DOI Heft:
I: Problemy polskiego baroku
DOI Artikel:Miłobędzki, Adam: Z prac nad syntezą architektury polskiej XVII wieku
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.14267#0093
84
ADAM MIŁOBĘDZKl
a kolumny wtłoczone w narożne ścięcia górnej kondygnacji wież są już echem form klimontowskich. Najsmu-
klejszymi wieżami odznacza się oryginalna fasada w Wysokim Kole, najokazalsza i najdoskonalsza jest jednak
fasada fary w Tarłowie (mimo pewnego zniekształcenia zwieńczenia). Wieże — dołem okrągłe, wyżej sześcio-
boczne, a górą o na poły ażurowej, skomplikowanej arkadowo-kolumnowej strukturze — wiążą się w jeden
organizm kompozycyjny z czołową ścianą nawy. Barokowy jest zasadniczy dwukondygnacjowy schemat
fasady, jej zwieńczenie z przerwanym frontonem oraz wzrastanie napięcia kompozycji ku środkowi. Plastyczność
i światłocieniowe efekty, uzyskane przez wysuwanie i cofanie przęseł, jak i kojarzenie ściany z wolno stojącymi
kolumnami oraz łamanymi ciągami balustrad, są zbieżne z aktualnymi tendencjami rozwiniętego baroku włos-
kiego. Na fasadzie tej wielką rolę odgrywa rzeźba, m. in. wielki stiukowy relief Trójcy Św. w górnej kondygnacji
(kolosalne prymitywne figury świętych Stanisława i Wojciecha dodano w XVIII w.); część detalu wykonana
jest z terakoty (m. in. kapitele).
Działalność warsztatów, objawiających tak niezwykłe oblicze artystyczne w kręgu mecenatu Ossolińskich,
Witowskich i Oleśnickich, znajduje swój epilog w Wilnie, we wspaniałej fundacji hetmana Michała Kazimie-
rza Paca. Kościół Świętych Piotra i Pawła na Antokolu z lat 1668 — 1676, olbrzymia świątynia z transeptem,
kopułą i izędami bocznych kaplic, wyzbyty już jest manierystycznych tradycji, a przebogate dekoracje
sztukatorów włoskich przesądzają jego stylową przynależność do pełnego baroku. Tym niemniej fasada
wileńska stanowi tylko rozwinięcie i dalsze zbarokizowanie tarłowskiej; również na pozostałych elewacjach
i wewnątrz, wśród detali architektonicznych i dekoracji powstałych w najwcześniejszej fazie budowlanej,
odnaleźć można wiele pokrewieństw z farą w Tarłowie, a także z budownictwem krakowskim.
x X
■ >
°1
□
)ОЭШ
Ф
ш ш
17. Tarłów, kościół parafialny, plany na poziomie: krypt i przyziemia (wg pomiaru Zakładu Architektury Polskiej Politechniki
Warszawskiej)
Projektantem i realizatorem budowy na Antokolu był krakowski budowniczy cechowy Jan Zaor (notowany
1655—1676), któremu na podstawie analizy porównawczej należałoby także przypisać co najmniej współ-
udział przy realizacji fary w Tarłowie, a może i innych obiektów grupy.
ADAM MIŁOBĘDZKl
a kolumny wtłoczone w narożne ścięcia górnej kondygnacji wież są już echem form klimontowskich. Najsmu-
klejszymi wieżami odznacza się oryginalna fasada w Wysokim Kole, najokazalsza i najdoskonalsza jest jednak
fasada fary w Tarłowie (mimo pewnego zniekształcenia zwieńczenia). Wieże — dołem okrągłe, wyżej sześcio-
boczne, a górą o na poły ażurowej, skomplikowanej arkadowo-kolumnowej strukturze — wiążą się w jeden
organizm kompozycyjny z czołową ścianą nawy. Barokowy jest zasadniczy dwukondygnacjowy schemat
fasady, jej zwieńczenie z przerwanym frontonem oraz wzrastanie napięcia kompozycji ku środkowi. Plastyczność
i światłocieniowe efekty, uzyskane przez wysuwanie i cofanie przęseł, jak i kojarzenie ściany z wolno stojącymi
kolumnami oraz łamanymi ciągami balustrad, są zbieżne z aktualnymi tendencjami rozwiniętego baroku włos-
kiego. Na fasadzie tej wielką rolę odgrywa rzeźba, m. in. wielki stiukowy relief Trójcy Św. w górnej kondygnacji
(kolosalne prymitywne figury świętych Stanisława i Wojciecha dodano w XVIII w.); część detalu wykonana
jest z terakoty (m. in. kapitele).
Działalność warsztatów, objawiających tak niezwykłe oblicze artystyczne w kręgu mecenatu Ossolińskich,
Witowskich i Oleśnickich, znajduje swój epilog w Wilnie, we wspaniałej fundacji hetmana Michała Kazimie-
rza Paca. Kościół Świętych Piotra i Pawła na Antokolu z lat 1668 — 1676, olbrzymia świątynia z transeptem,
kopułą i izędami bocznych kaplic, wyzbyty już jest manierystycznych tradycji, a przebogate dekoracje
sztukatorów włoskich przesądzają jego stylową przynależność do pełnego baroku. Tym niemniej fasada
wileńska stanowi tylko rozwinięcie i dalsze zbarokizowanie tarłowskiej; również na pozostałych elewacjach
i wewnątrz, wśród detali architektonicznych i dekoracji powstałych w najwcześniejszej fazie budowlanej,
odnaleźć można wiele pokrewieństw z farą w Tarłowie, a także z budownictwem krakowskim.
x X
■ >
°1
□
)ОЭШ
Ф
ш ш
17. Tarłów, kościół parafialny, plany na poziomie: krypt i przyziemia (wg pomiaru Zakładu Architektury Polskiej Politechniki
Warszawskiej)
Projektantem i realizatorem budowy na Antokolu był krakowski budowniczy cechowy Jan Zaor (notowany
1655—1676), któremu na podstawie analizy porównawczej należałoby także przypisać co najmniej współ-
udział przy realizacji fary w Tarłowie, a może i innych obiektów grupy.