DOI Artikel:
Kudelska, Dorota: Malczewski i pejzaż: uwagi przy lekturze korespondencji malarza
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.37087#0077
EOCZNnn HUMANISTYCZNE
T<mXKXin,ts*ył4-Hg3
DOROTA KUDELSKA
MALCZEWSKI I PEJZAŻ
UWAGI PRZY LEKTURZE KORESPONDENCJI MALARZA
. '* r" '' ^ . - / '
Malarstwo pejzażowe w ostatnich dwu dziesiątkach lat XIX w. zaczęło w Polsce
stopniowo awansować, najpierw bardzo powoli, dystansując historyzm, którego uoso-
bieniem była Matejkowska „majsterszula". Jacek Malczewski to ten uczeń krakowskie-
go mistrza, który nie tylko ośmielił się przeciwstawić mu swoją wizję historii,
ale jako jeden z pierwszych docenił pejzaż, czego najlepszym dowodem są nie tylko
obrazy, lecz także listy malarza do rodziny i przyjaciół pisane w przeciągu wielu
lat.
Pejzaż w malarstwie Malczewskiego zajmuje dość osobliwe miejsce. Stosunkowo
rzadko pojawia się samodzielnie, a jeśli już - jest to zazwyczaj z różnych stron
widziana Wisła w okolicach Krakowa. Najczęściej występuje on jako tło dla scen fi-
guralnych. W niektórych z nich widać wyraźny podział na dwie strefy przestrzenne^,
„ . 2
w innych nastrój miejsca potęguje lub wręcz stanowi o symbolicznosci sceny .
Krajobraz jest częścią naturalnego otoczenia człowieka, rozumianego szerzej
niż tylko jako miejsce fizyczne, które ma bardzo duże znaczenie dla rozwoju wrażli-
wości i wyobraźni plastycznej. Świadomie obserwujący go artysta (bo on nas intere-
suje) może patrzeć nań „z bliska" - w sposób analityczny, oglądając szczegółowo
każdy z jego detali, lub „z daleka" - dokonując wyboru elementów i sposobu przed-
stawienia.
Wszystkie zdarzenia życia ludzkiego mieszczą się w jakiejś przestrzeni,
określanej przez spotkanych ludzi, idee, fakty historyczne, upodobania itd. Tak
pojmowaną przestrzeń życiową ogranicza fizycznie rozumiana linia horyzontu o takim
a nie innym kształcie. Po wielu zmianach i oddaleniach pozostanie ona punktem od-
niesienia i porównań przez całe życie. Nie znaczy to oczywiście, że wszyscy twór-
cy mają tego świadomość, lub że ich sposób widzenia świata jest naznaczony deter-
minizmem i nie ulega czasem nawet zasadniczym przemianom.
Widzenie przyrody Jacka Malczewskiego zmieniało się w czasie, co widać w jegr
. . .3
pracach i zachowanej obficie korespondencji .
Wcześnie zdał sobie sprawę ze swoich talentów rysunkowych. Szczególnie dużo
okazji do ćwiczeń w szkicowaniu miał na wsi w Wielgiem i w Gardzienicach, gdzie
uczył się pod kierunkiem Adolfa Dygasińskiego. Ten właśnie człowiek, jak nikt inny
T<mXKXin,ts*ył4-Hg3
DOROTA KUDELSKA
MALCZEWSKI I PEJZAŻ
UWAGI PRZY LEKTURZE KORESPONDENCJI MALARZA
. '* r" '' ^ . - / '
Malarstwo pejzażowe w ostatnich dwu dziesiątkach lat XIX w. zaczęło w Polsce
stopniowo awansować, najpierw bardzo powoli, dystansując historyzm, którego uoso-
bieniem była Matejkowska „majsterszula". Jacek Malczewski to ten uczeń krakowskie-
go mistrza, który nie tylko ośmielił się przeciwstawić mu swoją wizję historii,
ale jako jeden z pierwszych docenił pejzaż, czego najlepszym dowodem są nie tylko
obrazy, lecz także listy malarza do rodziny i przyjaciół pisane w przeciągu wielu
lat.
Pejzaż w malarstwie Malczewskiego zajmuje dość osobliwe miejsce. Stosunkowo
rzadko pojawia się samodzielnie, a jeśli już - jest to zazwyczaj z różnych stron
widziana Wisła w okolicach Krakowa. Najczęściej występuje on jako tło dla scen fi-
guralnych. W niektórych z nich widać wyraźny podział na dwie strefy przestrzenne^,
„ . 2
w innych nastrój miejsca potęguje lub wręcz stanowi o symbolicznosci sceny .
Krajobraz jest częścią naturalnego otoczenia człowieka, rozumianego szerzej
niż tylko jako miejsce fizyczne, które ma bardzo duże znaczenie dla rozwoju wrażli-
wości i wyobraźni plastycznej. Świadomie obserwujący go artysta (bo on nas intere-
suje) może patrzeć nań „z bliska" - w sposób analityczny, oglądając szczegółowo
każdy z jego detali, lub „z daleka" - dokonując wyboru elementów i sposobu przed-
stawienia.
Wszystkie zdarzenia życia ludzkiego mieszczą się w jakiejś przestrzeni,
określanej przez spotkanych ludzi, idee, fakty historyczne, upodobania itd. Tak
pojmowaną przestrzeń życiową ogranicza fizycznie rozumiana linia horyzontu o takim
a nie innym kształcie. Po wielu zmianach i oddaleniach pozostanie ona punktem od-
niesienia i porównań przez całe życie. Nie znaczy to oczywiście, że wszyscy twór-
cy mają tego świadomość, lub że ich sposób widzenia świata jest naznaczony deter-
minizmem i nie ulega czasem nawet zasadniczym przemianom.
Widzenie przyrody Jacka Malczewskiego zmieniało się w czasie, co widać w jegr
. . .3
pracach i zachowanej obficie korespondencji .
Wcześnie zdał sobie sprawę ze swoich talentów rysunkowych. Szczególnie dużo
okazji do ćwiczeń w szkicowaniu miał na wsi w Wielgiem i w Gardzienicach, gdzie
uczył się pod kierunkiem Adolfa Dygasińskiego. Ten właśnie człowiek, jak nikt inny