DOI issue:
II. Ze studiów nad sztuką polskiego Oświecenia
DOI article:Lorentz, Stanisław: Działalność Stanisława Kostki Potockiego w dziedzinie architektury
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.12452#0468
DZIAŁALNOŚĆ ST. К. POTOCKIEGO W DZIEDZINIE ARCHITEKTURY 4éo
krakowskiego, i to pewnie na parę lat przed wyjazdem Aignera na studia
architektoniczne do Włoch26.
Wyjazd mógł nastąpić w r. 1776, gdy Potocki powracał tam po ślubie
z Aleksandrą z Lubomirskich, córką marszałka i Izabeli z Czartoryskich,
albo niedługo później. Pierwszą wzmianką o tym jest zapiska Potockiego
na planszy z projektem pałacu w tece jego projektów architektonicznych,
noszącej tytuł Premier dessin de mr Aigner, pour lors sous la direction du
cte Stanislas Potocki en 177821. Czy należy stąd wnosić, że Potocki — wówczas
dwudziestoparoletni młodzieniec — określa Aignera jako swego ucznia w dzie-
dzinie architektury? Nie jest to wykluczone, jeśli zważymy, że później przy-
pisywał Brennie tyle tylko wiedzy o architekturze, ile jej ten zaczerpnął
od niego. Ale prędzej przypuścić należy, że Aigner należał do zespołu artystów
sporządzających pod kierunkiem Potockiego w tym właśnie roku akware-
lowy projekt rekonstrukcji Laurentiny Pliniusza Młodszego28. W każdym
razie ten zapis świadczy o jak najściślejszych związkach Aignera z Potockim
w czasie studiów we Włoszech.
Widocznie Aigner wrócił z Włoch razem z Potockim, bo już w r. 1781
wymienione jest jego nazwisko z imionami Krystian Piotr, jako urzędnika
w dobrach puławskich czy może w dobrach Stanisława Kostki Potockiego29.
Pierwszą pracą Aignera dla Potockiego, archiwalnie stwierdzoną, jest nieokre-
ślona bliżej budowa z r. 1783 w Olesinie pod Kurowem30. Była to ulubiona
wiejska rezydencja Potockiego, malowana przez Vogla w roku 1789 (ryc.
13—16). Pisał o niej Potocki do żony z Londynu w roku 1787:
26 Muzeum Narodowe w Krakowie, Oddział Czartoryskich, nr R., r. 1813. Reprodukcja planu w broszurze
J. Lutosławskiego, Puławy, Warszawa 1919, s. 36—37, odbitka z „Gazety Robotniczej", nr 23—38.
27 Biblioteka Narodowa, teka 1.4.26/6, nr 12.
28 S. Lorentz, Natolin, s. 35; tenże, Domus Aurea Nerona i Willa Laurentina (Meander, 1946, nr 6).
29 Archiwum Gospodarcze w Wilanowie. Imienia Krystian lub obu imion Krystian Piotr używa Aigner
w latach wcześniejszych, w latach późniejszych po r. 1785/1786 używa on tylko drugiego imienia Piotr. Podpisuje
się zawsze: Aigner, natomiast Potocki w notatkach swych pisze jego nazwisko: Eigner lub: Eygner. Wr. 1782 miał
już Aigner wstąpić do czynnej służby wojskowej w charakterze budowniczego wojskowego; por. Polski słownik
biograficzny, t. I, Kraków 1935, s. 34 — 35.
Śladem związków rodziny Aignera z Puławami jest nagrobek prawdopodobnie krewnej jego na cmentarzu
między Marynkami i Włostowicami z następującym napisem na tablicy:
Anna z Eignerów
Sobolewska
t 7 XI 1836 w wieku 67 lat
postawiła córka
1 VI 1843.
Udział Aignera w powstaniu kościuszkowskim i cały przebieg jego życia nie pozostawiają żadnych wątpli-
wości co do polskiej narodowości tego architekta. Stwierdza to i pozostający w ścisłym kontakcie z Aignerem w ciągu
lat kilkudziesięciu Stanisław Kostka Potocki w artykule o stanie nauk za panowania Stanisława Augusta, ogłoszo-
nym w Pochwałach, mowach i rozprawach Stanisława hrabi Potockiego, t. II, Warszawa 1816, s. 662: „Walczy
z nimi [Świątynią Sybilli i Domkiem Gotyckim] o piękność kościół puławski, który książę Czartoryski postawić
kazał; a te trzy budowy wzniesione przez rodaka naszego Piotra Aignera mieszczą go w rzędzie pierwszych archi-
tektów czasów naszych".
30 Archiwum Gospodarcze w Wilanowie, Akta interesu z p. Aignerem, pokwitowanie: „Niżej na podpisie
wyrażony wziąłem ze skarbu JW-o Jana Potockiego rotmistrza kawalerii narodowej na fabrykę olecińską JW-o
Potockiego podstolego koronnego zł pol. dwieście siedemdziesiąt, dico nr. f. 270, na co się podpisuję. Dat. w Ra-
dzyniu dnia 25 Augusta r. 1783. Kr. Aigner".
Tytuł podstolego koronnego nosił wówczas Stanisław Kostka Potocki. Nazwa Olesina pochodzi od imienia
Aleksandry Stanisławowej Potockiej.
Rocznik Historii Sztuki
30
krakowskiego, i to pewnie na parę lat przed wyjazdem Aignera na studia
architektoniczne do Włoch26.
Wyjazd mógł nastąpić w r. 1776, gdy Potocki powracał tam po ślubie
z Aleksandrą z Lubomirskich, córką marszałka i Izabeli z Czartoryskich,
albo niedługo później. Pierwszą wzmianką o tym jest zapiska Potockiego
na planszy z projektem pałacu w tece jego projektów architektonicznych,
noszącej tytuł Premier dessin de mr Aigner, pour lors sous la direction du
cte Stanislas Potocki en 177821. Czy należy stąd wnosić, że Potocki — wówczas
dwudziestoparoletni młodzieniec — określa Aignera jako swego ucznia w dzie-
dzinie architektury? Nie jest to wykluczone, jeśli zważymy, że później przy-
pisywał Brennie tyle tylko wiedzy o architekturze, ile jej ten zaczerpnął
od niego. Ale prędzej przypuścić należy, że Aigner należał do zespołu artystów
sporządzających pod kierunkiem Potockiego w tym właśnie roku akware-
lowy projekt rekonstrukcji Laurentiny Pliniusza Młodszego28. W każdym
razie ten zapis świadczy o jak najściślejszych związkach Aignera z Potockim
w czasie studiów we Włoszech.
Widocznie Aigner wrócił z Włoch razem z Potockim, bo już w r. 1781
wymienione jest jego nazwisko z imionami Krystian Piotr, jako urzędnika
w dobrach puławskich czy może w dobrach Stanisława Kostki Potockiego29.
Pierwszą pracą Aignera dla Potockiego, archiwalnie stwierdzoną, jest nieokre-
ślona bliżej budowa z r. 1783 w Olesinie pod Kurowem30. Była to ulubiona
wiejska rezydencja Potockiego, malowana przez Vogla w roku 1789 (ryc.
13—16). Pisał o niej Potocki do żony z Londynu w roku 1787:
26 Muzeum Narodowe w Krakowie, Oddział Czartoryskich, nr R., r. 1813. Reprodukcja planu w broszurze
J. Lutosławskiego, Puławy, Warszawa 1919, s. 36—37, odbitka z „Gazety Robotniczej", nr 23—38.
27 Biblioteka Narodowa, teka 1.4.26/6, nr 12.
28 S. Lorentz, Natolin, s. 35; tenże, Domus Aurea Nerona i Willa Laurentina (Meander, 1946, nr 6).
29 Archiwum Gospodarcze w Wilanowie. Imienia Krystian lub obu imion Krystian Piotr używa Aigner
w latach wcześniejszych, w latach późniejszych po r. 1785/1786 używa on tylko drugiego imienia Piotr. Podpisuje
się zawsze: Aigner, natomiast Potocki w notatkach swych pisze jego nazwisko: Eigner lub: Eygner. Wr. 1782 miał
już Aigner wstąpić do czynnej służby wojskowej w charakterze budowniczego wojskowego; por. Polski słownik
biograficzny, t. I, Kraków 1935, s. 34 — 35.
Śladem związków rodziny Aignera z Puławami jest nagrobek prawdopodobnie krewnej jego na cmentarzu
między Marynkami i Włostowicami z następującym napisem na tablicy:
Anna z Eignerów
Sobolewska
t 7 XI 1836 w wieku 67 lat
postawiła córka
1 VI 1843.
Udział Aignera w powstaniu kościuszkowskim i cały przebieg jego życia nie pozostawiają żadnych wątpli-
wości co do polskiej narodowości tego architekta. Stwierdza to i pozostający w ścisłym kontakcie z Aignerem w ciągu
lat kilkudziesięciu Stanisław Kostka Potocki w artykule o stanie nauk za panowania Stanisława Augusta, ogłoszo-
nym w Pochwałach, mowach i rozprawach Stanisława hrabi Potockiego, t. II, Warszawa 1816, s. 662: „Walczy
z nimi [Świątynią Sybilli i Domkiem Gotyckim] o piękność kościół puławski, który książę Czartoryski postawić
kazał; a te trzy budowy wzniesione przez rodaka naszego Piotra Aignera mieszczą go w rzędzie pierwszych archi-
tektów czasów naszych".
30 Archiwum Gospodarcze w Wilanowie, Akta interesu z p. Aignerem, pokwitowanie: „Niżej na podpisie
wyrażony wziąłem ze skarbu JW-o Jana Potockiego rotmistrza kawalerii narodowej na fabrykę olecińską JW-o
Potockiego podstolego koronnego zł pol. dwieście siedemdziesiąt, dico nr. f. 270, na co się podpisuję. Dat. w Ra-
dzyniu dnia 25 Augusta r. 1783. Kr. Aigner".
Tytuł podstolego koronnego nosił wówczas Stanisław Kostka Potocki. Nazwa Olesina pochodzi od imienia
Aleksandry Stanisławowej Potockiej.
Rocznik Historii Sztuki
30