DOI article:
Kaleciński, Marcin: Oblicza historyzmu w malarstwie Rzymu i Bolonii w latach około 1580 - 1615
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.17216#0075
OBLICZA 111STORYZMU W MALARSTWU-, RZYMU I BOLONII W LATACH OKOŁO 1580 1615
69
i włoskich „prymitywów". W małych obrazkach przeznaczo-
nych do prywatnej dewocji operował archaizowanym a zara-
zem pełnym naiwnej poetyczności i „mistycznej" aury języ-
kiem malarskim, mającym swe źródło w dziełach włoskich
„prymitywów".
Za symboliczną cezurę odrodzenia zainteresowań ma-
larstwem trecenta i quattrocenta w środowisku rzymskim
można uznać powstanie kopii Sądu Ostatecznego Fra Ange-
lica, artystycznego patrona kontrreformacyjnego historyzmu.
Sporządził ją dla Piusa V (1566-1572) pracujący wówczas
w Rzymie dla rodziny Farnese Bartholomeus Spranger, ten
sam malarz, który później zrealizował najbardziej wyrafino-
wane, erotyczne projekcje Rudolfa II, „ubrane" tylko w ko-
stium mitologii91. Najwięcej konsekwentnych odwołań do ma-
larstwa artystów „che furono avanti Michelangelo"92, ale i do
nabożnej pełnej szczerości i prostoty sztuki spod znaku „fla-
mandzkich prymitywów" odnajdujemy w dojrzałych dziełach
religijnych Scipiona Pulzona93.
O życiu Scipiona Pulzone, urodzonego w roku 1550
w Gaeta i dlatego zwanego II Gaetano, wiemy niewiele. Roz-
poczynał działalność artystyczną jako współpracownik Jaco-
pina del Conte. Prawdopodobnie od 1569 r. działał w Rzy-
mie, przede wszystkim jako modny portrecista, hołdujący ko-
smopolitycznemu portretowi w typie Anthonisa Mora. Pulzo-
ne stał się malarzem popularnym wśród rzymskich kardyna-
łów, w tym przyszłych papieży (Pius V i Grzegorz XIII) oraz
wielkiego mecenasa Alessandra Farnese. Malował portrety
rodziny Colonna, wymieniany był jako kandydat na dekora-
tora Escorialu, pracował także dla dwóch najważniejszych
dla sztuki rzymskiej tego czasu zgromadzeń religijnych: jezu-
itów i Oratorium filipinów. Miłośnikiem jego dzieł był także
protektor Caravaggia, kardynał Francesco Maria del Monte,
który w swoich zbiorach miał dwa portrety (w tym własny
z 1588 r.) i dwie teste di Madonnę Scipiona Pulzone94. Moż-
na więc powiedzieć, że II Gaetano był malarzem najbardziej
wpływowych rzymskich środowisk głoszących idee kontrre-
formacji.
Jednym z najwcześniejszych dzieł, w których krystalizu-
je się modus historyzujący Pulzone, jest Święta Rodzina w Ga-
lerii Borghese (1590), dzieło interpretujące wczesnorenesan-
sowe modele na sposób kontrreformacyjny (il. 16). Kompo-
zycją obrazu, odwołującą się do wzorów quattrocenta, rzą-
dzą geometryczne rytmy, technika malarska wydaje się być
pokrewną tej stosowanej przez cyzelujących szczegół arty- i5 ^ ^ ^ Rzym „
stow Północy, panuje duch prostoty, którego dosłownym ucie- Q^ fot według F Zerij pimra e contmriforma.
leśnieniem jest „rustykalna" kołyska na pierwszym planie, „L'arte senza tempo" di Scipione da Gaeta,
swoiście „modernistyczna" interpretacja mebli renesansowych. Torino 1957
91 Zer i, op. cit., s. 52.
2 G i 1 i o, op. cit., s. 55.
Ze ri, op. cit.; E. Va u do, Scipione Pulzone da Gaeta, Gaeta 1976; M. Bail or i, P. Prodi, R. de Maio, A. Marabot-
tini, La regolata iconografia delia Controriforma nella Roma del Cinquecento, „Ricerche per la storia religiosa di Roma . R. 2,
1978, s. 44 48.
The Age of Caravaggio, katalog wystawy, New York 1985, s. 172.
69
i włoskich „prymitywów". W małych obrazkach przeznaczo-
nych do prywatnej dewocji operował archaizowanym a zara-
zem pełnym naiwnej poetyczności i „mistycznej" aury języ-
kiem malarskim, mającym swe źródło w dziełach włoskich
„prymitywów".
Za symboliczną cezurę odrodzenia zainteresowań ma-
larstwem trecenta i quattrocenta w środowisku rzymskim
można uznać powstanie kopii Sądu Ostatecznego Fra Ange-
lica, artystycznego patrona kontrreformacyjnego historyzmu.
Sporządził ją dla Piusa V (1566-1572) pracujący wówczas
w Rzymie dla rodziny Farnese Bartholomeus Spranger, ten
sam malarz, który później zrealizował najbardziej wyrafino-
wane, erotyczne projekcje Rudolfa II, „ubrane" tylko w ko-
stium mitologii91. Najwięcej konsekwentnych odwołań do ma-
larstwa artystów „che furono avanti Michelangelo"92, ale i do
nabożnej pełnej szczerości i prostoty sztuki spod znaku „fla-
mandzkich prymitywów" odnajdujemy w dojrzałych dziełach
religijnych Scipiona Pulzona93.
O życiu Scipiona Pulzone, urodzonego w roku 1550
w Gaeta i dlatego zwanego II Gaetano, wiemy niewiele. Roz-
poczynał działalność artystyczną jako współpracownik Jaco-
pina del Conte. Prawdopodobnie od 1569 r. działał w Rzy-
mie, przede wszystkim jako modny portrecista, hołdujący ko-
smopolitycznemu portretowi w typie Anthonisa Mora. Pulzo-
ne stał się malarzem popularnym wśród rzymskich kardyna-
łów, w tym przyszłych papieży (Pius V i Grzegorz XIII) oraz
wielkiego mecenasa Alessandra Farnese. Malował portrety
rodziny Colonna, wymieniany był jako kandydat na dekora-
tora Escorialu, pracował także dla dwóch najważniejszych
dla sztuki rzymskiej tego czasu zgromadzeń religijnych: jezu-
itów i Oratorium filipinów. Miłośnikiem jego dzieł był także
protektor Caravaggia, kardynał Francesco Maria del Monte,
który w swoich zbiorach miał dwa portrety (w tym własny
z 1588 r.) i dwie teste di Madonnę Scipiona Pulzone94. Moż-
na więc powiedzieć, że II Gaetano był malarzem najbardziej
wpływowych rzymskich środowisk głoszących idee kontrre-
formacji.
Jednym z najwcześniejszych dzieł, w których krystalizu-
je się modus historyzujący Pulzone, jest Święta Rodzina w Ga-
lerii Borghese (1590), dzieło interpretujące wczesnorenesan-
sowe modele na sposób kontrreformacyjny (il. 16). Kompo-
zycją obrazu, odwołującą się do wzorów quattrocenta, rzą-
dzą geometryczne rytmy, technika malarska wydaje się być
pokrewną tej stosowanej przez cyzelujących szczegół arty- i5 ^ ^ ^ Rzym „
stow Północy, panuje duch prostoty, którego dosłownym ucie- Q^ fot według F Zerij pimra e contmriforma.
leśnieniem jest „rustykalna" kołyska na pierwszym planie, „L'arte senza tempo" di Scipione da Gaeta,
swoiście „modernistyczna" interpretacja mebli renesansowych. Torino 1957
91 Zer i, op. cit., s. 52.
2 G i 1 i o, op. cit., s. 55.
Ze ri, op. cit.; E. Va u do, Scipione Pulzone da Gaeta, Gaeta 1976; M. Bail or i, P. Prodi, R. de Maio, A. Marabot-
tini, La regolata iconografia delia Controriforma nella Roma del Cinquecento, „Ricerche per la storia religiosa di Roma . R. 2,
1978, s. 44 48.
The Age of Caravaggio, katalog wystawy, New York 1985, s. 172.