DOI Heft:
II. Z zagadnień sztuki XIX i XX w.
DOI Artikel:Starzyński, Juliusz: Delacroix i Baudelaire
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.13221#0154
148
JULIUSZ STARZYŃSKI
zielonkawymi poblaskami. — Strona poetycka — duch istoty żyjącej związany z duchem Zmarłych —
noc i dzień"50.
Wskazana tu droga — chociaż w malarstwie Delacroix miała swój punkt węzłowy — była zara-
zem przerzuceniem pomostów wstecz i w przód. Do prekursorstwa mógł bowiem przyznać się tu nic
tylko Delacroix, ale i autor Wielkiej odaliski z 1814 r. Ingres -— muzyka barwy i muzyka linii. Co zaś
do dalszych losów malarstwa, dziedzictwo estetyki Baudelaire'a, przeobrażone w dobie symbolizmu,
trwać będzie i rozwijać się dalej w nowych sformułowaniach XX w.
Nie darmo nawet tytuł programowego obrazu Matisse'a, namalowanego w latach 1904—1905 —
Luxe, Calme et Volupté —• został zaczerpnięty z wiersza Baudelaire'a, w którym przewija się ten słynny
refren :
Là, tout n'est qu'ordre et beauté,
Luxe, calme et volupté51.
André Gide w swym Dzienniku, przeprowadzając egzegezę tych słów poety — nazwał je „do-
skonałą definicją dzieła sztuki". Co więcej, urzeczony siłą magiczną tych słów, zapragnął ujrzeć je
wypisane jako tytuły poszczególnych rozdziałów wielkiego traktatu nowej estetyki:
1° Ordre (logique, disposition raisonnable des parties);
2° Beauté (ligne, élan, profil de l'oeuvre);
3° Luxe (abondance disciplinée);
4° Calme (tranquillisation du tumulte);
5° Volupté (sensualité, charme adorable de la matière attrait)52.
Nie traktując przedstawionej tu propozycji w sposób nazbyt systematyczny przyznamy, że jest
ona zgodna z tym pojmowaniem ekspresji kolorystycznej, jakie znajdujemy zarówno w obrazach
Matisse'a, jak w jego sformułowaniach słownych. Odznaczają się one nie tylko rygorystycznym posza-
nowaniem porządku sztuki nad naturą, ale i owym poczuciem wewnętrznej muzykalności, które w ma-
larstwie nowoczesnym stało się jednym z istotnych aspektów romantycznego dziedzictwa. W następu-
jących słowach Matisse'a dźwięczą nie tylko nauki Delacroix, ale odzywa się również echo rozważań
o kolorze zawartych w Salon de 1846 Baudelaire'a:
Ja muszę transponować i dlatego może się wydawać, że mój obraz całkowicie się zmieni, gdy w drodze
stopniowych, modyfikacji doszedłem do tego, że w miejsce czerwieni dałem zieleń jako kolor dominujący. Nie mogę
niewolniczo kopiować natury, którą muszę interpretować i podporządkować idei danego koloru. Wszystkie znalezione
przeze mnie zestawienia powinny dać w rezultacie żywy akord kolorystyczny, harmonię — podobnie jak w kom-
pozycji muzycznej. [...] Kolor powinien przede wszystkim służyć ekspresji53.
W ten sposób dziedzictwo estetyki Baudelair'a, zdążywszy wchłonąć różne, z różnych stron
płynące impulsy od Delacroix zarówno, jak od jego antagonisty Ingresa—spotęgowane oddziaływaniem
Gauguina i Van Gogha — odnajdzie się na początku XX w. u źródeł nowoczesnego ekspresjonizmu.
Nie był to jednakże jedyny wątek sztuki XX w., do którego powstania i rozwoju przyczynił się wiel-
ki krytyk — poeta późnego romantyzmu.
DELACROIX ET BAUDELAIRE*
Cette étude n'a pas la prétention d'épuiser un sujet aussi vaste que celui de Delacroix et Baudelaire, traité du reste par bien
des auteurs éminents. A partir des conceptions esthétiques et critiques inspirées à Baudelaire par la personnalité et l'art de
Delacroix, nous avons surtout cherché à dégager les problèmes relatifs à la ..correspondance des arts". Aussi nos considéra-
tions ont-elles surtout pour but de comparer la peinture, la poésie et la musique, à la lumière des conceptions de Delacroix
et de Baudelaire.
50 Cytuję według rękopisu Gauguina z 1893 г., przechowanego w Bibliothèque d'Art et d'Archéologie de l'Université
de Paris. Pełny tytuł rękopisu brzmi: A ma fille Aline, ce cahier est dédié. Notes éparses, sans suite comme les Rêves, comme
la Vie toute faite de morceaux.
51 Ch. Baudelaire, Oeuvres complètes, s. 51.
52 A. Gide, Journal 1889—1939, Bibliothèque de la Pléiade, Paris 1948, s. 664.
53 H. Matisse, O malarstwie. Artyści o sztuce, wybór i opracowanie E. Grabskiej i H. Morawskiej, Warszawa
1963, s. 97—98.
* Des fragments de cette étude ont paru en français, sous le titre de Delacroix, Baudelaire et l'art du XX-e siècle dans la
revue„Méditarions", Paris 1963, n° 6, pp. 95—115.
JULIUSZ STARZYŃSKI
zielonkawymi poblaskami. — Strona poetycka — duch istoty żyjącej związany z duchem Zmarłych —
noc i dzień"50.
Wskazana tu droga — chociaż w malarstwie Delacroix miała swój punkt węzłowy — była zara-
zem przerzuceniem pomostów wstecz i w przód. Do prekursorstwa mógł bowiem przyznać się tu nic
tylko Delacroix, ale i autor Wielkiej odaliski z 1814 r. Ingres -— muzyka barwy i muzyka linii. Co zaś
do dalszych losów malarstwa, dziedzictwo estetyki Baudelaire'a, przeobrażone w dobie symbolizmu,
trwać będzie i rozwijać się dalej w nowych sformułowaniach XX w.
Nie darmo nawet tytuł programowego obrazu Matisse'a, namalowanego w latach 1904—1905 —
Luxe, Calme et Volupté —• został zaczerpnięty z wiersza Baudelaire'a, w którym przewija się ten słynny
refren :
Là, tout n'est qu'ordre et beauté,
Luxe, calme et volupté51.
André Gide w swym Dzienniku, przeprowadzając egzegezę tych słów poety — nazwał je „do-
skonałą definicją dzieła sztuki". Co więcej, urzeczony siłą magiczną tych słów, zapragnął ujrzeć je
wypisane jako tytuły poszczególnych rozdziałów wielkiego traktatu nowej estetyki:
1° Ordre (logique, disposition raisonnable des parties);
2° Beauté (ligne, élan, profil de l'oeuvre);
3° Luxe (abondance disciplinée);
4° Calme (tranquillisation du tumulte);
5° Volupté (sensualité, charme adorable de la matière attrait)52.
Nie traktując przedstawionej tu propozycji w sposób nazbyt systematyczny przyznamy, że jest
ona zgodna z tym pojmowaniem ekspresji kolorystycznej, jakie znajdujemy zarówno w obrazach
Matisse'a, jak w jego sformułowaniach słownych. Odznaczają się one nie tylko rygorystycznym posza-
nowaniem porządku sztuki nad naturą, ale i owym poczuciem wewnętrznej muzykalności, które w ma-
larstwie nowoczesnym stało się jednym z istotnych aspektów romantycznego dziedzictwa. W następu-
jących słowach Matisse'a dźwięczą nie tylko nauki Delacroix, ale odzywa się również echo rozważań
o kolorze zawartych w Salon de 1846 Baudelaire'a:
Ja muszę transponować i dlatego może się wydawać, że mój obraz całkowicie się zmieni, gdy w drodze
stopniowych, modyfikacji doszedłem do tego, że w miejsce czerwieni dałem zieleń jako kolor dominujący. Nie mogę
niewolniczo kopiować natury, którą muszę interpretować i podporządkować idei danego koloru. Wszystkie znalezione
przeze mnie zestawienia powinny dać w rezultacie żywy akord kolorystyczny, harmonię — podobnie jak w kom-
pozycji muzycznej. [...] Kolor powinien przede wszystkim służyć ekspresji53.
W ten sposób dziedzictwo estetyki Baudelair'a, zdążywszy wchłonąć różne, z różnych stron
płynące impulsy od Delacroix zarówno, jak od jego antagonisty Ingresa—spotęgowane oddziaływaniem
Gauguina i Van Gogha — odnajdzie się na początku XX w. u źródeł nowoczesnego ekspresjonizmu.
Nie był to jednakże jedyny wątek sztuki XX w., do którego powstania i rozwoju przyczynił się wiel-
ki krytyk — poeta późnego romantyzmu.
DELACROIX ET BAUDELAIRE*
Cette étude n'a pas la prétention d'épuiser un sujet aussi vaste que celui de Delacroix et Baudelaire, traité du reste par bien
des auteurs éminents. A partir des conceptions esthétiques et critiques inspirées à Baudelaire par la personnalité et l'art de
Delacroix, nous avons surtout cherché à dégager les problèmes relatifs à la ..correspondance des arts". Aussi nos considéra-
tions ont-elles surtout pour but de comparer la peinture, la poésie et la musique, à la lumière des conceptions de Delacroix
et de Baudelaire.
50 Cytuję według rękopisu Gauguina z 1893 г., przechowanego w Bibliothèque d'Art et d'Archéologie de l'Université
de Paris. Pełny tytuł rękopisu brzmi: A ma fille Aline, ce cahier est dédié. Notes éparses, sans suite comme les Rêves, comme
la Vie toute faite de morceaux.
51 Ch. Baudelaire, Oeuvres complètes, s. 51.
52 A. Gide, Journal 1889—1939, Bibliothèque de la Pléiade, Paris 1948, s. 664.
53 H. Matisse, O malarstwie. Artyści o sztuce, wybór i opracowanie E. Grabskiej i H. Morawskiej, Warszawa
1963, s. 97—98.
* Des fragments de cette étude ont paru en français, sous le titre de Delacroix, Baudelaire et l'art du XX-e siècle dans la
revue„Méditarions", Paris 1963, n° 6, pp. 95—115.