DOI Artikel:
Zwierzchowski, Roman: Kościół parafialny p.w. Znalezienia Krzyża Św. w Końskowoli
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.36972#0090
84
ROMAN ZWIERZCHOWSKI
nazwisko występuje w dokumentach miejskich lubelskich dopiero w drugiej i trze-
ciej ćwierci XV w.
Drugi, bardziej uchwytny, okres historii kościoła rozpoczyna się Wraz z usta-
nowieniem prepozytury w r. 1545 przez arcybiskupa gnieźnieńskiego, biskupa kra-
kowskiego Piotra Gamrata, dzięki staraniom Andrzeja z Tęczyna, ówczesnego
właściciela Końskowoli8. Przypuszczalny czas powstania tego kościoła zamknąć
można by zatem w dekadzie lat 1545-1555, mimo, że jego konsekracja przypada
dopiero na dwie ostatnie dekady XVI w.9
Wizytacje z lat 1595*° i 16G311 dają nam przybliżony kształt ówczesnej budowli.
V/ połączeniu z analizą dzisiejszego rzutu oraz fragmentów murów, informacje te
pozwalają odtworzyć znacznie doskonalszy obraz fary. Była ona murowana i „dość
obszerna”12, jednakże miast sklepienia posiadała strop z desek, zarówno nad
prezbiterium jak i korpusem . Zachowane ślady gzymsu wskazują pierwotną jego
wysokość, ok. 14 m ponad poziomem posadzki (il. 12)14. Cały kościół oświetlony
był jedynie siedmioma oknami, z których cztery rozmieszczone były w prezbiterium,
trzy w trójbocznym zamknięciu, jedno w południowej ścianie, trzy inne okna
znajdowały się w ścianach korpusu: dwa w południowej, trzecie umieszczone było w
zachodniej ścianie fasadowej, nad chórem muzycznym15. Poniżej znajdowało się
wejście główne, drugie wejście umieszczone było w ścianie południowej. Poprzedzała
je niewielka kruchta. Ościeża tych drzwi (głównego?) zdobiły kolumienki'6. Prócz
wspomnianego przedsionka bryłę kościoła wzbogaciły dwie kaplice, usytuowane
lubelskich jeszcze w r. 1477. A. Boniecki. Herbarz polski. T. 11. Warszawa 1904 s. 86. Również
Długosz określa Konińskiego w cytowanym wyżej fragmencie jako dziedzica (haeres), a więc nie
fundatora.
8 W. Walewski, F. Sulimierski, b. Chlebowski. Słownik geograficzny Królestwa Polskiego
i innych krajów słowiańskich. T. 4. Warszawa 1883 s. 357. Również odpis nowej (trzeciej) erekcji „na
Prepositurę”, zawarty w Inwentarzu Apparatów... s. 68.
9 Visitatio ecclesiarum et totus cleri in Archidiaconatu Lubliniensi a. Dom. 1603. AKB Lublin vol.
96.„...Ecclesia [...] consecrata per R. D. Paulum Dembski Suffrag [anu] m et Canfoni] cum cracfoviens]
em...” Biskup Laodycejski Paweł Dębski zmarł w roku 1613, zob. Boniecki, jw. s. 277., (w wieku lat
79). K. Niesicki. Herbarz polski. T. 3. Lipsk 1839 s. 331. Można więc założyć, iż doszedł on do swych
godności nie wcześniej niż w 46 roku życia tj. w roku 1580.
10 Visitatio Eccl. A.D. 1595 AKM Kraków sygn. 3
H Zob. przyp. 9.
12 „Ecclesia Parrochiahs murata, iustae magnitudinis et satis spatiosa” „Visitatio ecci. [...] 1603.
13 „... Tectum intenus ex tabulis in utroque choro succincte (?) dispositum habens, desuper
secendulis bene tecta. Visitatio Eccl. 1595., a także „Lacunar habet tabulatum et integrum.” Wizytacja z
1603 roku.
14 Na interpretację taką zezwala fakt nałożenia się na ów gzyms śladów sklepienia, widocznych na
wewnętrznej stronie ściany szczytu. Łuk dawnego sklepienia przerywa ciągłość wspomnianego gzymsu
(il. 6 i 11).
15 „Fenestra in choro minori ad orientem tres. Qarta ad Meridiem. In corpore due ad meridiem.
Tertia supra chorum ad occidens. Omnes vitro clausa.” Wizytacja z 1603 r.
16 Tamże: „Fores maioris ad Occidentum.” I dalej: „Ad fores meridionis habetur portions [...] Sed
parietes et columna foris sunt lacerati.”
ROMAN ZWIERZCHOWSKI
nazwisko występuje w dokumentach miejskich lubelskich dopiero w drugiej i trze-
ciej ćwierci XV w.
Drugi, bardziej uchwytny, okres historii kościoła rozpoczyna się Wraz z usta-
nowieniem prepozytury w r. 1545 przez arcybiskupa gnieźnieńskiego, biskupa kra-
kowskiego Piotra Gamrata, dzięki staraniom Andrzeja z Tęczyna, ówczesnego
właściciela Końskowoli8. Przypuszczalny czas powstania tego kościoła zamknąć
można by zatem w dekadzie lat 1545-1555, mimo, że jego konsekracja przypada
dopiero na dwie ostatnie dekady XVI w.9
Wizytacje z lat 1595*° i 16G311 dają nam przybliżony kształt ówczesnej budowli.
V/ połączeniu z analizą dzisiejszego rzutu oraz fragmentów murów, informacje te
pozwalają odtworzyć znacznie doskonalszy obraz fary. Była ona murowana i „dość
obszerna”12, jednakże miast sklepienia posiadała strop z desek, zarówno nad
prezbiterium jak i korpusem . Zachowane ślady gzymsu wskazują pierwotną jego
wysokość, ok. 14 m ponad poziomem posadzki (il. 12)14. Cały kościół oświetlony
był jedynie siedmioma oknami, z których cztery rozmieszczone były w prezbiterium,
trzy w trójbocznym zamknięciu, jedno w południowej ścianie, trzy inne okna
znajdowały się w ścianach korpusu: dwa w południowej, trzecie umieszczone było w
zachodniej ścianie fasadowej, nad chórem muzycznym15. Poniżej znajdowało się
wejście główne, drugie wejście umieszczone było w ścianie południowej. Poprzedzała
je niewielka kruchta. Ościeża tych drzwi (głównego?) zdobiły kolumienki'6. Prócz
wspomnianego przedsionka bryłę kościoła wzbogaciły dwie kaplice, usytuowane
lubelskich jeszcze w r. 1477. A. Boniecki. Herbarz polski. T. 11. Warszawa 1904 s. 86. Również
Długosz określa Konińskiego w cytowanym wyżej fragmencie jako dziedzica (haeres), a więc nie
fundatora.
8 W. Walewski, F. Sulimierski, b. Chlebowski. Słownik geograficzny Królestwa Polskiego
i innych krajów słowiańskich. T. 4. Warszawa 1883 s. 357. Również odpis nowej (trzeciej) erekcji „na
Prepositurę”, zawarty w Inwentarzu Apparatów... s. 68.
9 Visitatio ecclesiarum et totus cleri in Archidiaconatu Lubliniensi a. Dom. 1603. AKB Lublin vol.
96.„...Ecclesia [...] consecrata per R. D. Paulum Dembski Suffrag [anu] m et Canfoni] cum cracfoviens]
em...” Biskup Laodycejski Paweł Dębski zmarł w roku 1613, zob. Boniecki, jw. s. 277., (w wieku lat
79). K. Niesicki. Herbarz polski. T. 3. Lipsk 1839 s. 331. Można więc założyć, iż doszedł on do swych
godności nie wcześniej niż w 46 roku życia tj. w roku 1580.
10 Visitatio Eccl. A.D. 1595 AKM Kraków sygn. 3
H Zob. przyp. 9.
12 „Ecclesia Parrochiahs murata, iustae magnitudinis et satis spatiosa” „Visitatio ecci. [...] 1603.
13 „... Tectum intenus ex tabulis in utroque choro succincte (?) dispositum habens, desuper
secendulis bene tecta. Visitatio Eccl. 1595., a także „Lacunar habet tabulatum et integrum.” Wizytacja z
1603 roku.
14 Na interpretację taką zezwala fakt nałożenia się na ów gzyms śladów sklepienia, widocznych na
wewnętrznej stronie ściany szczytu. Łuk dawnego sklepienia przerywa ciągłość wspomnianego gzymsu
(il. 6 i 11).
15 „Fenestra in choro minori ad orientem tres. Qarta ad Meridiem. In corpore due ad meridiem.
Tertia supra chorum ad occidens. Omnes vitro clausa.” Wizytacja z 1603 r.
16 Tamże: „Fores maioris ad Occidentum.” I dalej: „Ad fores meridionis habetur portions [...] Sed
parietes et columna foris sunt lacerati.”