DOI Artikel:
Letkiewicz, Ewa: Krzyż pektoralny z grobu Zygmunta Augusta
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.27412#0196
194
EWA LETKIEWICZ
Fotografie te, po raz pierwszy publikowane przez Ewę Czepielową i Zdzi-
sława Zygulskiego w artykule poświęconym losom szkatuły, są bezcennym
źródłem do poznania historii klejnotów nowożytnych i ikonografii władców
polskich. Oprócz fotografii krzyża autorzy artykułu zamieszczają kolejny je-
go opis:
[...] pozbawiony łańcucha krzyżyk Zygmunta II Augusta zdobiły dwa diamenty, dwa
szmaragdy i sześć rubinów oraz cztery perły umieszczone pomiędzy ramionami krzyża
i piąta wisząca u dolnego ramienia. Na odwrocie wygrawerowana była postać Matki
Boskiej z Dzieciątkiem, nad nią tarcza z herbem Poraj i u dołu data 1548, która mogła
być związana z objęciem rządów przez króla po śmierci ojca. Krzyżyk był otwierany,
a więc przeznaczony do przechowywania relikwii9.
Wizerunek zaginionego krzyżyka byłby cennym uzupełnieniem ikonografii
klejnotów Zygmunta Augusta, gdyby rzeczywiście należał do niego. Z zacho-
wanych relacji opisujących zdarzenia w Knyszynie tuż po śmierci władcy
wiadomo, że dworzanie przystąpili do kradzieży kosztowności, sprzętów i pie-
niędzy. Reinhold Heidenstein odnotował:
wielu odbiegło go zaraz po śmierci i tak ciało jego zaniedbane leżało, nikt się o nie trosz-
czył. Stanisław Czarnkowski, referendarz koronny, kazał własnym kosztem suknie i inne
rzeczy do ubrania ciała potrzebne sprawić10.
Świętosław Orzelski w kronice Bezkrólewia ksiąg ośmioro zapisał:
taki okropny widok opuszczenia przedstawiał nieboszczyk iż nie było czym przykryć nagi
trup jego. Dopiero biskup Franciszek Krasiński kazał zrobić całun na ten użytek, a doktor
[Stanisław] Fogelweder włożył na ciało zmarłego złoty pierścień z kosztownym kamieniem
i łańcuch złoty, z krzyżem, nabyty niegdyś przezeń prawem spadku po Andrzeju Zebrzy-
dowskim, biskupie krakowskim* 11.
Zarzuty o przywłaszczeniu mienia królewskiego nie były bezpodstawne,
skoro dla zbadania ich prawdziwości senatorowie powołali specjalną deputację
złożoną z biskupów, wojewodów i przedstawicieli szlachty po jednym z woje-
wództwa12.
Zygmunt August, jeden z najbogatszych władców ówczesnej Europy, dzie-
dzic i kolekcjoner bezcennych skarbów, osamotniony w chwili śmierci, został
pochowany w klejnotach swego sekretarza doktora Stanisława Fogelwedera,
9 Tamże, s. 21.
10 C y n a r s k i, dz. cyt., s. 204.
11 Tamże, s. 203.
12 Tamże, s. 204.
EWA LETKIEWICZ
Fotografie te, po raz pierwszy publikowane przez Ewę Czepielową i Zdzi-
sława Zygulskiego w artykule poświęconym losom szkatuły, są bezcennym
źródłem do poznania historii klejnotów nowożytnych i ikonografii władców
polskich. Oprócz fotografii krzyża autorzy artykułu zamieszczają kolejny je-
go opis:
[...] pozbawiony łańcucha krzyżyk Zygmunta II Augusta zdobiły dwa diamenty, dwa
szmaragdy i sześć rubinów oraz cztery perły umieszczone pomiędzy ramionami krzyża
i piąta wisząca u dolnego ramienia. Na odwrocie wygrawerowana była postać Matki
Boskiej z Dzieciątkiem, nad nią tarcza z herbem Poraj i u dołu data 1548, która mogła
być związana z objęciem rządów przez króla po śmierci ojca. Krzyżyk był otwierany,
a więc przeznaczony do przechowywania relikwii9.
Wizerunek zaginionego krzyżyka byłby cennym uzupełnieniem ikonografii
klejnotów Zygmunta Augusta, gdyby rzeczywiście należał do niego. Z zacho-
wanych relacji opisujących zdarzenia w Knyszynie tuż po śmierci władcy
wiadomo, że dworzanie przystąpili do kradzieży kosztowności, sprzętów i pie-
niędzy. Reinhold Heidenstein odnotował:
wielu odbiegło go zaraz po śmierci i tak ciało jego zaniedbane leżało, nikt się o nie trosz-
czył. Stanisław Czarnkowski, referendarz koronny, kazał własnym kosztem suknie i inne
rzeczy do ubrania ciała potrzebne sprawić10.
Świętosław Orzelski w kronice Bezkrólewia ksiąg ośmioro zapisał:
taki okropny widok opuszczenia przedstawiał nieboszczyk iż nie było czym przykryć nagi
trup jego. Dopiero biskup Franciszek Krasiński kazał zrobić całun na ten użytek, a doktor
[Stanisław] Fogelweder włożył na ciało zmarłego złoty pierścień z kosztownym kamieniem
i łańcuch złoty, z krzyżem, nabyty niegdyś przezeń prawem spadku po Andrzeju Zebrzy-
dowskim, biskupie krakowskim* 11.
Zarzuty o przywłaszczeniu mienia królewskiego nie były bezpodstawne,
skoro dla zbadania ich prawdziwości senatorowie powołali specjalną deputację
złożoną z biskupów, wojewodów i przedstawicieli szlachty po jednym z woje-
wództwa12.
Zygmunt August, jeden z najbogatszych władców ówczesnej Europy, dzie-
dzic i kolekcjoner bezcennych skarbów, osamotniony w chwili śmierci, został
pochowany w klejnotach swego sekretarza doktora Stanisława Fogelwedera,
9 Tamże, s. 21.
10 C y n a r s k i, dz. cyt., s. 204.
11 Tamże, s. 203.
12 Tamże, s. 204.