DOI Artikel:
Wieruch, Ewa: Przegląd ikonografii scen sarkofagowych ze św. Piotrem w IV wieku
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.37088#0017
10
EWA WIERUCH
trem, natomiast Jezus, prowadzony przez dziedziniec, „obróciwszy się
spojrzał na Piotra" (Łk 22, 62).
Gest Piotra — palec uniesiony ku brodzie — jest gestem typowym
dla człowieka zawstydzonego łub zażenowanego. Wyklucza zatem sce-
nę przepowiedni, bo myśl o możliwości zaparcia się wzbudziła w Pio-
trze nie zażenowanie, lecz uczucie sprzeciwu.
Obecność koguta wiąże się w sposób materialny ze sceną samego
zaparcia, tematyczny — z momentem przepowiedni.
Tło dziedzińca bądź też budowli wskazuje na moment samego za-
parcia — scena pierwsza rozegrała się w Wieczerniku, trzecia w plene-
rze, koło Morza Tyberiadzkiego.
Zakładając jako bezsporny fakt znajomość tekstów ewangelii przez
wórców sceny — w każdym razie twórców ideologicznych — połącze-
ue elementów wszystkich trzech scen historycznych w jednym przed-
tawieniu należy uznać za świadome i celowe. Można zatem przyjąć,
.;e chodziło tu o wywołanie skojarzeń zarówno z zapowiedzią Chrystu-
sa, samym zaparciem, jak i późniejszym przebaczeniem w imię żalu
i trzykrotnego potwierdzenia miłości.
Jak zostanie podkreślone przy omawianiu następnych przedsta-
wień, ta metoda narracyjnego przedłużania poszczególnych scen sar-
kofagowych za pomocą prostych elementów — gestu, detalu tła — oraz
nadawania im szerszej wymowy jest charakterystyczna dla wielu
przedstawień na sarkofagach. Pozwala ona prawidłowo odczytać myśl
twórców i zinterpretować dydaktyczną wymowę sceny.
Sens „Sceny z kogutem" sprowadza się zatem do równoczesnego
skojarzenia z przepowiednią Chrystusa, winą apostoła, jego żalem
i udzielonym mu przebaczeniem. Ten zamierzony tok skojarzeń decy-
dował o popularności przedstawienia zarówno w sensie ogólnym, jak
i jednostkowym, w odniesieniu do zmarłego, naświetlając problem
grzechu, pokuty i przebaczenia w imię żalu i miłości. Umieszczenie go
na sarkofagach kojarzyło się z możliwością odpuszczenia win zmarłe-
mu i dostąpienia zbawienia, skoro Piotrowi zostało przebaczone jego
zaparcie z uwagi na zadośćuczynienie. Rozszerzenie skojarzeń do sce-
ny zapowiedzi Chrystusa przypominało ponadto nie tylko o wszech-
wiedzy Boga, ale i Jego miłosierdziu — Piotr był predysponowany
do roli głowy Kościoła, choć Chrystusowi wiadomy był jego późniejszy
grzech, ale i znana przyszła pokuta i męczeńska śmierć. Takie odczyta-
nie „Sceny z kogutem" powala na wyeksponowanie jej walorów dy-
daktycznych, a w odniesieniu do Piotra przesuwa punkt ciężkości
z winy — na drogę od grzechu do świętości.
Eksponowanie tej sceny w ikonografii IV w., gdy wokół prob-
lemu odpuszczania grzechów toczyły się liczne dyskusje i był on jed-
EWA WIERUCH
trem, natomiast Jezus, prowadzony przez dziedziniec, „obróciwszy się
spojrzał na Piotra" (Łk 22, 62).
Gest Piotra — palec uniesiony ku brodzie — jest gestem typowym
dla człowieka zawstydzonego łub zażenowanego. Wyklucza zatem sce-
nę przepowiedni, bo myśl o możliwości zaparcia się wzbudziła w Pio-
trze nie zażenowanie, lecz uczucie sprzeciwu.
Obecność koguta wiąże się w sposób materialny ze sceną samego
zaparcia, tematyczny — z momentem przepowiedni.
Tło dziedzińca bądź też budowli wskazuje na moment samego za-
parcia — scena pierwsza rozegrała się w Wieczerniku, trzecia w plene-
rze, koło Morza Tyberiadzkiego.
Zakładając jako bezsporny fakt znajomość tekstów ewangelii przez
wórców sceny — w każdym razie twórców ideologicznych — połącze-
ue elementów wszystkich trzech scen historycznych w jednym przed-
tawieniu należy uznać za świadome i celowe. Można zatem przyjąć,
.;e chodziło tu o wywołanie skojarzeń zarówno z zapowiedzią Chrystu-
sa, samym zaparciem, jak i późniejszym przebaczeniem w imię żalu
i trzykrotnego potwierdzenia miłości.
Jak zostanie podkreślone przy omawianiu następnych przedsta-
wień, ta metoda narracyjnego przedłużania poszczególnych scen sar-
kofagowych za pomocą prostych elementów — gestu, detalu tła — oraz
nadawania im szerszej wymowy jest charakterystyczna dla wielu
przedstawień na sarkofagach. Pozwala ona prawidłowo odczytać myśl
twórców i zinterpretować dydaktyczną wymowę sceny.
Sens „Sceny z kogutem" sprowadza się zatem do równoczesnego
skojarzenia z przepowiednią Chrystusa, winą apostoła, jego żalem
i udzielonym mu przebaczeniem. Ten zamierzony tok skojarzeń decy-
dował o popularności przedstawienia zarówno w sensie ogólnym, jak
i jednostkowym, w odniesieniu do zmarłego, naświetlając problem
grzechu, pokuty i przebaczenia w imię żalu i miłości. Umieszczenie go
na sarkofagach kojarzyło się z możliwością odpuszczenia win zmarłe-
mu i dostąpienia zbawienia, skoro Piotrowi zostało przebaczone jego
zaparcie z uwagi na zadośćuczynienie. Rozszerzenie skojarzeń do sce-
ny zapowiedzi Chrystusa przypominało ponadto nie tylko o wszech-
wiedzy Boga, ale i Jego miłosierdziu — Piotr był predysponowany
do roli głowy Kościoła, choć Chrystusowi wiadomy był jego późniejszy
grzech, ale i znana przyszła pokuta i męczeńska śmierć. Takie odczyta-
nie „Sceny z kogutem" powala na wyeksponowanie jej walorów dy-
daktycznych, a w odniesieniu do Piotra przesuwa punkt ciężkości
z winy — na drogę od grzechu do świętości.
Eksponowanie tej sceny w ikonografii IV w., gdy wokół prob-
lemu odpuszczania grzechów toczyły się liczne dyskusje i był on jed-