DOI Heft:
III: Od kubizmu do konstruktywizmu
DOI Artikel:Zwolanowska, Barbara: Architektura Powszechnej Wystawy Krajowej w Poznaniu w roku 1929
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.14267#0187
178
BARBARA ZWOLANOWSKA
i Wnętrz w Otoczeniu Ogrodowym w Krakowie. W Lublinie od roku 1859 odbywały się prawie rokrocznie
wystawy rolnicze, ale były one bardzo małe i miały zdecydowanie lokalny charakter.
W tym samym czasie w Europie (i poza nią) wystawy krajowe, a od połowy XIX wieku również między-
narodowe były zjawiskiem powszechnym3. Widoczne korzyści gospodarcze płynące z urządzania ekspozycji
krajowych i międzynarodowych powodowały dalszy, szybszy rozwój wystaw. Dość wcześnie zaczęto też zwracać
uwagę na formę ekspozycji, szczególnie międzynarodowych. Pawilony poszczególnych państw, biorących udział
w takich wystawach, prezentowały własne, często nowe rozwiązania konstrukcyjne i plastyczne.
W wieku XIX, w okresie wszechwładnych stylów historycznych, architektura wystawowa formalnie nie
wychodziła poza te style. Rozpoczęcie poszukiwań nowej formy w architekturze znalazło swoje odbicie w roz-
wiązaniach plastycznych pawilonów. Wystawy stały się polem doświadczalnym nowych rozwiązań konstruk-
cyjnych i nowych materiałów budowlanych. Londyński Crystal Palace z roku 1851 był wprawdzie tradycyjny
w formie, ale wykonany ze szkła osadzonego w żelaznym szkielecie. Konstrukcja ta pozwoliła wybudować
w cztery miesiące obiekt o 564 m długości, 125 m szerokości i 37 m wysokości."Betonowe podłogi pawilonów
Wystawy Paryskiej w roku 1867 były pierwszym zastosowaniem tego materiału, wieża, którą zaprojektował
Gustaw Eiffel na Paryską Wystawę w roku 1889, otworzyła nowe perspektywy wykorzystania żelaża zarówno
pod względem konstrukcyjnym, jak i plastycznym.
Wystawy organizowane na ziemiach polskich przed rokiem 1918 były, jak już wspomniano, przeważnie
niewielkimi ekspozycjami, ograniczającymi się do prezentowania „płodów rolniczych" lub wyrobów rzemieśl-
niczych i przemysłowych. Strona architektoniczna tych wystaw, urządzanych na miarę miejscowych możliwości,
nie odgrywała żadnej istotnej roli. Wystawy te odbywały się w istniejących budynkach, nie mających zgoła nic
wspólnego z pawilonami wystawowymi4.
W miarę upływu czasu wystawy te, nadal mające charakter lokalny, były już urządzane na specjalnie wy-
dzielonym terenie i w budowanych do tych celów pawilonach, których forma architektoniczna była odbiciem
ówczesnych rozwiązań i poszukiwań architektonicznych.
Centralny pawilon Wystawy Rolnictwa i Drobnego Przemysłu, w roku 1902 w Wilnie miał secesyjną fasadę
w formie podkowy, obramowanej motywami wijących się roślin, z dużym oknem w kształcie nerki, wypełnio-
nym płynną siatką giętych ram.
Na teren (3100 m2) Wystawy Przemysłu Metalowego w Krakowie w roku 1904 (urządzonej w dwóch
pawilonach : rotundzie, przerobionej z cyrku, i pawilonie zaprojektowanym przez Lieblinga) prowadziły dwie
bramy: główna „ładna i ozdobna w stylu zakopiańskim", a druga mniejsza, ,,na podobieństwo chaty wiej-
skiej"5.
Najbardziej interesujące, najpełniej obrazujące poszukiwania nowej formy architektonicznej były wystawy:
w roku 1909 w Częstochowie i w 1912 w Krakowie.
Częstochowska Wystawa Rolniczo-Przemysłowa stała się ważnym wydarzeniem na tle ówczesnych polskich
poszukiwań form architektury narodowej.
Wystawa w Częstochowie miała miejsce w momencie, kiedy było już wyraźnie widać, że Witkiewiczowski
„styl zakopiański" jako propozycja formy architektury narodowej nie spełnił pokładanych w nim nadziei.
Nowym ideałem architektury narodowej stał się wówczas „dworek polski".
Dom Sztuki na częstochowskiej wystawie, zaprojektowany przez Jana Koszczyc-Witkiewicza (bratanka
twórcy stylu zakopiańskiego), był właściwie budowlą bliską klasycystycznemu dworkowi szlacheckie-
mu — parterowy budynek z kolumnowym gankiem, wysokim łamanym dachem, obniżonym ku ziemi, oskar-
powanymi narożami, purystyczną, pozbawioną ozdób bryłą oddziałującą płaszczyznami białych ścian.
Polski dworek został najpełniej zaprezentowany w roku 1912 na krakowskiej Wystawie Architektury i Wnętrz
w Otoczeniu Ogrodowym. Zarówno Pawilon Główny projektu Czajkowskiego, jak i inne: dworek podmiejski
3 W roku 1900 na Międzynarodowej Wystawie Paryskiej prezentowany był „przemysł artystyczny galicyjski". Była to ekspo-
zycja oczywiście w ramach udziału państwa zaborczego. Pokazano: „wyroby przemysłu artystycznego w Galicji", oparte „o motywa
ornamentalne ludowe". Mieściły się one w „wytwornej komnacie", całej „z użyciem form ludowych", której autorem i realizatorem
był Edgar Kovats. W. Ekielski, Przemysł artystyczny galicyjski na Wystawie Paryskiej w roku MCM, „Architekt", R. 1 ; 1900 nr 1,
s. 11.
4 Wystawa Płodów Rolniczych w Lublinie w roku 1859 mieściła się w jednopiętrowym, klasycyzującym budynku — ilu-
stracja w „Tygodniku Ilustrowanym", 1859 nr 37, s. 448.
5 S. Sierakowski, Z powodu Wystawy przemysłu metalowego w Krakowie w 1904 г., „Przegląd Techniczny", 1904 t. 42
nr 50, s. 673.
BARBARA ZWOLANOWSKA
i Wnętrz w Otoczeniu Ogrodowym w Krakowie. W Lublinie od roku 1859 odbywały się prawie rokrocznie
wystawy rolnicze, ale były one bardzo małe i miały zdecydowanie lokalny charakter.
W tym samym czasie w Europie (i poza nią) wystawy krajowe, a od połowy XIX wieku również między-
narodowe były zjawiskiem powszechnym3. Widoczne korzyści gospodarcze płynące z urządzania ekspozycji
krajowych i międzynarodowych powodowały dalszy, szybszy rozwój wystaw. Dość wcześnie zaczęto też zwracać
uwagę na formę ekspozycji, szczególnie międzynarodowych. Pawilony poszczególnych państw, biorących udział
w takich wystawach, prezentowały własne, często nowe rozwiązania konstrukcyjne i plastyczne.
W wieku XIX, w okresie wszechwładnych stylów historycznych, architektura wystawowa formalnie nie
wychodziła poza te style. Rozpoczęcie poszukiwań nowej formy w architekturze znalazło swoje odbicie w roz-
wiązaniach plastycznych pawilonów. Wystawy stały się polem doświadczalnym nowych rozwiązań konstruk-
cyjnych i nowych materiałów budowlanych. Londyński Crystal Palace z roku 1851 był wprawdzie tradycyjny
w formie, ale wykonany ze szkła osadzonego w żelaznym szkielecie. Konstrukcja ta pozwoliła wybudować
w cztery miesiące obiekt o 564 m długości, 125 m szerokości i 37 m wysokości."Betonowe podłogi pawilonów
Wystawy Paryskiej w roku 1867 były pierwszym zastosowaniem tego materiału, wieża, którą zaprojektował
Gustaw Eiffel na Paryską Wystawę w roku 1889, otworzyła nowe perspektywy wykorzystania żelaża zarówno
pod względem konstrukcyjnym, jak i plastycznym.
Wystawy organizowane na ziemiach polskich przed rokiem 1918 były, jak już wspomniano, przeważnie
niewielkimi ekspozycjami, ograniczającymi się do prezentowania „płodów rolniczych" lub wyrobów rzemieśl-
niczych i przemysłowych. Strona architektoniczna tych wystaw, urządzanych na miarę miejscowych możliwości,
nie odgrywała żadnej istotnej roli. Wystawy te odbywały się w istniejących budynkach, nie mających zgoła nic
wspólnego z pawilonami wystawowymi4.
W miarę upływu czasu wystawy te, nadal mające charakter lokalny, były już urządzane na specjalnie wy-
dzielonym terenie i w budowanych do tych celów pawilonach, których forma architektoniczna była odbiciem
ówczesnych rozwiązań i poszukiwań architektonicznych.
Centralny pawilon Wystawy Rolnictwa i Drobnego Przemysłu, w roku 1902 w Wilnie miał secesyjną fasadę
w formie podkowy, obramowanej motywami wijących się roślin, z dużym oknem w kształcie nerki, wypełnio-
nym płynną siatką giętych ram.
Na teren (3100 m2) Wystawy Przemysłu Metalowego w Krakowie w roku 1904 (urządzonej w dwóch
pawilonach : rotundzie, przerobionej z cyrku, i pawilonie zaprojektowanym przez Lieblinga) prowadziły dwie
bramy: główna „ładna i ozdobna w stylu zakopiańskim", a druga mniejsza, ,,na podobieństwo chaty wiej-
skiej"5.
Najbardziej interesujące, najpełniej obrazujące poszukiwania nowej formy architektonicznej były wystawy:
w roku 1909 w Częstochowie i w 1912 w Krakowie.
Częstochowska Wystawa Rolniczo-Przemysłowa stała się ważnym wydarzeniem na tle ówczesnych polskich
poszukiwań form architektury narodowej.
Wystawa w Częstochowie miała miejsce w momencie, kiedy było już wyraźnie widać, że Witkiewiczowski
„styl zakopiański" jako propozycja formy architektury narodowej nie spełnił pokładanych w nim nadziei.
Nowym ideałem architektury narodowej stał się wówczas „dworek polski".
Dom Sztuki na częstochowskiej wystawie, zaprojektowany przez Jana Koszczyc-Witkiewicza (bratanka
twórcy stylu zakopiańskiego), był właściwie budowlą bliską klasycystycznemu dworkowi szlacheckie-
mu — parterowy budynek z kolumnowym gankiem, wysokim łamanym dachem, obniżonym ku ziemi, oskar-
powanymi narożami, purystyczną, pozbawioną ozdób bryłą oddziałującą płaszczyznami białych ścian.
Polski dworek został najpełniej zaprezentowany w roku 1912 na krakowskiej Wystawie Architektury i Wnętrz
w Otoczeniu Ogrodowym. Zarówno Pawilon Główny projektu Czajkowskiego, jak i inne: dworek podmiejski
3 W roku 1900 na Międzynarodowej Wystawie Paryskiej prezentowany był „przemysł artystyczny galicyjski". Była to ekspo-
zycja oczywiście w ramach udziału państwa zaborczego. Pokazano: „wyroby przemysłu artystycznego w Galicji", oparte „o motywa
ornamentalne ludowe". Mieściły się one w „wytwornej komnacie", całej „z użyciem form ludowych", której autorem i realizatorem
był Edgar Kovats. W. Ekielski, Przemysł artystyczny galicyjski na Wystawie Paryskiej w roku MCM, „Architekt", R. 1 ; 1900 nr 1,
s. 11.
4 Wystawa Płodów Rolniczych w Lublinie w roku 1859 mieściła się w jednopiętrowym, klasycyzującym budynku — ilu-
stracja w „Tygodniku Ilustrowanym", 1859 nr 37, s. 448.
5 S. Sierakowski, Z powodu Wystawy przemysłu metalowego w Krakowie w 1904 г., „Przegląd Techniczny", 1904 t. 42
nr 50, s. 673.