DOI Artikel:
Friedrich, Jacek: Tematyka krzyżacka i grunwaldzka w ilustracjach książek beletrystycznych dla dzieci i młodzieży w Polsce w latach 1945 – 1989
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.45145#0187
już spodziewać raczej przytępienia antykrzy-
żackiej retoryki. Tymczasem wznowiona
wówczas opowieść (w ogromnym zresztą
nakładzie 200 tysięcy egzemplarzy) zyskała
nowe ilustracje autorstwa Czesława Kabali,
w których motywy krzyżackie zostały wyjąt-
kowo mocno wyeksponowane. O ile scena
walki z Krzyżakami mieści się w znanej już
wcześniej konwencji ikonograficznej (z uno-
szącymi się nad walczącymi stronami chorąg-
wiami krzyżackimi i polską oraz z chłopskimi
wojownikami wymierzającymi sprawied-
liwość dziejową zakutym w żelazo Krzyża-
kom, w czym pobrzmiewa oczywiste echo
Matejki)92, o tyle dwa inne przedstawienia
są szczególne. Pierwsze z nich nie odwołuje się
bezpośrednio do motywów krzyżackich, ale
krwawa łuna unosząca się nad gdańskimi
budowlami (i tym razem ujętymi całkowicie
anachronicznie) niewątpliwie stanowi silnie
zabarwiony emocjonalnie odpowiednik wizu-
alny przywołanych już słów rybaczki wspo-
minającej rzeź Gdańska93. Jeszcze dobitniej
sformułowany przekaz antykrzyżacki niesie
drugie przedstawienie, na którym ukazany
został Krzyżak w pełnej zbroi, z mieczem
w dłoni hardo uniesionym ku górze i w heł-
mie, który jakkolwiek przejawia pewne cechy
średniowiecznej przyłbicy, to jednak w ogól-
11. 28. Czesław Kabała, ilustracja do książki:
Anna Świrszczyńska, Z dawnej Polski.
O gdańskiej burmistrzance, Kraków 1988
nym wyrazie przypomina hełmy Wehrmachtu z czasów drugiej wojny światowej
(ił. 28)94. Twarz rycerza pozbawiona zarostu (co kłóci się z wiedzą historyczną
na temat Krzyżaków powszechnie już aplikowaną w ilustratorstwie polskim
przynajmniej od lat sześćdziesiątych XX w.), o błękitnych oczach i mocarnych
żuchwach wygląda jak przeniesiona z propagandowych plakatów narodowo-
socjalistycznych (mam tu na myśli jedynie sam typ fizjonomiczny, a nie rea-
lizację plastyczną, która - jak w całej omawianej publikacji - jest na bardzo
niskim poziomie). Ukoronowaniem owej wizualnej konstrukcji zrównują-
cej Krzyżaków z hitlerowcami jest zdobiące krzyżacki hełm przedstawienie
orła o rozpostartych skrzydłach, w którym nie sposób nie dostrzec aluzji
92 Anna Świrszczyńska, Z dawnej Polski. O gdańskiej burmistrzance, Kraków 1988, s. 15. Ilu-
stracje: Czesław Kabała.
93 Ibidem, s. 4-5.
94 Ibidem, s. 6.
187
żackiej retoryki. Tymczasem wznowiona
wówczas opowieść (w ogromnym zresztą
nakładzie 200 tysięcy egzemplarzy) zyskała
nowe ilustracje autorstwa Czesława Kabali,
w których motywy krzyżackie zostały wyjąt-
kowo mocno wyeksponowane. O ile scena
walki z Krzyżakami mieści się w znanej już
wcześniej konwencji ikonograficznej (z uno-
szącymi się nad walczącymi stronami chorąg-
wiami krzyżackimi i polską oraz z chłopskimi
wojownikami wymierzającymi sprawied-
liwość dziejową zakutym w żelazo Krzyża-
kom, w czym pobrzmiewa oczywiste echo
Matejki)92, o tyle dwa inne przedstawienia
są szczególne. Pierwsze z nich nie odwołuje się
bezpośrednio do motywów krzyżackich, ale
krwawa łuna unosząca się nad gdańskimi
budowlami (i tym razem ujętymi całkowicie
anachronicznie) niewątpliwie stanowi silnie
zabarwiony emocjonalnie odpowiednik wizu-
alny przywołanych już słów rybaczki wspo-
minającej rzeź Gdańska93. Jeszcze dobitniej
sformułowany przekaz antykrzyżacki niesie
drugie przedstawienie, na którym ukazany
został Krzyżak w pełnej zbroi, z mieczem
w dłoni hardo uniesionym ku górze i w heł-
mie, który jakkolwiek przejawia pewne cechy
średniowiecznej przyłbicy, to jednak w ogól-
11. 28. Czesław Kabała, ilustracja do książki:
Anna Świrszczyńska, Z dawnej Polski.
O gdańskiej burmistrzance, Kraków 1988
nym wyrazie przypomina hełmy Wehrmachtu z czasów drugiej wojny światowej
(ił. 28)94. Twarz rycerza pozbawiona zarostu (co kłóci się z wiedzą historyczną
na temat Krzyżaków powszechnie już aplikowaną w ilustratorstwie polskim
przynajmniej od lat sześćdziesiątych XX w.), o błękitnych oczach i mocarnych
żuchwach wygląda jak przeniesiona z propagandowych plakatów narodowo-
socjalistycznych (mam tu na myśli jedynie sam typ fizjonomiczny, a nie rea-
lizację plastyczną, która - jak w całej omawianej publikacji - jest na bardzo
niskim poziomie). Ukoronowaniem owej wizualnej konstrukcji zrównują-
cej Krzyżaków z hitlerowcami jest zdobiące krzyżacki hełm przedstawienie
orła o rozpostartych skrzydłach, w którym nie sposób nie dostrzec aluzji
92 Anna Świrszczyńska, Z dawnej Polski. O gdańskiej burmistrzance, Kraków 1988, s. 15. Ilu-
stracje: Czesław Kabała.
93 Ibidem, s. 4-5.
94 Ibidem, s. 6.
187