DOI issue:
I. Ze studiów nad sztuką polskiego Odrodzenia
DOI article:Dutkiewicz, Józef Edward: Materiały źródłowe do budowy murów obronnych miasta Tarnowa z lat 1513-1545
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.12452#0249
246
JÓZEF DUTKIEWICZ
II. UDZIAŁ TARNOWSKIEGO W ORGANIZACJI OBRONY MIASTA
Jeśli określone wyżej czynniki gospodarcze, społeczne i polityczne wa-
runkowały poniekąd czas, wybór miejsca, a może i kształt wznoszonych
urządzeń obronnych, to również określona rola przypadała wybitnej jednostce,
jaką był Jan Tarnowski, hetman wielki koronny, a od r. 1536 kasztelan kra-
kowski. Właściciel miasta i, jakby dziś można określić, główny inwestor
był przedstawicielem możnowładztwa oraz interesów klasowych tej warstwy.
Skupiał w swym ręku potężne latyfundium ziemskie i środki finansowe,
a kierując odpowiednio gospodarką zyskiwał środki na dokonywanie więk-
szych przedsięwzięć budowlanych, do których na podstawie zachowanych
źródeł zaliczyć należy: budowę i przebudowę urządzeń obronnych we wspo-
mnianych już własnych miastach z Tarnowem na czele, przebudowę zamku
pod Tarnowem41 i w Rożnowie42, być może przebudowę ratusza, a następnie
wykonanie szeregu pomników grobowych członków swej rodziny w kościele
kolegiackim w Tarnowie43. Wiadomo również, że on to nadzorował wykonanie
pomnika dla swego teścia, Krzysztofa Szydłowieckiego, oraz swej żony,
Zofii Szydłowieckiej, w kolegiacie opatowskiej44. Wspomniane przedsię-
wzięcia świadczą, że łączył zainteresowania kulturalne z talentem wodza
i męża stanu. Swą jakością dają one świadectwo, że w granicach ówczesnego
ustroju feudalnego Tarnowski reprezentował twórczy i postępowy typ moż-
no władcy. Dla interpretacji omawianego tu tematu silniejszą wymowę po-
siada jego działalność polityczna i publicystyczna, która była bodźcem do
podjęcia takich właśnie inwestycji. Śledzić ją można w późniejszym już
okresie jego życia, gdy opublikował w r. 1555 swe programowe dzieło, wspo-
mniane już Consilium rationis bellicae, i później De bello cum iuratissimis chri-
stianae jidei hostibus Turcis gerendo disputatioib. Wtedy właśnie w działal-
ności politycznej Tarnowskiego, dotyczącej zagadnień wewnętrznych pań-
stwa, zarysował się wyraźnie jego program ideologiczny. Tarnowski repre-
zentował powszechnie wówczas wyznawany pogląd, że nie tylko Polsce,
ale i Europie zagraża trwałe niebezpieczeństwo ze strony rosnącej w siły
potęgi państwa osmańskiego. W swej Radzie określa sugestywnie grożące
z południowego wschodu niebezpieczeństwo mówiąc:
A iż teraz trzeba o tym pilniej myślić, a niźli też sadź przed tym, gdyż już Turek nieprzyjaciel tak
mocny nam przypadł, iż już stolice królewskiej Krakowa barzo bhsko siędzie, już nas z nim nie dzielą
rzeki wielkie, przebywania trudne, zamków pewnych nie masz, około by się wżdy czego nieprzyjaciel za-
bawić mógł. A gdzieby, Boże uchowaj, ten kraj, który Węgrom przyległ, skaził, już by łacno stolicę kró-
lewską wziął, iżby mu trudno odpór czynić, musiałoby wszystko zginąć. Bo gdziekolwiek Sedem Regni weź-
mie, iż mu się nie obroni, a nie odzierży. Exemplum, gdy KonstatynopoUm wziął, wszystkę Grecją już
łacno opanował. Świeży przykład Budzyń, gdy ji wziął, skoro wszystkę już węgierską ziemię posiadł, iż
41 Z opisu zamku z r. 1605, dawniej w archiwum w Gumniskach, obecnie w Arch. Państw, w Krakowie
(zob. Leniek, Herzig, Leśniak, op. cit., s. 38), z notât w Księdze rachunków za mury (zob. aneks) oraz na pod-
stawie kamiennych fragmentów wydobytych ze zwalisk zamku Tarnowskich można wnioskować, że zamek był
przebudowany w XVI w.
42 A. Misiąg-Bocheńska, Powiat Nowosądecki (Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, Warszawa 1951, s. 32).
43 J. Dutkiewicz, Grobowce rodziny Tarnowskich w kościele katedalnym w Tarnowie, Tarnów 1932, s. 2.
44 J. Kieszkowski, Kanclerz Krzysztof Szydlowierki, t. II, Poznań 1912, s. 305, 398 — 399, 672.
45 Zoh К Estreicher. Bibliografia polska, t. ХХХТ. Kraków 19"6. s. 45. — Przypisywano mu również
inne pisma treści naukowej i poktycznej; por. S. Łaski, Pisma naukowe i dyplomatyczne, opr. Malinowski,
Wilno 1864, passim.
JÓZEF DUTKIEWICZ
II. UDZIAŁ TARNOWSKIEGO W ORGANIZACJI OBRONY MIASTA
Jeśli określone wyżej czynniki gospodarcze, społeczne i polityczne wa-
runkowały poniekąd czas, wybór miejsca, a może i kształt wznoszonych
urządzeń obronnych, to również określona rola przypadała wybitnej jednostce,
jaką był Jan Tarnowski, hetman wielki koronny, a od r. 1536 kasztelan kra-
kowski. Właściciel miasta i, jakby dziś można określić, główny inwestor
był przedstawicielem możnowładztwa oraz interesów klasowych tej warstwy.
Skupiał w swym ręku potężne latyfundium ziemskie i środki finansowe,
a kierując odpowiednio gospodarką zyskiwał środki na dokonywanie więk-
szych przedsięwzięć budowlanych, do których na podstawie zachowanych
źródeł zaliczyć należy: budowę i przebudowę urządzeń obronnych we wspo-
mnianych już własnych miastach z Tarnowem na czele, przebudowę zamku
pod Tarnowem41 i w Rożnowie42, być może przebudowę ratusza, a następnie
wykonanie szeregu pomników grobowych członków swej rodziny w kościele
kolegiackim w Tarnowie43. Wiadomo również, że on to nadzorował wykonanie
pomnika dla swego teścia, Krzysztofa Szydłowieckiego, oraz swej żony,
Zofii Szydłowieckiej, w kolegiacie opatowskiej44. Wspomniane przedsię-
wzięcia świadczą, że łączył zainteresowania kulturalne z talentem wodza
i męża stanu. Swą jakością dają one świadectwo, że w granicach ówczesnego
ustroju feudalnego Tarnowski reprezentował twórczy i postępowy typ moż-
no władcy. Dla interpretacji omawianego tu tematu silniejszą wymowę po-
siada jego działalność polityczna i publicystyczna, która była bodźcem do
podjęcia takich właśnie inwestycji. Śledzić ją można w późniejszym już
okresie jego życia, gdy opublikował w r. 1555 swe programowe dzieło, wspo-
mniane już Consilium rationis bellicae, i później De bello cum iuratissimis chri-
stianae jidei hostibus Turcis gerendo disputatioib. Wtedy właśnie w działal-
ności politycznej Tarnowskiego, dotyczącej zagadnień wewnętrznych pań-
stwa, zarysował się wyraźnie jego program ideologiczny. Tarnowski repre-
zentował powszechnie wówczas wyznawany pogląd, że nie tylko Polsce,
ale i Europie zagraża trwałe niebezpieczeństwo ze strony rosnącej w siły
potęgi państwa osmańskiego. W swej Radzie określa sugestywnie grożące
z południowego wschodu niebezpieczeństwo mówiąc:
A iż teraz trzeba o tym pilniej myślić, a niźli też sadź przed tym, gdyż już Turek nieprzyjaciel tak
mocny nam przypadł, iż już stolice królewskiej Krakowa barzo bhsko siędzie, już nas z nim nie dzielą
rzeki wielkie, przebywania trudne, zamków pewnych nie masz, około by się wżdy czego nieprzyjaciel za-
bawić mógł. A gdzieby, Boże uchowaj, ten kraj, który Węgrom przyległ, skaził, już by łacno stolicę kró-
lewską wziął, iżby mu trudno odpór czynić, musiałoby wszystko zginąć. Bo gdziekolwiek Sedem Regni weź-
mie, iż mu się nie obroni, a nie odzierży. Exemplum, gdy KonstatynopoUm wziął, wszystkę Grecją już
łacno opanował. Świeży przykład Budzyń, gdy ji wziął, skoro wszystkę już węgierską ziemię posiadł, iż
41 Z opisu zamku z r. 1605, dawniej w archiwum w Gumniskach, obecnie w Arch. Państw, w Krakowie
(zob. Leniek, Herzig, Leśniak, op. cit., s. 38), z notât w Księdze rachunków za mury (zob. aneks) oraz na pod-
stawie kamiennych fragmentów wydobytych ze zwalisk zamku Tarnowskich można wnioskować, że zamek był
przebudowany w XVI w.
42 A. Misiąg-Bocheńska, Powiat Nowosądecki (Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, Warszawa 1951, s. 32).
43 J. Dutkiewicz, Grobowce rodziny Tarnowskich w kościele katedalnym w Tarnowie, Tarnów 1932, s. 2.
44 J. Kieszkowski, Kanclerz Krzysztof Szydlowierki, t. II, Poznań 1912, s. 305, 398 — 399, 672.
45 Zoh К Estreicher. Bibliografia polska, t. ХХХТ. Kraków 19"6. s. 45. — Przypisywano mu również
inne pisma treści naukowej i poktycznej; por. S. Łaski, Pisma naukowe i dyplomatyczne, opr. Malinowski,
Wilno 1864, passim.