DOI issue:
I. Ze studiów nad sztuką polskiego Odrodzenia
DOI article:Dutkiewicz, Józef Edward: Materiały źródłowe do budowy murów obronnych miasta Tarnowa z lat 1513-1545
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.12452#0252
MATERIAŁY ŹRÓDŁOWE DO BUDOWY MURÓW OBRONNYCH TARNOWA
249
dziesięcin, zakonów, protestuje przeciw zagarnianiu dóbr przez Kościół-
W r. 1555 na sejmie piotrkowskim występuje z wnioskiem żądającym zwołania
soboru narodowego, zezwolenia na obrządek polski itd.55 Walka, którą szlachta
prowadzi ze stanem duchownym, ma podłoże gospodarcze, chodzi bowiem
0 przejęcie olbrzymich dóbr, zniesienie ciężarów kościelnych i obrócenie ich
na cele państwowe względnie na korzyść własnej klasy. Oczywiście Tarnowski
tkwił w splocie interesów możnowładztwa i reprezentował jego ideologię.
Jak widać jednak, niektóre z jego poglądów, zdążając za postępowymi ide-
ami epoki, wybiegały znacznie naprzód, zaś stosunek jego do sztuki i budow-
nictwa był również wyrazem tej postępowości.
III. ORGANIZACJA PRACY I MATERIAŁÓW. PRZEBIEG BUDOWY. PRACOWNICY
Pierwsze umocnienie miasta w postaci części pierścienia murów
obronnych wzniósł Spicymir z Melsztyna przed połową XIV w.56 Za-
chowany w dolnych partiach muru obronnego, głównie od strony pół-
nocnej, wątek i cegła dużych, średniowiecznych wymiarów (9x12x27) oraz
wzmianki w omawianym tomie rachunków o poprawie i przebudowie starego
muru zdają się to przypuszczenie potwierdzać. Jaki był wygląd tych murów,
nie da się dokładniej określić wobec braku szczegółowej inwentaryzacji za-
chowanych resztek, a także jakiegokolwiek materiału opisowego lub ikono-
graficznego. Prawdopodobnie przebiegały one po tym samym obwodzie co
1 mury z XVI w., gdyż plan i powierzchnia starego miasta nie uległy w mię-
dzyczasie zmianom.
Z końcem XV w. w latach 1485 i 1494 nawiedziły miasto wielkie pożary.
Współcześnie wspomina o nich na marginesie swego dzieła o astrologii Adam
Tussinus z Tarnowa57. Ofiarą ich padły zapewne także mury i umocnienia
miejskie. Toteż niebawem już, zwłaszcza wobec przedstawionej w poprzednim
rozdziale sytuacji politycznej i groźby najazdów, podjęto prace nad odbu-
dową względnie budową nowych umocnień. Czy przystąpiono do pracy
dopiero w r. 1513 (od tej daty rozpoczyna się zachowany tom rachunków),
nie da się na pewno ustalić. Rachunki z tego roku obejmują wykonywanie
materiałów budowlanych oraz robót murarskich i ciesielskich, co nie wyklu-
cza, że roboty te prowadzone były już wcześniej, przed r. 1513, a notowane
tu rachunki obejmują tylko ich dalszy ciąg. Również noty w dwóch miej-
scach rachunków, odsyłające do innych tomów, wskazywałyby na to, że tomów
z rachunkami było więcej, a wymieniony zawiera tylko ich część z lat później-
szych58. Z drugiej strony wspomniana już formuła, podana na początku ra-
chunków z r. 1513 za cegłę i drzewo, ma charakter formuły wstępnej. Władcą
miasta w r. 1513 był Jan, wojewoda sandomierski — starszy przyrodni brat
55 Ibid., s. 306-327.
56 Leniek, Herzig, Leśniak, op. cit., s. 38.
57 Astrologus Collegio Minori danatus per M. Adamum Tussinum a Tarnów, s. 18, nota: „Fundatio Tarnów
(anno D-ni 1329) Erectio ecclesiae Collegiatae (in Tharnow) anno D-ni 1458. Fundatio Jarosław (anno D-ni 1323)
Fundatio Mylsthyn (anno D-ni 1340) Pestis magna a festo Jacobi uscrue ad Trium Regum 1482 (Exustio Tharnow
prima totalis anno D-ni 1485) Exustio secunda Tharnow magna)... anno D-ni 1494". (Bibl. Jag. rkp. 3224 z pierw-
szej poł. XVI w.).
68 Zob. aneks, s. 94 i 187.
249
dziesięcin, zakonów, protestuje przeciw zagarnianiu dóbr przez Kościół-
W r. 1555 na sejmie piotrkowskim występuje z wnioskiem żądającym zwołania
soboru narodowego, zezwolenia na obrządek polski itd.55 Walka, którą szlachta
prowadzi ze stanem duchownym, ma podłoże gospodarcze, chodzi bowiem
0 przejęcie olbrzymich dóbr, zniesienie ciężarów kościelnych i obrócenie ich
na cele państwowe względnie na korzyść własnej klasy. Oczywiście Tarnowski
tkwił w splocie interesów możnowładztwa i reprezentował jego ideologię.
Jak widać jednak, niektóre z jego poglądów, zdążając za postępowymi ide-
ami epoki, wybiegały znacznie naprzód, zaś stosunek jego do sztuki i budow-
nictwa był również wyrazem tej postępowości.
III. ORGANIZACJA PRACY I MATERIAŁÓW. PRZEBIEG BUDOWY. PRACOWNICY
Pierwsze umocnienie miasta w postaci części pierścienia murów
obronnych wzniósł Spicymir z Melsztyna przed połową XIV w.56 Za-
chowany w dolnych partiach muru obronnego, głównie od strony pół-
nocnej, wątek i cegła dużych, średniowiecznych wymiarów (9x12x27) oraz
wzmianki w omawianym tomie rachunków o poprawie i przebudowie starego
muru zdają się to przypuszczenie potwierdzać. Jaki był wygląd tych murów,
nie da się dokładniej określić wobec braku szczegółowej inwentaryzacji za-
chowanych resztek, a także jakiegokolwiek materiału opisowego lub ikono-
graficznego. Prawdopodobnie przebiegały one po tym samym obwodzie co
1 mury z XVI w., gdyż plan i powierzchnia starego miasta nie uległy w mię-
dzyczasie zmianom.
Z końcem XV w. w latach 1485 i 1494 nawiedziły miasto wielkie pożary.
Współcześnie wspomina o nich na marginesie swego dzieła o astrologii Adam
Tussinus z Tarnowa57. Ofiarą ich padły zapewne także mury i umocnienia
miejskie. Toteż niebawem już, zwłaszcza wobec przedstawionej w poprzednim
rozdziale sytuacji politycznej i groźby najazdów, podjęto prace nad odbu-
dową względnie budową nowych umocnień. Czy przystąpiono do pracy
dopiero w r. 1513 (od tej daty rozpoczyna się zachowany tom rachunków),
nie da się na pewno ustalić. Rachunki z tego roku obejmują wykonywanie
materiałów budowlanych oraz robót murarskich i ciesielskich, co nie wyklu-
cza, że roboty te prowadzone były już wcześniej, przed r. 1513, a notowane
tu rachunki obejmują tylko ich dalszy ciąg. Również noty w dwóch miej-
scach rachunków, odsyłające do innych tomów, wskazywałyby na to, że tomów
z rachunkami było więcej, a wymieniony zawiera tylko ich część z lat później-
szych58. Z drugiej strony wspomniana już formuła, podana na początku ra-
chunków z r. 1513 za cegłę i drzewo, ma charakter formuły wstępnej. Władcą
miasta w r. 1513 był Jan, wojewoda sandomierski — starszy przyrodni brat
55 Ibid., s. 306-327.
56 Leniek, Herzig, Leśniak, op. cit., s. 38.
57 Astrologus Collegio Minori danatus per M. Adamum Tussinum a Tarnów, s. 18, nota: „Fundatio Tarnów
(anno D-ni 1329) Erectio ecclesiae Collegiatae (in Tharnow) anno D-ni 1458. Fundatio Jarosław (anno D-ni 1323)
Fundatio Mylsthyn (anno D-ni 1340) Pestis magna a festo Jacobi uscrue ad Trium Regum 1482 (Exustio Tharnow
prima totalis anno D-ni 1485) Exustio secunda Tharnow magna)... anno D-ni 1494". (Bibl. Jag. rkp. 3224 z pierw-
szej poł. XVI w.).
68 Zob. aneks, s. 94 i 187.