DOI Artikel:
Bernatowicz, Aleksandra: Groteska a symbolika królewskiego panowania: dekoracja pokoju stołowego w łazienkowskim Białym Domu
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.14537#0196
190
ALEKSANDRA BERNATOWICZ
tego dzieła, które zresztą nie znalazło się w bibliotece królewskiej, na dekoracje o motywach groteskowych
w Polsce nie był tak duży jak dotychczas sądzono35. Owszem, motywy zdobiące bordiury plansz zawartych
w albumie przeniknęły do dekoracji ściennych, jednakże oddziaływanie Loggii Rafaela wydaje się tu znacz-
nie poważniejsze. Zarówno analiza Pokoju Stołowego Białego Domu, jak i innych polskich malowideł gro-
teskowych tego czasu skłania raczej do przekonania, że Vestigia... miały dość marginalne znaczenie dla
koncepcji dekoracji wnętrz polskich 2. połowy XVIII w. Jakkolwiek w Białym Domu można wyróżnić
wspólne elementy zdobnicze: motywy rinceau, kandelabru, ulistnionych postaci męskich - znane z Volpata,
a także rogi obfitości i niebieskie panneaux. Vestigia... wywarły natomiast niekwestionowany wpływ na
realizacje francuskie, dość wspomnieć dekorację drzwi Hôtel de Chalunes (1785-1788) czy pilastry salonu
w hotelu de Montholon (1786) w Paryżu36, a także na dekoracje angielskie - malowidła braci Adamów czy
Jamesa Stuarta.
■
W otoczeniu Stanisława Augusta żywe było zainteresowanie malowidłami Złotego Domu. W liście do
króla wysłanym z Rzymu 1 czerwca 1785 г., August Moszyński informuje swego mocodawcę, że pojawiła
się możliwość zakupu malowideł ściennych zdobiących jedną z sal „Termę de Titus". I jakkolwiek plany te
nie zostały ostatecznie zrealizowane, dobitnie świadczą o tym, że moda na antyczne dekoracje ścienne
o motywach groteskowych dotarła na dwór królewski37. Niemały był w tym udział Stanisława Kostki Potoc-
kiego, który, jak wiadomo, zainicjował w latach 1777 i 1778 rekonstrukcję willi Pliniusza Młodszego zwa-
nej Laurentiną, znajdującej się w pobliżu Rzymu38.
POKÓJ STOŁOWY I WSPÓŁCZESNE MU REALIZACJE EUROPEJSKIE
Niemal w tym samym czasie, co Pokój Stołowy Białego Domu (ok. 1777), powstała dekoracja o mo-
tywach groteskowych na ścianach Salone d'Ingresso (usytuowanego przy wejściu) w rzymskiej Villa Bor-
ghese (1778). Wykonawcami polichromii byli Gioacchino Agricola i Piętro Rotati, motywy animalistyczne
zaś malował Johann Wenzel Peter (autorem basreliefów ze stiuku był m.in. Tomasso Righi)39. Niebawem po
ukończeniu prac we wnętrzach Villa Borghese znalazła się na trasie podróżników odbywających włoską
część Grand Tour. Nie brakowało wśród nich polskich artystów i artystokratów, m.in. Ignacy Potocki zwie-
dzał apartamenty willi w 1783 r.4()
Realizacja ta, jakkolwiek wzorem Loggii Rafaela wzbogacona o elementy ze stiuku, jest - spośród
wszystkich dekoracji europejskich - zdecydowanie najbliższa polichromii Pokoju Stołowego w Białym Domu.
Wkomponowana w wąskie, wydłużone pola powtarza wybrane motywy zapożyczone z Loggii Rafaela.
Szczególnie pokrewne warszawskiemu wnętrzu wydają się panele o dekoracji ciągłej, gdzie poszczególne
motywy swobodnie łączą się ze sobą w układzie kandelabrowym. Formy geometryczne ograniczono tu do
prostokątnych panneaux i owalnych medalionów. Podobna jest struktura dekoracji, choć w Villa Borghese
wydaje się ona bardziej zagęszczona i zwarta, zbliżony zasób motywów (wielobarwna papuga, ptaki, wie-
wiórka, lew, motyw zwierząt usytuowanych na kępie trawy, akantowa wić), mimo że w rzymskiej rezydencji
1998; W kręgu wileńskiego klasycyzmu. Katalog wystawy, oprać. E. Charazińsk a, R. Bobrów, Muzeum Narodowe w Warsza-
wie XII 1999 - styczeń 2000, Lietuvos Muziejus w Wilnie, Warszawa 2000, s. 119-120 (K. Załęski), s. 121-128
(A. Rudzińska).
35 O znaczeniu Vestigia delie Terme... w rozwoju malarstwa groteskowego przekonuje wielu autorów, m.in.: Lorentz,
R o 11 e r m u n d, op. cit., s. 12; W kręgu wileńskiego klasycyzmu 2000, s. 120 (K Z a ł ę s к i); Wydaje się jednak, że o ile wpływ
dzieła Mirriego na ukształtowanie się nowego typu dekoracji ściennych w 2. połowie XVIII w. był istotnie ogromny, o tyle stosun-
kowo mniejsze jest jego znaczenie dla malowideł o motywach groteskowych. Oczywiście oba dzieła czerpały motywy i pomysły
dekoratorskie z tego samego źródła - Złotego Domu Nerona, choć Loggie Volpata dostarczały inspiracji przefiltrowanej przez talent
Rafaela i jego uczniów.
A. Lebeurre, „Le genre arabesque": nature et diffusion des modèles dans le décor intérieur à Paris, 1760-1790,
„Histoire de l'art", nr 42/43, octobre 1998, s. 85.
37 Lorentz, Domus..., s. 314-324.
38 Obszernie о S. Kostce Potockim i jego roli przy rekonstrukcji willi Pliniusza: P. de la Ruffinière du Prey, The
Villas of Pliny from Antiąuity to Posterity, Chicago-London, 1994, s. 148-166; też: Lorentz, Domus....; K. Gutowska-
- Dudek, Rysunki z wilanowskiej kolekcji Potockich w zbiorach Biblioteki Narodowej. Katalog zbiorów, t. 1, Warszawa 1997,
s. 102, 103.
39 G. G u a d a 1 u p i, А. С o 1 i v a, C. N a p o 1 e o n e, M. M i n o z z i, Villa Borghese, Milano 2002, s. 37, 188.
40 K. M i kocka, Canova, jego krąg i Polacy (około 1750-1850), t. 1-2, Warszawa 2001, s. 96.
ALEKSANDRA BERNATOWICZ
tego dzieła, które zresztą nie znalazło się w bibliotece królewskiej, na dekoracje o motywach groteskowych
w Polsce nie był tak duży jak dotychczas sądzono35. Owszem, motywy zdobiące bordiury plansz zawartych
w albumie przeniknęły do dekoracji ściennych, jednakże oddziaływanie Loggii Rafaela wydaje się tu znacz-
nie poważniejsze. Zarówno analiza Pokoju Stołowego Białego Domu, jak i innych polskich malowideł gro-
teskowych tego czasu skłania raczej do przekonania, że Vestigia... miały dość marginalne znaczenie dla
koncepcji dekoracji wnętrz polskich 2. połowy XVIII w. Jakkolwiek w Białym Domu można wyróżnić
wspólne elementy zdobnicze: motywy rinceau, kandelabru, ulistnionych postaci męskich - znane z Volpata,
a także rogi obfitości i niebieskie panneaux. Vestigia... wywarły natomiast niekwestionowany wpływ na
realizacje francuskie, dość wspomnieć dekorację drzwi Hôtel de Chalunes (1785-1788) czy pilastry salonu
w hotelu de Montholon (1786) w Paryżu36, a także na dekoracje angielskie - malowidła braci Adamów czy
Jamesa Stuarta.
■
W otoczeniu Stanisława Augusta żywe było zainteresowanie malowidłami Złotego Domu. W liście do
króla wysłanym z Rzymu 1 czerwca 1785 г., August Moszyński informuje swego mocodawcę, że pojawiła
się możliwość zakupu malowideł ściennych zdobiących jedną z sal „Termę de Titus". I jakkolwiek plany te
nie zostały ostatecznie zrealizowane, dobitnie świadczą o tym, że moda na antyczne dekoracje ścienne
o motywach groteskowych dotarła na dwór królewski37. Niemały był w tym udział Stanisława Kostki Potoc-
kiego, który, jak wiadomo, zainicjował w latach 1777 i 1778 rekonstrukcję willi Pliniusza Młodszego zwa-
nej Laurentiną, znajdującej się w pobliżu Rzymu38.
POKÓJ STOŁOWY I WSPÓŁCZESNE MU REALIZACJE EUROPEJSKIE
Niemal w tym samym czasie, co Pokój Stołowy Białego Domu (ok. 1777), powstała dekoracja o mo-
tywach groteskowych na ścianach Salone d'Ingresso (usytuowanego przy wejściu) w rzymskiej Villa Bor-
ghese (1778). Wykonawcami polichromii byli Gioacchino Agricola i Piętro Rotati, motywy animalistyczne
zaś malował Johann Wenzel Peter (autorem basreliefów ze stiuku był m.in. Tomasso Righi)39. Niebawem po
ukończeniu prac we wnętrzach Villa Borghese znalazła się na trasie podróżników odbywających włoską
część Grand Tour. Nie brakowało wśród nich polskich artystów i artystokratów, m.in. Ignacy Potocki zwie-
dzał apartamenty willi w 1783 r.4()
Realizacja ta, jakkolwiek wzorem Loggii Rafaela wzbogacona o elementy ze stiuku, jest - spośród
wszystkich dekoracji europejskich - zdecydowanie najbliższa polichromii Pokoju Stołowego w Białym Domu.
Wkomponowana w wąskie, wydłużone pola powtarza wybrane motywy zapożyczone z Loggii Rafaela.
Szczególnie pokrewne warszawskiemu wnętrzu wydają się panele o dekoracji ciągłej, gdzie poszczególne
motywy swobodnie łączą się ze sobą w układzie kandelabrowym. Formy geometryczne ograniczono tu do
prostokątnych panneaux i owalnych medalionów. Podobna jest struktura dekoracji, choć w Villa Borghese
wydaje się ona bardziej zagęszczona i zwarta, zbliżony zasób motywów (wielobarwna papuga, ptaki, wie-
wiórka, lew, motyw zwierząt usytuowanych na kępie trawy, akantowa wić), mimo że w rzymskiej rezydencji
1998; W kręgu wileńskiego klasycyzmu. Katalog wystawy, oprać. E. Charazińsk a, R. Bobrów, Muzeum Narodowe w Warsza-
wie XII 1999 - styczeń 2000, Lietuvos Muziejus w Wilnie, Warszawa 2000, s. 119-120 (K. Załęski), s. 121-128
(A. Rudzińska).
35 O znaczeniu Vestigia delie Terme... w rozwoju malarstwa groteskowego przekonuje wielu autorów, m.in.: Lorentz,
R o 11 e r m u n d, op. cit., s. 12; W kręgu wileńskiego klasycyzmu 2000, s. 120 (K Z a ł ę s к i); Wydaje się jednak, że o ile wpływ
dzieła Mirriego na ukształtowanie się nowego typu dekoracji ściennych w 2. połowie XVIII w. był istotnie ogromny, o tyle stosun-
kowo mniejsze jest jego znaczenie dla malowideł o motywach groteskowych. Oczywiście oba dzieła czerpały motywy i pomysły
dekoratorskie z tego samego źródła - Złotego Domu Nerona, choć Loggie Volpata dostarczały inspiracji przefiltrowanej przez talent
Rafaela i jego uczniów.
A. Lebeurre, „Le genre arabesque": nature et diffusion des modèles dans le décor intérieur à Paris, 1760-1790,
„Histoire de l'art", nr 42/43, octobre 1998, s. 85.
37 Lorentz, Domus..., s. 314-324.
38 Obszernie о S. Kostce Potockim i jego roli przy rekonstrukcji willi Pliniusza: P. de la Ruffinière du Prey, The
Villas of Pliny from Antiąuity to Posterity, Chicago-London, 1994, s. 148-166; też: Lorentz, Domus....; K. Gutowska-
- Dudek, Rysunki z wilanowskiej kolekcji Potockich w zbiorach Biblioteki Narodowej. Katalog zbiorów, t. 1, Warszawa 1997,
s. 102, 103.
39 G. G u a d a 1 u p i, А. С o 1 i v a, C. N a p o 1 e o n e, M. M i n o z z i, Villa Borghese, Milano 2002, s. 37, 188.
40 K. M i kocka, Canova, jego krąg i Polacy (około 1750-1850), t. 1-2, Warszawa 2001, s. 96.