Rocznik Historii Sztuki (11.1976)

JULIUSZ STARZYŃSKI
28 II 1906-11 XII 1974

Zmarły w Warszawie dnia 11 grudnia 1974 r. Profesor Juliusz Starzyński należał do tych postaci polskiego
świata naukowego i artystycznego, które szczególnie trudno jest scharakteryzować, gdyż nie poddają się one
zwyczajowej klasyfikacji. Wybitny uczony, historyk sztuki i muzeolog, czynny popularyzator wiedzy i zaanga-
żowany krytyk sztuki, był równocześnie przez lat dziesiątki pedagogiem i wychowawcą uniwersyteckim, a wre-
szcie — czy może przede wszystkim — niestrudzonym organizatorem nauki i twórczości artystycznej, zawsze
emocjonalnie i aktywnie włączonym w aktualny nurt życia kraju. Te różnorodne dziedziny działalności Pro-
fesora splatały się przy tym w Jego pełnym niewyczerpanej energii życiu w specyficznie jednorodną całość.

Syn wybitnego prawnika, dra Witolda Starzyńskiego, późniejszego radcy Generalnej Prokuratury RP
w Warszawie, i jego z romańskiej Szwajcarii pochodzącej żony, Julii Dorsaz, urodził się we Lwowie w r. 1906
i tam ukończył znane III Gimnazjum Klasyczne, którego atmosferę intelektualną upamiętniło Niebo w płomie-
niach Jana Parandowskiego. Z Warszawą związały Juliusza Starzyńskiego studia uniwersyteckie historii
sztuki, które odbył w latach 1924—1929 pod kierunkiem profesora Zygmunta Batowskiego. Na seminarium
Batowskiego, a zarazem w kręgu oddziaływania środowiska skupionego wokół profesora Oskara Sosnow-
skiego w Zakładzie Architektury Polskiej Politechniki Warszawskiej, którego najwybitniejszą indywidualnością
naukową był kolega uniwersytecki i długoletni przyjaciel Starzyńskiego Michał Walicki, powstawały pierwsze
prace młodego adepta nie tak dawno okrzepłej i dynamicznie rozwijającej się podówczas dyscypliny. Prace
te koncentrowały się wokół zagadnień dotyczących sztuki polskiej późnego średniowiecza oraz doby baroku.

Ukończona w r. 1929 praca magisterska o tryptyku w Cegłowie rzuciła nowe światło na całą późnogotycką
sztukę cechową Mazowsza1, dysertacja doktorska z r. 1931 o barokowych malowidłach ściennych w Łowiczu
i ich twórcy Michelangelo Pallonim przyniosła pierwszą naukową charakterystykę mało znanego dotąd, wy-
bitnego artysty2, a znakomita i do dziś niezastąpiona monografia Wilanowa — podstawa habilitacji w r.
1935 — oraz studia nad mecenatem króla Jana III3 otworzyły nowe perspektywy badań nad polskim życiem
artystycznym w drugiej połowie XVII w. Prace te zadecydowały, iż niezwykle szybko zdobył sobie Starzyński
bardzo wysoką pozycję wśród badaczy nie tylko swego pokolenia, czego zewnętrznym przejawem było przy-
jęcie Go do grona współpracowników krakowskiej Komisji Historii Sztuki PAU i udział w polskiej delegacji
na Międzynarodowym Kongresie Historii Sztuki w Sztokholmie w r. 1933.

Młodemu uczonemu nieobca była także problematyka sztuki zachodnioeuropejskiej, w szczególności
malarstwa krajów romańskich i Niderlandów. Wzbogacony doświadczeniami licznych podróży zagranicznych
(w latach 1930—1935 jako stypendysta PAU przebywał m. in. we Włoszech, Niemczech, Holandii, Belgii
i Francji), objął On w r. 1937 i piastował do wojny stanowisko kustosza Galerii Malarstwa Obcego Muzeum
Narodowego w Warszawie. Z tą stroną Jego działalności łączy się, obok wspólnej z prof. Walickim publi-

1 Tryptyk późno-gotycki w Cegłowie. Przyczynek do dziejów sztuki cechowej w Polsce na przełomie XV i XVI w., „Przegląd
Historii Sztuki", 1929, s. 70-80.

2 Barokowe malowidła ścienne w kaplicy Św. Karola Boromeusza w Łowiczu i twórca ich Michelangelo Palloni, „Studia do Dziejów
Sztuki w Polsce", t. 4: 1931, s. 47-99.

3 Wilanów. Dzieje budowy pałacu za Jana III, „Studia do Dziejów Sztuki w Polsce", t. 5: 1933, s. 1 — 100; Augustyn Locci,
inżynier i artystyczny doradca Jana III, „Biuletyn Naukowy", 1933 z. 3, s. 119 — 127; Dwór artystyczny Jana III, „Życie Sztuki",
t. 2: 1934, s. 137-156.