DOI Artikel:
Woziński, Andrzej: Michał z Augsburga, Mistrz Paweł i epilog gotyckiej rzeźby gdańskiej
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.14536#0045
MICHAŁ Z AUGSBURGA, MISTRZ PAW 1-1 I I IM1 Od d()I Y( KII .1 k/l /BY GDAŃSKIEJ
39
(il 44-45)151. Archiwalnie potwierdzonymi pracami Mistrza Pawła są także wykonane dla Ławy św. Krzysztofa
„Rundele" z 1534 г., lecz mają one charakter snycerki czysto dekoracyjnej, co sprawia, że nie stanowią
dobrego materiału porównawczego do analiz figuralnej rzeźby statuarycznej. W przedstawieniach na kapi-
telach, a zwłaszcza w wizerunku św. Krzysztofa, splatają się dwa należące do różnych formacji stylowych
systemy przedstawiania rzeczywistości i budowania formy rzeźbiarskiej. Św. Krzysztof ukazany jest w sposób
odbiegający od schematów ikonograficznych. Zazwyczaj w jego wyobrażeniach akcentowany był ruch,
związany z symboliką przechodzenia przez rzekę152. Tymczasem święty w Dworze Artusa stoi w nierucho-
mej, groźnej pozie, w większym stopniu przypominając strażnika aniżeli wędrowca lub piechura. Jego postać
emanuje siłą i pewnością siebie. Klasyczny kontrapost, idealna równowaga mas, antykizująca zbroja to
elementy, należące do nowego języka sztuki, którego geneza tkwi w renesansie. W zestawieniu z niewzru-
szonym spokojem pozy św. Krzysztofa gwałtowny ruch jego szaty nie znajduje empirycznego uzasadnienia.
Wywijające się półkolami draperie, przybierające również formę wydętych, równolegle biegnących krzy-
wych, mają charakter ornamentalny. Tak samo ukształtowane są fałdy powiewającej szaty Jezusa, siedzące-
go w poruszonej pozie na barkach świętego. Ornamentalnie traktowany jest również zarost św. Krzysztofa,
kunsztownie ułożony w drobne, równoległe pasemka spiralnie zwijające się na końcach. Artystycznemu
przetworzeniu poddane zostały także sylwetki św. Krzysztofa i Jezusa, w których nadmierne uwydatnienie
partii brzucha jest zabiegiem stylistycznym, podobnie jak pionowe bruzdy na policzkach św. Krzysztofa,
które powtarzają się w niektórych dziełach, przypisywanych Mistrzowi Pawłowi. Ta stylistyka ornamenta-
lizacji i deformacji świata natury jest silne zakorzeniona w tradycji późnogotyckiej. W wyrażających różne
nastroje i temperamenty wizerunkach, spoglądających z kapiteli, wyrzeźbionych przez Mistrza Pawła, za-
uważyć można te same cechy, które widoczne są w obliczach św. Krzysztofa i Jezusa. Twarze są pełne, oczy
mają soczewkowaty kształt, zarost i włosy są misternie ułożone. Uwagę nade wszystko jednak zwraca pre-
cyzja, z jaką rzeźbiarz opracowuje detale stroju, rysy twarzy i partie zarostu. Zaznaczyć należy poza tym,
iż twarze na kapitelach to rzeźby monochromatyczne, jedynie partiami złocone.
Tę samą konwencję stylistyczną, w której utrzymane są prace z Ławy św. Krzysztofa, a także technikę
i jakość ich wykonania, odnaleźć można w kilku rzeźbach z Pomorza Wschodniego. Na podstawie analizy
porównawczej dają się one związać w sposób mniej lub bardziej pewny z Mistrzem Pawłem.
Paul Abramowski153, autor pierwszego naukowego opracowania twórczości Mistrza Pawła, przypisał
mu poza dziełami spiskimi, którymi z powodów wyżej wspomnianych nie będę się zajmować, następujące
prace: relikty retabulum Pokłonu Trzech Króli z kościoła św. Katarzyny w Gdańsku (il. 46-56), Chrystusa
Salvatora z kościoła NMP w Gdańsku (il. 57), Marię ze świecznika z Braniewa, św. Marcina z Laptawy,
retabulum św. Anny Samotrzeć z Frydlądu (il. 67). Kilka lat po publikacjach Abramowskiego, dotyczących
Mistrza Pawła, Drost154 włączył do dzieł gdańskiego twórcy również figurę Matki Boskiej Bolesnej z kościoła
Mariackiego w Gdańsku (il. 64-66). Kolejne dzieła, przypisane Mistrzowi Pawłowi, to grupa pasyjna z ko-
ścioła NMP w Gdańsku (il. 58-63) oraz Maria z Waplewa (il. 68-69). Do prac artysty lub jego warsztatu
zaliczano ponadto: grupy pasyjne ze Słupska (il. 72), z gdańskich kościołów św. Mikołaja (il. 77-79), św.
Katarzyny (il. 31-33) i św. Jana oraz św. Rycerza, określanego niekiedy jako Mestwin, z nastawy w Żuko-
wie (il. 73).
Fragmenty retabulum Pokłonu Trzech Króli (il. 46-56)l55, pochodzącego, jak podał Secker, z kościoła
św. Katarzyny w Gdańsku156, oraz Chrystus Salvator (il. 57)157 z gdańskiego kościoła NMP to rzeźby, co do
1 Drewno lipowe, figura pełnoplastyczna zbudowana z kilku kawałków drewna, polichromia temperowa; wym. figury:
340 cm (konsoli: 46 x 12 x 59); stan zachowania: ubytki formy na krawędziach, polichromia w wielu miejscach rekonstruowana.
152 T. Ziemińska, Symbolika „przejścia" w średniowiecznych wyobrażeniach plastycznych św. Krzysztofa, „Poznańskie
Towarzystwo Przyjaciół Nauk. Wydział Nauk o Sztuce. Sprawozdania nr 98 za 1980 г.", s. 35^2.
153 Abramowski, Danziger Plastik..., s. 86-98, 114-115.
154 W. Drost, Danziger Malerei 1530-1750. Ausstellung August 1931 im Stadtmuseum Danzig, Danzig 1931. s. 6, 38. nr
kat. 133, il. 9.
155 Drewno lipowe, cztery figury pełnoplastyczne, dwa reliefy pokryte jednobarwną, ciemnobrązową glazurą, jedynie twarz
Kaspra jest podbarwiona; wym.: Maria: 87 cm, Baltazar: 94 cm, Kasper: 126 cm, Melchior: 113 cm, reliefy: 96 x 87 cm; stan
zachowania: drobne ubytki na krawędziach form; uszkodzenia dłoni i stóp; obudowa reliefów jest nowa; brak około 1/3 kompozycji
Nawiedzenia.
1V' H.F. Secker, Die Kunstsammlungen im Franziskanerkloster z.u Danzig, Berlin 1917, s. 31. 33.
7 Drewno lipowe, rzeźba pełnoplastyczna, wykonana z pięć poprzecznie łączonych klocków, polichromia temperowa; wys.:
224 cm; stan zachowania: brak trzech palców prawej dłoni, dużego palca lewej nogi; partie te zrekonstruowano; drobne ubytki
tormy na krawędziach figury.
39
(il 44-45)151. Archiwalnie potwierdzonymi pracami Mistrza Pawła są także wykonane dla Ławy św. Krzysztofa
„Rundele" z 1534 г., lecz mają one charakter snycerki czysto dekoracyjnej, co sprawia, że nie stanowią
dobrego materiału porównawczego do analiz figuralnej rzeźby statuarycznej. W przedstawieniach na kapi-
telach, a zwłaszcza w wizerunku św. Krzysztofa, splatają się dwa należące do różnych formacji stylowych
systemy przedstawiania rzeczywistości i budowania formy rzeźbiarskiej. Św. Krzysztof ukazany jest w sposób
odbiegający od schematów ikonograficznych. Zazwyczaj w jego wyobrażeniach akcentowany był ruch,
związany z symboliką przechodzenia przez rzekę152. Tymczasem święty w Dworze Artusa stoi w nierucho-
mej, groźnej pozie, w większym stopniu przypominając strażnika aniżeli wędrowca lub piechura. Jego postać
emanuje siłą i pewnością siebie. Klasyczny kontrapost, idealna równowaga mas, antykizująca zbroja to
elementy, należące do nowego języka sztuki, którego geneza tkwi w renesansie. W zestawieniu z niewzru-
szonym spokojem pozy św. Krzysztofa gwałtowny ruch jego szaty nie znajduje empirycznego uzasadnienia.
Wywijające się półkolami draperie, przybierające również formę wydętych, równolegle biegnących krzy-
wych, mają charakter ornamentalny. Tak samo ukształtowane są fałdy powiewającej szaty Jezusa, siedzące-
go w poruszonej pozie na barkach świętego. Ornamentalnie traktowany jest również zarost św. Krzysztofa,
kunsztownie ułożony w drobne, równoległe pasemka spiralnie zwijające się na końcach. Artystycznemu
przetworzeniu poddane zostały także sylwetki św. Krzysztofa i Jezusa, w których nadmierne uwydatnienie
partii brzucha jest zabiegiem stylistycznym, podobnie jak pionowe bruzdy na policzkach św. Krzysztofa,
które powtarzają się w niektórych dziełach, przypisywanych Mistrzowi Pawłowi. Ta stylistyka ornamenta-
lizacji i deformacji świata natury jest silne zakorzeniona w tradycji późnogotyckiej. W wyrażających różne
nastroje i temperamenty wizerunkach, spoglądających z kapiteli, wyrzeźbionych przez Mistrza Pawła, za-
uważyć można te same cechy, które widoczne są w obliczach św. Krzysztofa i Jezusa. Twarze są pełne, oczy
mają soczewkowaty kształt, zarost i włosy są misternie ułożone. Uwagę nade wszystko jednak zwraca pre-
cyzja, z jaką rzeźbiarz opracowuje detale stroju, rysy twarzy i partie zarostu. Zaznaczyć należy poza tym,
iż twarze na kapitelach to rzeźby monochromatyczne, jedynie partiami złocone.
Tę samą konwencję stylistyczną, w której utrzymane są prace z Ławy św. Krzysztofa, a także technikę
i jakość ich wykonania, odnaleźć można w kilku rzeźbach z Pomorza Wschodniego. Na podstawie analizy
porównawczej dają się one związać w sposób mniej lub bardziej pewny z Mistrzem Pawłem.
Paul Abramowski153, autor pierwszego naukowego opracowania twórczości Mistrza Pawła, przypisał
mu poza dziełami spiskimi, którymi z powodów wyżej wspomnianych nie będę się zajmować, następujące
prace: relikty retabulum Pokłonu Trzech Króli z kościoła św. Katarzyny w Gdańsku (il. 46-56), Chrystusa
Salvatora z kościoła NMP w Gdańsku (il. 57), Marię ze świecznika z Braniewa, św. Marcina z Laptawy,
retabulum św. Anny Samotrzeć z Frydlądu (il. 67). Kilka lat po publikacjach Abramowskiego, dotyczących
Mistrza Pawła, Drost154 włączył do dzieł gdańskiego twórcy również figurę Matki Boskiej Bolesnej z kościoła
Mariackiego w Gdańsku (il. 64-66). Kolejne dzieła, przypisane Mistrzowi Pawłowi, to grupa pasyjna z ko-
ścioła NMP w Gdańsku (il. 58-63) oraz Maria z Waplewa (il. 68-69). Do prac artysty lub jego warsztatu
zaliczano ponadto: grupy pasyjne ze Słupska (il. 72), z gdańskich kościołów św. Mikołaja (il. 77-79), św.
Katarzyny (il. 31-33) i św. Jana oraz św. Rycerza, określanego niekiedy jako Mestwin, z nastawy w Żuko-
wie (il. 73).
Fragmenty retabulum Pokłonu Trzech Króli (il. 46-56)l55, pochodzącego, jak podał Secker, z kościoła
św. Katarzyny w Gdańsku156, oraz Chrystus Salvator (il. 57)157 z gdańskiego kościoła NMP to rzeźby, co do
1 Drewno lipowe, figura pełnoplastyczna zbudowana z kilku kawałków drewna, polichromia temperowa; wym. figury:
340 cm (konsoli: 46 x 12 x 59); stan zachowania: ubytki formy na krawędziach, polichromia w wielu miejscach rekonstruowana.
152 T. Ziemińska, Symbolika „przejścia" w średniowiecznych wyobrażeniach plastycznych św. Krzysztofa, „Poznańskie
Towarzystwo Przyjaciół Nauk. Wydział Nauk o Sztuce. Sprawozdania nr 98 za 1980 г.", s. 35^2.
153 Abramowski, Danziger Plastik..., s. 86-98, 114-115.
154 W. Drost, Danziger Malerei 1530-1750. Ausstellung August 1931 im Stadtmuseum Danzig, Danzig 1931. s. 6, 38. nr
kat. 133, il. 9.
155 Drewno lipowe, cztery figury pełnoplastyczne, dwa reliefy pokryte jednobarwną, ciemnobrązową glazurą, jedynie twarz
Kaspra jest podbarwiona; wym.: Maria: 87 cm, Baltazar: 94 cm, Kasper: 126 cm, Melchior: 113 cm, reliefy: 96 x 87 cm; stan
zachowania: drobne ubytki na krawędziach form; uszkodzenia dłoni i stóp; obudowa reliefów jest nowa; brak około 1/3 kompozycji
Nawiedzenia.
1V' H.F. Secker, Die Kunstsammlungen im Franziskanerkloster z.u Danzig, Berlin 1917, s. 31. 33.
7 Drewno lipowe, rzeźba pełnoplastyczna, wykonana z pięć poprzecznie łączonych klocków, polichromia temperowa; wys.:
224 cm; stan zachowania: brak trzech palców prawej dłoni, dużego palca lewej nogi; partie te zrekonstruowano; drobne ubytki
tormy na krawędziach figury.