DOI Artikel:
Iwaszkiewicz-Wronikowska, Bożena: Poglądy Ojców Kościoła na sztukę w ciągu pierwszych dwóch stuleci istnienia Kościoła
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.36972#0012
6
BOŻENA WRONIKOWSKA
jest na dole na ziemi, ani co jest w wodzie poniżej ziemi” (Wj 20,4) oraz w Księdze
Powtórzonego Prawa: „Przeklęty, kto wykona (bożka) rzeźbionego, albo lanego
[...]” (Pwt 27, 15) . Nie podlega dyskusji wpływ, jaki wywarły te słowa na dzieje
sztuki żydowskiej. Należy się jednak zastanowić, w jakim stopniu i jak długo były
one respektowane przez chrześcijan. Odpowiedzi na to pytanie powinny dostarczyć
pisma starochrześcijańskich pisarzy.
Stosunek chrześcijaństwa pierwszych wieków do zagadnienia obrazów7 8 był już
przedmiotem badań wielu uczonych i poświęcono mu bogatą literaturę9. Jednakże
wypowiedzi uczestników ostatnich Międzynarodowych Kongresów Archeologii
Chrześcijańskiej10 wymownie świadczą o tym, że nie udało się dotychczas wyjaśnić
relacji, jakie wystąpiły na przełomie II i III w. pomiędzy postawą Kościoła wobec
obrazów, wyrażoną w pismach Ojców, a faktem powstania sztuki o charakterze
chrześcijańskim.
Niniejszy artykuł nie ma na celu rozstrzygnięcia tego problemu, gdyż wymaga-
łoby to niewątpliwie dalszych studiów i gruntownego zbadania materiału zarówno
literackiego, jak i archeologicznego. Autorka zamierza jedynie zasygnalizować ten
ciekawy temat, ponieważ w literaturze polskiej był on traktowany dotychczas
bardzo pobieżnie.
Spróbujmy zatem prześledzić najpierw świadectwa, jakich na temat sztuki
dostarczają nam pisma autorów chrześcijańskich pierwszych wieków.
Pierwsze wypowiedzi apologetów' z II w., zajmujących się zagadnieniem hałwo-
7 Cytowane przeze mnie tłumaczenie (Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu, T. 1. Poznań 1973
s. 124, 344) dokonuje pewnej interpretacji tekstu biblijnego, umieszczając w nawiasach słowo „bożka”,
które nie występuje w innych tłumaczeniach.
8 Pod terminem „obraz” rozumiem wszelkie przedstawienia figuralne, a więc także rzeźby
i płaskorzeźby.
9 M. in. G. Becatti. Arte e gusto negli scrittori latini. Firenze 1951; I. D. Breckęjąrłdge. The
Reception of Art into the Early Church. IX Congresso Internationale di Archeologia Cristiana. Roma 1975;
H. von Campenhausen. Die Bilderfrage als Theologisches Problem der alten Kirche. ...Zeitschrift fur
Theologie und Kirche” 49: 1952 s. 33-60; Ch. Clerc. Les theories relatives aux cultes des images chez les
auteurs grecs du Ilme sibcle. Paris 1915; W. Elliger. Die Stellung der alten Christen zu den Bildern in
den ersten 4 Jh. Leipzig 1930; Th. Klauser. Ausserungen der alten Kirche zur Kunst. W: 4tti del VI
Congresso Internazionale di Archeologia Cristiana. Ravetma 23-30 Settembre 1962. Citta del Vaticano
1965 s. 223-238; tenże. Erwagungen zur Entstehung der altchristlichen Kunst. „Zeitschrift fur
Kirchengeschichte” 76:1965 s. 1-11; A. Knopfler. Der angebliche Kunsthass der ersten Christen. W:
Festschrift Hertling 1913; H. Koch. Die altchristliche Bilderfrage nach dem literarischen Quellen.
Gottingen 1917; J. Kollowitz. Bild. W: Reallexikon fur Antike und Christentum. Bd. 2 s. 319 nn.;
Tenże. Zur Fruhgeschichte der Bilderverehrung. „R.ómische Quartalschrift” 48:1953 s. 1-20;
G. B. Ladner. The Concept of the Image in the Greek Fathers and the Byzantine Iconoclastic
Controversy. „Dumbarton Oaks Papers” 7:1953; K. Majewski. Bezobrazowość oraz burzenie świątyń,
posągów bogów i pomników władców w świecie grecko-rzymskim. „Archeologia” 16:1965 s. 63-83; T.
Pekary. Der rómische Bilderstreit. „Friihmittelalterliche Studien” 3:1969; W. Tatarkiewicz. Historia
estetyki. Cz. 2. Estetyka średniowieczna. Wrocław 1960 s. 10 n.; K. Wessel. Bild. W: Reallexikon zur
byzantinischen Kunst. Bd. 1. Stuttgart 1966 kol. 616 n.
10 Breckenridge, (jw.), Klauser ('Ausserungen der alten Kirche) i inni.
BOŻENA WRONIKOWSKA
jest na dole na ziemi, ani co jest w wodzie poniżej ziemi” (Wj 20,4) oraz w Księdze
Powtórzonego Prawa: „Przeklęty, kto wykona (bożka) rzeźbionego, albo lanego
[...]” (Pwt 27, 15) . Nie podlega dyskusji wpływ, jaki wywarły te słowa na dzieje
sztuki żydowskiej. Należy się jednak zastanowić, w jakim stopniu i jak długo były
one respektowane przez chrześcijan. Odpowiedzi na to pytanie powinny dostarczyć
pisma starochrześcijańskich pisarzy.
Stosunek chrześcijaństwa pierwszych wieków do zagadnienia obrazów7 8 był już
przedmiotem badań wielu uczonych i poświęcono mu bogatą literaturę9. Jednakże
wypowiedzi uczestników ostatnich Międzynarodowych Kongresów Archeologii
Chrześcijańskiej10 wymownie świadczą o tym, że nie udało się dotychczas wyjaśnić
relacji, jakie wystąpiły na przełomie II i III w. pomiędzy postawą Kościoła wobec
obrazów, wyrażoną w pismach Ojców, a faktem powstania sztuki o charakterze
chrześcijańskim.
Niniejszy artykuł nie ma na celu rozstrzygnięcia tego problemu, gdyż wymaga-
łoby to niewątpliwie dalszych studiów i gruntownego zbadania materiału zarówno
literackiego, jak i archeologicznego. Autorka zamierza jedynie zasygnalizować ten
ciekawy temat, ponieważ w literaturze polskiej był on traktowany dotychczas
bardzo pobieżnie.
Spróbujmy zatem prześledzić najpierw świadectwa, jakich na temat sztuki
dostarczają nam pisma autorów chrześcijańskich pierwszych wieków.
Pierwsze wypowiedzi apologetów' z II w., zajmujących się zagadnieniem hałwo-
7 Cytowane przeze mnie tłumaczenie (Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu, T. 1. Poznań 1973
s. 124, 344) dokonuje pewnej interpretacji tekstu biblijnego, umieszczając w nawiasach słowo „bożka”,
które nie występuje w innych tłumaczeniach.
8 Pod terminem „obraz” rozumiem wszelkie przedstawienia figuralne, a więc także rzeźby
i płaskorzeźby.
9 M. in. G. Becatti. Arte e gusto negli scrittori latini. Firenze 1951; I. D. Breckęjąrłdge. The
Reception of Art into the Early Church. IX Congresso Internationale di Archeologia Cristiana. Roma 1975;
H. von Campenhausen. Die Bilderfrage als Theologisches Problem der alten Kirche. ...Zeitschrift fur
Theologie und Kirche” 49: 1952 s. 33-60; Ch. Clerc. Les theories relatives aux cultes des images chez les
auteurs grecs du Ilme sibcle. Paris 1915; W. Elliger. Die Stellung der alten Christen zu den Bildern in
den ersten 4 Jh. Leipzig 1930; Th. Klauser. Ausserungen der alten Kirche zur Kunst. W: 4tti del VI
Congresso Internazionale di Archeologia Cristiana. Ravetma 23-30 Settembre 1962. Citta del Vaticano
1965 s. 223-238; tenże. Erwagungen zur Entstehung der altchristlichen Kunst. „Zeitschrift fur
Kirchengeschichte” 76:1965 s. 1-11; A. Knopfler. Der angebliche Kunsthass der ersten Christen. W:
Festschrift Hertling 1913; H. Koch. Die altchristliche Bilderfrage nach dem literarischen Quellen.
Gottingen 1917; J. Kollowitz. Bild. W: Reallexikon fur Antike und Christentum. Bd. 2 s. 319 nn.;
Tenże. Zur Fruhgeschichte der Bilderverehrung. „R.ómische Quartalschrift” 48:1953 s. 1-20;
G. B. Ladner. The Concept of the Image in the Greek Fathers and the Byzantine Iconoclastic
Controversy. „Dumbarton Oaks Papers” 7:1953; K. Majewski. Bezobrazowość oraz burzenie świątyń,
posągów bogów i pomników władców w świecie grecko-rzymskim. „Archeologia” 16:1965 s. 63-83; T.
Pekary. Der rómische Bilderstreit. „Friihmittelalterliche Studien” 3:1969; W. Tatarkiewicz. Historia
estetyki. Cz. 2. Estetyka średniowieczna. Wrocław 1960 s. 10 n.; K. Wessel. Bild. W: Reallexikon zur
byzantinischen Kunst. Bd. 1. Stuttgart 1966 kol. 616 n.
10 Breckenridge, (jw.), Klauser ('Ausserungen der alten Kirche) i inni.