DOI Artikel:
Friedrich, Jacek: Tematyka krzyżacka i grunwaldzka w ilustracjach książek beletrystycznych dla dzieci i młodzieży w Polsce w latach 1945 – 1989
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.45145#0188
Jacek do hitlerowskiej „gapy”. Całości dopełniają płomienie wznoszące się za ple-
Friedrich cami Krzyżaka ku czerwonemu niebu, co jeszcze tylko przydaje jego postaci
cech okrucieństwa i zbrodniczości.
Tak jednoznacznie antykrzyżackiego czy już raczej antyniemieckiego obrazu
nie znalazłem w żadnej z wcześniejszych publikacji dla dzieci i młodzieży, nawet
w tych powstałych w okresie największego nasilenia elementów antyniemiec-
kich w komunistycznej propagandzie. Porównywalne, dokonywane na serio,
zrównanie Krzyżaków z hitlerowcami pojawia się chyba tylko w filmie Alek-
sandra Forda, gdzie spotykający się przed bitwą grunwaldzką Krzyżacy krzyczą
trzykrotnie „Heil!” i wypowiadają słowa: „Gott mit uns!”95.
Aluzje do hitlerowców można jednak odnaleźć w ujęciach mniej poważnych.
Przykładem będzie jedna z niezwykle popularnych w latach siedemdziesiątych
komiksowych opowieści o Tytusie, Romku i ATomku autorstwa Henryka Jerzego
Chmielewskiego. W księdze VIII, przygotowanej w związku z przypadającą
w 1973 r. rocznicą kopernikowską, przeniesieni w czasie bohaterowie spotykają się
nie tylko z wielkim astronomem, lecz także z Krzyżakami zagrażającymi rubieżom
polskiego królestwa96. Chmielewski przedstawił ich w sposób powszechnie już
wówczas przyjęty, a więc jako zakutych w żelazo brodaczy z kitami pawich piór
na hełmach, jednak niektóre obrazy
zdecydowanie wykraczają poza ten
oczywisty wizualny standard. Chodzi
o sekwencję z udziałem krzyżackiego
wodza, tutaj humorystycznie nazwa-
nego średnim mistrzem. Jego fizjono-
mia stanowi karykaturalne odwzoro-
wanie rysów Adolfa Hitlera (il. 29),
co potwierdza tarcza strażnika strze-
gącego średniego mistrza, na której
zamiast krzyża Zakonu pojawia się
wyciągnięta w pionie swastyka.
KTÓRE POD KAŻDY
co cucę uderzyć na
POLAKOW, TO Ml _.
> I ARMIĘ TWOJĄ
ZGUBIĄ.
ODRADZASZ.
Twórczość komiksowa nie należy
ściśle do dziedziny ilustracji książ-
kowej, skoro jednak ów gatunek
pojawił się w niniejszych uwagach,
to z pewnością warto odnotować
II. 29. Henryk Jerzy Chmielewski, rysunek w komiksie:
Henryk Jerzy Chmielewski Tytus, Romek i A’Tomek,
księga VIII, Warszawa 1973
przynajmniej jeszcze jedną publikację, a mianowicie wydany w latach 1989-1990
cykl komiksowych zeszytów pod wspólnym tytułem Dwa miecze. Najciekawszy
wydaje się zeszyt trzeci, zatytułowany Bitwa i - zgodnie z tytułem - ukazujący
95 O ile słowa „Gott mit uns!” w literackim pierwowzorze rzeczywiście padają (wypowiada
je Frydrych Wallenrod), o tyle „Heil!” stanowi już własną inwencję twórców filmu.
96 Henryk Jerzy Chmielewski, Tytus, Romek i ATomek, księga VIII, Warszawa 1973. Po latach
Chmielewski powróci do tematyki krzyżackiej, przygotowując zeszyt zatytułowany: Tytus, Romek
i ATomek w bitwie grunwaldzkiej 1410 roku z wyobraźni Papcia Chmielą narysowani, Warszawa 2011.
188
Friedrich cami Krzyżaka ku czerwonemu niebu, co jeszcze tylko przydaje jego postaci
cech okrucieństwa i zbrodniczości.
Tak jednoznacznie antykrzyżackiego czy już raczej antyniemieckiego obrazu
nie znalazłem w żadnej z wcześniejszych publikacji dla dzieci i młodzieży, nawet
w tych powstałych w okresie największego nasilenia elementów antyniemiec-
kich w komunistycznej propagandzie. Porównywalne, dokonywane na serio,
zrównanie Krzyżaków z hitlerowcami pojawia się chyba tylko w filmie Alek-
sandra Forda, gdzie spotykający się przed bitwą grunwaldzką Krzyżacy krzyczą
trzykrotnie „Heil!” i wypowiadają słowa: „Gott mit uns!”95.
Aluzje do hitlerowców można jednak odnaleźć w ujęciach mniej poważnych.
Przykładem będzie jedna z niezwykle popularnych w latach siedemdziesiątych
komiksowych opowieści o Tytusie, Romku i ATomku autorstwa Henryka Jerzego
Chmielewskiego. W księdze VIII, przygotowanej w związku z przypadającą
w 1973 r. rocznicą kopernikowską, przeniesieni w czasie bohaterowie spotykają się
nie tylko z wielkim astronomem, lecz także z Krzyżakami zagrażającymi rubieżom
polskiego królestwa96. Chmielewski przedstawił ich w sposób powszechnie już
wówczas przyjęty, a więc jako zakutych w żelazo brodaczy z kitami pawich piór
na hełmach, jednak niektóre obrazy
zdecydowanie wykraczają poza ten
oczywisty wizualny standard. Chodzi
o sekwencję z udziałem krzyżackiego
wodza, tutaj humorystycznie nazwa-
nego średnim mistrzem. Jego fizjono-
mia stanowi karykaturalne odwzoro-
wanie rysów Adolfa Hitlera (il. 29),
co potwierdza tarcza strażnika strze-
gącego średniego mistrza, na której
zamiast krzyża Zakonu pojawia się
wyciągnięta w pionie swastyka.
KTÓRE POD KAŻDY
co cucę uderzyć na
POLAKOW, TO Ml _.
> I ARMIĘ TWOJĄ
ZGUBIĄ.
ODRADZASZ.
Twórczość komiksowa nie należy
ściśle do dziedziny ilustracji książ-
kowej, skoro jednak ów gatunek
pojawił się w niniejszych uwagach,
to z pewnością warto odnotować
II. 29. Henryk Jerzy Chmielewski, rysunek w komiksie:
Henryk Jerzy Chmielewski Tytus, Romek i A’Tomek,
księga VIII, Warszawa 1973
przynajmniej jeszcze jedną publikację, a mianowicie wydany w latach 1989-1990
cykl komiksowych zeszytów pod wspólnym tytułem Dwa miecze. Najciekawszy
wydaje się zeszyt trzeci, zatytułowany Bitwa i - zgodnie z tytułem - ukazujący
95 O ile słowa „Gott mit uns!” w literackim pierwowzorze rzeczywiście padają (wypowiada
je Frydrych Wallenrod), o tyle „Heil!” stanowi już własną inwencję twórców filmu.
96 Henryk Jerzy Chmielewski, Tytus, Romek i ATomek, księga VIII, Warszawa 1973. Po latach
Chmielewski powróci do tematyki krzyżackiej, przygotowując zeszyt zatytułowany: Tytus, Romek
i ATomek w bitwie grunwaldzkiej 1410 roku z wyobraźni Papcia Chmielą narysowani, Warszawa 2011.
188