazował także bitwę pod Płowcami, nie wykraczając jednak poza
standard tradycyjnie pojmowanej batalistyki. Na baczniejszą uwagę zasługuje może
tylko postać polskiego wojownika przydeptującego powalonego na ziemię rycerza
Zakonu81. Podobnie postąpił autor ilustracji towarzyszącej zaczerpniętemu
z Sienkiewiczowskich Krzyżaków opisowi bitwy grunwaldzkiej. Zrezygnował
on z ujęcia batalistycznego na rzecz wymownego i nośnego propagandowo
motywu Jagiełły i polskiego rycerstwa, stojących nad zwłokami poległych
w bitwie Krzyżaków82. To ujęcie zostało zaczerpnięte z repertuaru polskiego
malarstwa historycznego sprzed pierwszej wojny światowej, choćby z takich
dzieł, jak Po zwycięstwie grunwaldzkim Stanisława Kaczor-Batowskiego czy
Jagiełło z rycerstwem po bitwie pod Grunwaldem Konstantego Górskiego.
Oddziaływanie tego tak silnie ideologicznie zabarwionego obrazu zostało
nieco osłabione wyborem motywu zdobiącego ostatnią stronę stosownego
tekstu83. Wyrazista wizja klęski Zakonu ukazana w głównym przedstawie-
niu znalazła w nim bowiem nieoczekiwaną przeciwwagę, wyrażoną obrazem
pędzącego na koniu Krzyżaka z pochyloną do ataku kopią, w hełmie z pióropu-
szem i w powiewającym na wietrze płaszczu, który wygląda wręcz jak wcielenie
atrakcyjnych cech średniowiecznego rycerza, a nie uosobienie krzyżackich
wad84. W sensie ściśle wizualnym ów Krzyżak właściwie niczym nie różni się
od ukazanego kilka stron dalej polskiego bohatera spod Grunwaldu - Zawi-
szy Czarnego85. W obu wypadkach dominującym aspektem prezentowanych
obrazów jest romantyczna i malownicza wizja średniowiecznego rycerstwa.
Zupełnie inny wyraz ma rysunek towarzyszący legendzie O rudym jastrzębiu
i gdańskiej jaskółce. Rezygnując z możliwości ukazania Krzyżaka jako prześla-
dowcy głównej bohaterki, zaprezentowano w zamian obraz braci zakonnych oce-
niających projekt gdańskiego kościoła Mariackiego86. W pierwowzorze literackim
budowę tej wspaniałej świątyni przedstawia się jako wyraz brutalności krzyżackiego
panowania nad słowiańskimi niewolnikami zaprzęgniętymi do morderczej pracy.
81 Ilustracj a towarzyszy tekstowi Bitwa pod Płowcami, który stanowi inny fragment powieści
Bunscha Wawelskie wzgórze. Zob. Przez stulecia..., s. 75. Ilustracje: Adam Bunsch.
82 Ilustracj a towarzyszy tekstowi Bitwa pod Grunwaldem, który stanowi fragment Krzyżaków
Henryka Sienkiewicza. Zob. Przez stulecia..., s. 96. Niestety, w tym wypadku nie jestem w stanie
ustalić autora ilustracji.
83 W książce zastosowano schemat, w którym każdemu tekstowi przydano jedną większą
ilustrację i jedną mniejszą, o charakterze ozdobnika zamykającego tekst.
84 Ibidem, s. 96.
85 Mowa o ilustracji Ludwika Maciąga do opowiadania Teodora Jeske-Choińskiego,
zob. Teodor Jeske-Choiński, Triumf Zawiszy Czarnego [w:] Przez stulecia..., s. 104. Maciąg
w połowie lat sześćdziesiątych przygotował ilustracje do tego samego tekstu, wydane jako część
diapozytywowej „Serii Tysiąclecia Państwa Polskiego”.
86 Franciszek Fenikowski, O rudym jastrzębiu i gdańskiej jaskółce [w:] Przez stułecia..., s. 61.
Niestety, także i w tym wypadku nie jestem w stanie ustalić autora ilustracji.
184
Friedrich rZy z Krzyżakami, co oczywiście osłabiło antykrzyżacką retorykę tego motywu. Ten
sam autor zobrazował także bitwę pod Płowcami, nie wykraczając jednak poza
standard tradycyjnie pojmowanej batalistyki. Na baczniejszą uwagę zasługuje może
tylko postać polskiego wojownika przydeptującego powalonego na ziemię rycerza
Zakonu81. Podobnie postąpił autor ilustracji towarzyszącej zaczerpniętemu
z Sienkiewiczowskich Krzyżaków opisowi bitwy grunwaldzkiej. Zrezygnował
on z ujęcia batalistycznego na rzecz wymownego i nośnego propagandowo
motywu Jagiełły i polskiego rycerstwa, stojących nad zwłokami poległych
w bitwie Krzyżaków82. To ujęcie zostało zaczerpnięte z repertuaru polskiego
malarstwa historycznego sprzed pierwszej wojny światowej, choćby z takich
dzieł, jak Po zwycięstwie grunwaldzkim Stanisława Kaczor-Batowskiego czy
Jagiełło z rycerstwem po bitwie pod Grunwaldem Konstantego Górskiego.
Oddziaływanie tego tak silnie ideologicznie zabarwionego obrazu zostało
nieco osłabione wyborem motywu zdobiącego ostatnią stronę stosownego
tekstu83. Wyrazista wizja klęski Zakonu ukazana w głównym przedstawie-
niu znalazła w nim bowiem nieoczekiwaną przeciwwagę, wyrażoną obrazem
pędzącego na koniu Krzyżaka z pochyloną do ataku kopią, w hełmie z pióropu-
szem i w powiewającym na wietrze płaszczu, który wygląda wręcz jak wcielenie
atrakcyjnych cech średniowiecznego rycerza, a nie uosobienie krzyżackich
wad84. W sensie ściśle wizualnym ów Krzyżak właściwie niczym nie różni się
od ukazanego kilka stron dalej polskiego bohatera spod Grunwaldu - Zawi-
szy Czarnego85. W obu wypadkach dominującym aspektem prezentowanych
obrazów jest romantyczna i malownicza wizja średniowiecznego rycerstwa.
Zupełnie inny wyraz ma rysunek towarzyszący legendzie O rudym jastrzębiu
i gdańskiej jaskółce. Rezygnując z możliwości ukazania Krzyżaka jako prześla-
dowcy głównej bohaterki, zaprezentowano w zamian obraz braci zakonnych oce-
niających projekt gdańskiego kościoła Mariackiego86. W pierwowzorze literackim
budowę tej wspaniałej świątyni przedstawia się jako wyraz brutalności krzyżackiego
panowania nad słowiańskimi niewolnikami zaprzęgniętymi do morderczej pracy.
81 Ilustracj a towarzyszy tekstowi Bitwa pod Płowcami, który stanowi inny fragment powieści
Bunscha Wawelskie wzgórze. Zob. Przez stulecia..., s. 75. Ilustracje: Adam Bunsch.
82 Ilustracj a towarzyszy tekstowi Bitwa pod Grunwaldem, który stanowi fragment Krzyżaków
Henryka Sienkiewicza. Zob. Przez stulecia..., s. 96. Niestety, w tym wypadku nie jestem w stanie
ustalić autora ilustracji.
83 W książce zastosowano schemat, w którym każdemu tekstowi przydano jedną większą
ilustrację i jedną mniejszą, o charakterze ozdobnika zamykającego tekst.
84 Ibidem, s. 96.
85 Mowa o ilustracji Ludwika Maciąga do opowiadania Teodora Jeske-Choińskiego,
zob. Teodor Jeske-Choiński, Triumf Zawiszy Czarnego [w:] Przez stulecia..., s. 104. Maciąg
w połowie lat sześćdziesiątych przygotował ilustracje do tego samego tekstu, wydane jako część
diapozytywowej „Serii Tysiąclecia Państwa Polskiego”.
86 Franciszek Fenikowski, O rudym jastrzębiu i gdańskiej jaskółce [w:] Przez stułecia..., s. 61.
Niestety, także i w tym wypadku nie jestem w stanie ustalić autora ilustracji.
184