DOI issue:
Artykuły / Artikel / Articles
DOI article:Makała, Rafał: Die Bankiers, ihre Stadt und ihre Fürsten: Stettin als Wirkungsfeld der Familie Loitz aus der Perspektive der Kunstgeschichte
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.66965#0104
Rafał
Makała
Wisłocki Marcin, Der Croy-Teppich [in:] Religiöse Erinnerungsorte in Ostmitteleuropa.
Konstitution und Konkurrenz im nationen- und epochenübergreifenden Zugriff,
Hg. Joachim Bahlcke, Stefan Rohdewald, Thomas Wünsch, Berlin 2013, S. 350-359.
Wisłocki Marcin, Sztuka protestancka na Pomorzu 1535-1684, Szczecin 2005.
Wójcik Kamila, Zamek I (Płoty), Encyklopedia Pomorza Zachodniego, http://www.
pomeranica.pl/wiki/Zamek_I_(P%C5%82oty) [12.04.2022],
Bankierzy, ich książęta i ich miasto. Szczecin jako miejsce działalności
rodziny Loitzów
Artykuł koncentruje się na historyczno-artystycznych aspektach funkcjonowania
Loitzów w stolicy Księstwa Pomorskiego (stanowiącego część Rzeszy Niemieckiej),
w tym przede wszystkim na ich związkach z panującą dynastią Gryfitów, a także
wizualnej i symbolicznej obecności Loitzów w Szczecinie. Choć bowiem obszarem
działania Loitzów była w XVI w. cała Europa, a ich kontakty sięgały także poza granice
kontynentu, to jednak główną siedzibą pozostawał aż do końca istnienia banku Szczecin.
Przyczyną, dla której Loitzowie nie przenieśli się całkowicie do innego, znaczniejszego
miasta, był zapewne opisany ówcześnie przez kronikarza Joachima von Wedela mecha-
nizm finansowy wiążący ściśle książąt pomorskich oraz pomorskie rycerstwo z bankiem.
Wyrazem silnej pozycji Loitzów w Szczecinie były m.in. fundacje wizualizujące wysoki,
choć raczej nieformalny status Loitzów. Należały do nich przedsięwzięcia typowe dla
miejskiego patrycjatu, jak wykup i wyposażenie kaplicy w najważniejszym miejskim
kościele św. Jakuba czy fundowanie ołtarzy dla tej świątyni. Poza tym jednak Loitzowie
sięgnęli po motywy służące wizualizacji znaczenia wielkich rodów rycerskich, a nawet
odwołujące się do rezydencji władcy Pomorza. Mowa tu o ich miejskim pałacu w Szcze-
cinie, którego niezwykłość zauważył już Franz Kugler. Usytuowany w środku kwartału
zabudowy gmach odwoływał się do spotykanego stosunkowo często na Pomorzu typu
rycerskiego zamku (np. von der Ostenów w Płotach), a jego dekoracje wprost nawiązy-
wały do attyki południowego skrzydła zamku książęcego. Górujący nad otaczającymi
go kamienicami pałac Loitzów, położony pośrodku dziedzińca otoczonego należącymi
doń magazynami, jednoznacznie ukazywał bankierów jako wyrastających ponad patry-
cjat, pozostających w specjalnych relacjach z suwerenem.
Czasy świetności Loitzów zbiegają się z okresem intensywnej działalności budowla-
nej i fundatorskiej książąt, wzmocnionych finansowo dzięki przejęciu majątków klasz-
tornych i biskupich w czasie reformacji oraz konsumujących owoce swojej ostrożnej
polityki zagranicznej. Otwarte pozostaje pytanie, na ile Loitzowie mogli pośredniczyć
w sprowadzaniu artystów z innych krajów bądź zlecaniu im prac przez książąt czy impor-
towaniu gotowych obiektów, a także czy i na ile nowe koncepcje artystyczne pojawiające
się na dworach książąt pomorskich wpłynęły na charakter fundacji Loitzów. Jedyne
znane dziś dzieło sztuki wiązane - choć tylko hipotetycznie - ze szczecińskimi Loitzami
to fragment znakomitej płaskorzeźby z przedstawieniem Upadku Szawła, co najmniej
od pierwszej połowy XVIII w. wmurowany w elewację ich pałacu (ob. w Muzeum Naro-
dowym w Szczecinie). Analogie do tego obiektu znajdują się na Pomorzu w obszarze
kamiennej plastyki powstającej dla książąt i arystokracji, a nie drewnianej rzeźby two-
rzonej dla miejskich zleceniodawców.
102
Makała
Wisłocki Marcin, Der Croy-Teppich [in:] Religiöse Erinnerungsorte in Ostmitteleuropa.
Konstitution und Konkurrenz im nationen- und epochenübergreifenden Zugriff,
Hg. Joachim Bahlcke, Stefan Rohdewald, Thomas Wünsch, Berlin 2013, S. 350-359.
Wisłocki Marcin, Sztuka protestancka na Pomorzu 1535-1684, Szczecin 2005.
Wójcik Kamila, Zamek I (Płoty), Encyklopedia Pomorza Zachodniego, http://www.
pomeranica.pl/wiki/Zamek_I_(P%C5%82oty) [12.04.2022],
Bankierzy, ich książęta i ich miasto. Szczecin jako miejsce działalności
rodziny Loitzów
Artykuł koncentruje się na historyczno-artystycznych aspektach funkcjonowania
Loitzów w stolicy Księstwa Pomorskiego (stanowiącego część Rzeszy Niemieckiej),
w tym przede wszystkim na ich związkach z panującą dynastią Gryfitów, a także
wizualnej i symbolicznej obecności Loitzów w Szczecinie. Choć bowiem obszarem
działania Loitzów była w XVI w. cała Europa, a ich kontakty sięgały także poza granice
kontynentu, to jednak główną siedzibą pozostawał aż do końca istnienia banku Szczecin.
Przyczyną, dla której Loitzowie nie przenieśli się całkowicie do innego, znaczniejszego
miasta, był zapewne opisany ówcześnie przez kronikarza Joachima von Wedela mecha-
nizm finansowy wiążący ściśle książąt pomorskich oraz pomorskie rycerstwo z bankiem.
Wyrazem silnej pozycji Loitzów w Szczecinie były m.in. fundacje wizualizujące wysoki,
choć raczej nieformalny status Loitzów. Należały do nich przedsięwzięcia typowe dla
miejskiego patrycjatu, jak wykup i wyposażenie kaplicy w najważniejszym miejskim
kościele św. Jakuba czy fundowanie ołtarzy dla tej świątyni. Poza tym jednak Loitzowie
sięgnęli po motywy służące wizualizacji znaczenia wielkich rodów rycerskich, a nawet
odwołujące się do rezydencji władcy Pomorza. Mowa tu o ich miejskim pałacu w Szcze-
cinie, którego niezwykłość zauważył już Franz Kugler. Usytuowany w środku kwartału
zabudowy gmach odwoływał się do spotykanego stosunkowo często na Pomorzu typu
rycerskiego zamku (np. von der Ostenów w Płotach), a jego dekoracje wprost nawiązy-
wały do attyki południowego skrzydła zamku książęcego. Górujący nad otaczającymi
go kamienicami pałac Loitzów, położony pośrodku dziedzińca otoczonego należącymi
doń magazynami, jednoznacznie ukazywał bankierów jako wyrastających ponad patry-
cjat, pozostających w specjalnych relacjach z suwerenem.
Czasy świetności Loitzów zbiegają się z okresem intensywnej działalności budowla-
nej i fundatorskiej książąt, wzmocnionych finansowo dzięki przejęciu majątków klasz-
tornych i biskupich w czasie reformacji oraz konsumujących owoce swojej ostrożnej
polityki zagranicznej. Otwarte pozostaje pytanie, na ile Loitzowie mogli pośredniczyć
w sprowadzaniu artystów z innych krajów bądź zlecaniu im prac przez książąt czy impor-
towaniu gotowych obiektów, a także czy i na ile nowe koncepcje artystyczne pojawiające
się na dworach książąt pomorskich wpłynęły na charakter fundacji Loitzów. Jedyne
znane dziś dzieło sztuki wiązane - choć tylko hipotetycznie - ze szczecińskimi Loitzami
to fragment znakomitej płaskorzeźby z przedstawieniem Upadku Szawła, co najmniej
od pierwszej połowy XVIII w. wmurowany w elewację ich pałacu (ob. w Muzeum Naro-
dowym w Szczecinie). Analogie do tego obiektu znajdują się na Pomorzu w obszarze
kamiennej plastyki powstającej dla książąt i arystokracji, a nie drewnianej rzeźby two-
rzonej dla miejskich zleceniodawców.
102