DOI Artikel:
Molè, Vojeslav: Historia sztuki jako historia humanizmu: problemy wybrane
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.12453#0031
HISTORIA SZTUKI JAKO HISTORIA HUMA]NTIZMlj
25
Zbyteczne byłoby dodawanie jeszcze dalszych uwag o charakterze tak po-
jętego humanizmu bizantyńskiego. Przykłady, różne odmiany i odcienie można
by mnożyć — i to nie tylko z dziedziny malarstwa ściennego, lecz także malarstwa
ikon, gdzie takich możliwości z natury rzeczy było jeszcze więcej. Dawała ich prze-
cież wiele już sama funkcja ikony jako takiej, będącej w jeszcze większym stop-
niu niż malarstwo monumentalne konkretyzacją — a co najmniej pomostem —
do zjednoczenia się z Bogiem w postaci
antropomorficznej. Wystarczy jeden przy-
kład: ikona Ukrzyżowania z Ochrydu, we-
dług wszelkiego prawdopodobieństwa pocho-
dząca z XIII w.10 W tym Ukrzyżowaniu jest
wszystko, o czym była poprzednio mowa
(ryc. 14 i 15): jest niezwykła monumental-
ność kompozycji, ograniczającej się do tego,
co najniezbędniejsze, frontalnej, symetrycznej,
prostej; jest żywa tradycja hellenizmu, ale
w swoistym duchu przekształcona, jest wresz-
cie harmonijne piękno ciała Ukrzyżowanego
oraz zamknięte w sobie postacie Matki Boskiej
i św. Jana, a w ich ekspresyjnych twarzach
opanowany wprawdzie, ale głęboki ból.
Tak pokrótce przedstawiają się charak-
terystyczne rysy humanizmu bizantyńskiego,
omówione na kilku wybranych przykładach
ze średniowiecznego malarstwa (w okresie od
XI do XIII w.) na obszarach Macedonii
i Serbii.
IV
Nie mniej ważna od faz rozwoju później-
szego, powyżej krótko naszkicowanych, jest
droga, która prowadziła do powstania treści
i formy humanizmu, realizowanego w bizan-
tyńskim malarstwie monumentalnym XI w.
Jej początków należy szukać tam, gdzie
kształtował się chrześcijański pogląd na świat,
a więc w okresie i w sztuce wczesnochrześci-
jańskiej i wczesnobizantyńskiej, czyli w okre-
sie przejściowym od sztuki antycznej do po-
czątków i podstaw sztuki średniowiecznej.
Tym samym zaś dotykamy jednej z najbar-
dziej zawiłych kwestii historii SZtuki — genezy 15. Św. Jan ze sceny Ukrzyżowania, ikona z XIII w.,
sztuki wczesnego średniowiecza i jej stosunku cerkiew w Ochrydzie
do sztuki antycznej.
W związku z problemem, który nas tutaj zajmuje, nie ma potrzeby przed-
stawiania lub omawiania wszystkich zagadnień z tym związanych. Jedynie na
kilka punktów należy zwrócić uwagę; nie są one zresztą sporne. Pojęcie staro-
żytności, tak jak się go potocznie używa, jest po części zbyt ciasne, a po części
za szerokie. Świat antyczny, a zwłaszcza późnoantyczny, to nie tylko Grecja
10 M. Ćorović-Ljubinković, Nekoliko ohridskih ikona iz XIII i XIV veka, „Jugoslavija", 1952, „Makedonija"
s, 81—87, Z. Blaźić. Konzervacija ohridskih ikona i nove konstatacije, Skopje 1957.
25
Zbyteczne byłoby dodawanie jeszcze dalszych uwag o charakterze tak po-
jętego humanizmu bizantyńskiego. Przykłady, różne odmiany i odcienie można
by mnożyć — i to nie tylko z dziedziny malarstwa ściennego, lecz także malarstwa
ikon, gdzie takich możliwości z natury rzeczy było jeszcze więcej. Dawała ich prze-
cież wiele już sama funkcja ikony jako takiej, będącej w jeszcze większym stop-
niu niż malarstwo monumentalne konkretyzacją — a co najmniej pomostem —
do zjednoczenia się z Bogiem w postaci
antropomorficznej. Wystarczy jeden przy-
kład: ikona Ukrzyżowania z Ochrydu, we-
dług wszelkiego prawdopodobieństwa pocho-
dząca z XIII w.10 W tym Ukrzyżowaniu jest
wszystko, o czym była poprzednio mowa
(ryc. 14 i 15): jest niezwykła monumental-
ność kompozycji, ograniczającej się do tego,
co najniezbędniejsze, frontalnej, symetrycznej,
prostej; jest żywa tradycja hellenizmu, ale
w swoistym duchu przekształcona, jest wresz-
cie harmonijne piękno ciała Ukrzyżowanego
oraz zamknięte w sobie postacie Matki Boskiej
i św. Jana, a w ich ekspresyjnych twarzach
opanowany wprawdzie, ale głęboki ból.
Tak pokrótce przedstawiają się charak-
terystyczne rysy humanizmu bizantyńskiego,
omówione na kilku wybranych przykładach
ze średniowiecznego malarstwa (w okresie od
XI do XIII w.) na obszarach Macedonii
i Serbii.
IV
Nie mniej ważna od faz rozwoju później-
szego, powyżej krótko naszkicowanych, jest
droga, która prowadziła do powstania treści
i formy humanizmu, realizowanego w bizan-
tyńskim malarstwie monumentalnym XI w.
Jej początków należy szukać tam, gdzie
kształtował się chrześcijański pogląd na świat,
a więc w okresie i w sztuce wczesnochrześci-
jańskiej i wczesnobizantyńskiej, czyli w okre-
sie przejściowym od sztuki antycznej do po-
czątków i podstaw sztuki średniowiecznej.
Tym samym zaś dotykamy jednej z najbar-
dziej zawiłych kwestii historii SZtuki — genezy 15. Św. Jan ze sceny Ukrzyżowania, ikona z XIII w.,
sztuki wczesnego średniowiecza i jej stosunku cerkiew w Ochrydzie
do sztuki antycznej.
W związku z problemem, który nas tutaj zajmuje, nie ma potrzeby przed-
stawiania lub omawiania wszystkich zagadnień z tym związanych. Jedynie na
kilka punktów należy zwrócić uwagę; nie są one zresztą sporne. Pojęcie staro-
żytności, tak jak się go potocznie używa, jest po części zbyt ciasne, a po części
za szerokie. Świat antyczny, a zwłaszcza późnoantyczny, to nie tylko Grecja
10 M. Ćorović-Ljubinković, Nekoliko ohridskih ikona iz XIII i XIV veka, „Jugoslavija", 1952, „Makedonija"
s, 81—87, Z. Blaźić. Konzervacija ohridskih ikona i nove konstatacije, Skopje 1957.