Rocznik Historii Sztuki (11.1976)

KSAWERY PIWOCKI
19 XI 1901-14 XII 1974

Dnia 14 grudnia 1974 r. zmarł Profesor Ksawery Piwocki, historyk sztuki, nieprzeciętny uczony, pedagog
i działacz na polu kultury.

Przeżył 73 lata, w tym ponad 50 lat poświęcił sztuce, a jak to się nieczęsto zdarza, ostatnie kilkanaście lat
Jego życia przyniosło najbogatsze plony. Do końca zachował zdumiewającą młodość, nie przestał zadawać
sobie trudnych, nowych pytań i poszukiwać rzetelnej odpowiedzi. Widocznie właściwe obierał kierunki prze-
myśleń i działań, nie zawiódł Go osobisty gorący stosunek do sztuki, a wspierał piękny charakter. Dobroć,
tolerancja i skromność Profesora niosły spokój, nie zagrożony ani ambicjami, ani kompleksami.

W poświęconej Profesorowi na 70-lecie Jego urodzin książce Granice sztuki znalazło się studium Mieczy-
sława Porębskiego o twórczości naukowej Ksawerego Piwockiego i na końcu bibliografia Uczonego, pęcznie-
jąca w miarę upływu lat. Porębski napisał wówczas: „Najbardziej [...] dla postawy badawczej Ksawerego
Piwockiego istotne jest zawsze wychodzenie od konkretnego dzieła, integralnej całości, którą określają two-
rzywo, technika i — w pierwszym rzędzie forma, jaką owemu tworzywu nadaje władający techniką kunszt
artysty"1. Dzieło sztuki — zarówno dawnej, jak i współczesnej, wielkiej, prowincjonalnej i ludowej, metoda
jego badania, a również i w związku z tym procesy twórcze — dawnego i współczesnego artysty, uczonego
i ludowego, wyniki badań innych historyków, teoretyków i krytyków sztuki — dojrzałych i początkujących —
były przedmiotem niesłabnących zainteresowań Profesora, realizowanych w działaniu i w pisanych coraz pię-
kniej własnych rozważaniach oraz recenzjach. Od pierwszych lat pracy zawodowej i od pierwszych drukowa-
nych prac zwracał się ku tym sprawom w codziennej praktyce, dorabiając się coraz precyzyjniejszego war-
sztatu badawczego.

Po studiach, najpierw na Wydziale Architektury Politechniki Lwowskiej (1920—1923), później historii
sztuki na Uniwersytecie Jana Kazimierza (1924—1928) pod kierunkiem Władysława Podlachy, doktoryzował
się na podstawie pracy o drzeworycie ludowym w Polsce. Rok przed doktoratem pełnił już funkcję konser-
watora zabytków województw lubelskiego, poleskiego i wołyńskiego, będąc równocześnie kustoszem muzeum
w Lublinie (od 1930), a potem wykładowcą w miejscowej szkole malarskiej (od 1933). W trzy lata później
(1936—1938) objął stanowisko konserwatora województw wileńskiego i nowogródzkiego, przewodniczył
Sekcji Historii Sztuki Wileńskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk i Radzie Towarzystwa Popierania Przemysłu
Ludowego; jako delegat tej organizacji wziął udział w kongresie folkloru w Paryżu (1937). Od powrotu do
Lwowa (1938) był dyrektorem tamtejszego Muzeum Przemysłu Artystycznego do chwili zdjęcia Go z tego sta-
nowiska przez Niemców (1941). Wykładał później historię sztuki w Wyższej Szkole Przemysłu Artystycznego
(1943—1944), a w wyzwolonym od niemieckiego okupanta Lwowie (1944) powrócił na dyrekturę Muzeum.

W jednej z pierwszych swych drukowanych prac, Zagadnienie metody w badaniach nad sztuką ludową (1931),
a następnie w dużej źródłowej publikacji Drzeworyt ludowy w Polsce (-1934) zdeklarował od razu swe
zainteresowania, które towarzyszyły Mu przez całe życie. Wcześniej, jeszcze dwa lata przed
absolutorium, debiutował opracowaniem Katalogu wystawy jubileuszowej Jacka Malczewskiego (1926),
a zmysł polemiczny pobudzał Go do natychmiastowej reakcji na ukazujące się świeżo publikacje, z jakże różnych
zakresów myśli o sztuce. Recenzje książek: W. Witwickiego Wiadomości o stylach (1934), T. Seweryna Polskie
malarstwo ludowe (1937), J. Pagaczewskiego Geneza i charakter twórczości Baltazara Fontany (1938), zapo-

1 M. Porębski, Żywe wartości i nauka. Twórczość naukowa Ksawerego Piwockiego, [w:] Granice sztuki. Z badań nad teorią
i historią sztuki, kulturą artystyczną oraz sztuką ludową, Warszawa 1972, s. 269.

2 — Rocznik Historii Sztuki, t. XI.