DOI article:
Jaworski, Piotr: Antyk w Królikarni: architektura i zbiory artystyczne
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.14537#0235
ANTYK W KRÓLIKARNI. ARCHITEKTURA I ZBIORY ARTYSTYCZNE
229
Kupno Królikarni w 1816 r. i prace nad urządzaniem nowej rezydencji i wyposażaniem jej wnętrz
otworzyły ostatni rozdział w kolekcjonerskiej działalności Heleny i Michała Hieronima Radziwiłłów. O roli
podwarszawskiej rezydencji w życiu 63-letniej księżnej mówi jeden z fragmentów monografii autorstwa jej
prawnuka Michała Piotra Radziwiłła192, napisanej na podstawie bogatego zbioru korespondencji przechowy-
wanego w archiwum nieborowskim193: „16 octobra cesarz [Aleksander I - P.J. ] wyjeżdża, a ks. Wojewodzi-
na nieco strudzona tern życiem światowem, obiadami, toaletami i gwarem, jedzie na cały dzień do Królikar-
ni, napawać się jeszcze widokiem pięknej przyrody i cieszyć się skarbnicą marmurów i arcydzieł sztuki"194.
Z XIX-wiecznych przekazów prasowych dowiadujemy się, że Michał Hieronim Radziwiłł „nową siedzibę
zamienił na małe muzeum sztuki i archeolog ii'"95, a jako „wielki miłośnik obrazów i numizmatów, umieścił
je w tym pałacu i często w nim mieszkał"196. Dzięki zachowanym archiwaliom można, przynajmniej czę-
ściowo, zrekonstruować historię antycznej części radziwiłłowskiego zbioru w Królikarni.
Podstawowym źródłem do poznania interesującej nas części kolekcji jest Katalog przedmiotów sztuk
pięknych w Królikarni191, sporządzony w 1831 r. przez Antoniego Blanka. Podobne katalogi opracował
Blank dla pałaców w Nieborowie i Arkadii198 oraz w Warszawie199, spisując wszystkie dzieła zgodnie z ich
przynależnością do poszczególnych rezydencji w chwili śmierci Michała Hieronima Radziwiłła. Dodatkową
wartość katalogów stanowi wprowadzony przez autora podział poszczególnych kategorii zabytków zgodnie
z miejscem ich ekspozycji w pałacach oraz oszacowanie wartości każdego z nich. W rozdziale katalogu dla
Królikarni zatytułowanym Statuy i biusta marmurowe200, wymienił autor 23 rzeźby pełne i reliefy o tema-
tyce antycznej - wśród nich zabytki z marmuru, brązu i gipsu o ogólnej wartości 14 205 złotych201.
W wykazie tym zwracają uwagę analogie cenowe w zależności od kategorii rzeźb: biusty marmurowe
z wyobrażeniami greckich filozofów oszacowano na 600 zł za sztukę, biusty cesarzy rzymskich - na 900 zł,
biusty Rzymianek - na 700 zł, przedstawienia śpiących postaci mitologicznych (każdy 22 cale wielkości) -
na 600 zł itd. Katalog Blanka sporządzony został w celu jak najszybszej wyprzedaży kolekcji, musiał więc
zawierać pewne uproszczenia, zwłaszcza przy wycenie przedmiotów, jednak owa regularność może także
wskazywać na to, że rzeźby pozyskano niegdyś na drodze kilku, a może nawet jednego tylko zakupu,
dokonanego w celu wyposażenia wnętrz podwarszawskiej rezydencji. Część rzeźb była zapewne kopiami
słynnych dzieł antycznych, których ceny na rynku antykwarycznym w początkach XIX w. wielokrotnie
przewyższały ceny średniej lub słabej jakości antycznych oryginałów202. Przypuszczać można, że jakość
wykonania kopii umieszczonych w Królikarni odpowiadała ich wysokiej cenie. W źródłach brak informacji
na temat daty i miejsca ewentualnego zakupu (zakupów) rzeźb do Królikarni. Z cytowanych przez Michała
Piotra Radziwiłła słów Heleny Radziwiłłowej wynika, że pałac w Królikarni nabyto od Tomatisów wraz
z marmurowymi rzeźbami203. Takie przypuszczenie zdaje się potwierdzać obecność jeszcze w 1836 r. por-
tretu Tomatisa w mieszczącym się w pałacu mieszkaniu murgrabiego204, który to portret niewątpliwie kupiono
wraz z Królikarnią.
[Radziwiłł], op. cit.
193 W. Pi wkowski, Archiwum pałacu Radziwiłłów w Nieborowie (Muzeum w Nieborowie i Arkadii), „Miscellanea Histo-
rico-Archivistica", 6, 1996, s. 83.
194 [Radziwiłł], op. cit., s. 273.
195 „Kłosy", 1879, nr 738, s. 123.
196 Sobieszczański, Królikarnią...
197 Blank, Katalog... [Królikarnią].
198 Idem, Katalog... [Nieborów i Arkadia].
199 Idem, Katalog... [Warszawa].
200 Idem, Katalog... [Królikarnią].
201 Omawiany fragment katalogu Blanka przytoczony został w Aneksie do niniejszego artykułu.
202 Na dysproporcje między cenami antycznych oryginałów i kopii „z antyku" zwrócił moją uwagę prof. T. Mikockk por.
oszacowanie przez Blanka wartości przedmiotów w Arkadii (В 1 a n k, Katalog... [Nieborów i Arkadia]) - np. antyczna głowa Niobe
na biuście nowożytnym (nr kat. 405) - 270 zł, nowożytny wazon z białego marmuru (nr kat. 396) - 400 zł, „2 filarki marmurowe
białe z Herculanum" (nr kat. 395), będące w rzeczywistości antycznymi słupkami ogrodowymi (Mi кос к i. Collection...,
nr kat. 62-63) - 144 zł, marmurowa kopia „Śpiącej Ariadny" z Muzeum Watykańskiego (nr kat. 336), znanej w XVIII i XIX w. jako
„Umierająca Kleopatra" - 1080 zł).
203 „Książę Wojewoda powrócił z Warszawy, ukończywszy ważny interes kupna Królikarni; nabył ją od Tomatisów. którzy
szukają losu w Berlinie. Pałacyk pełen cennych marmurów i gratów, jeżeli prawda, co mówią,, że zjazd cesarzy odbędzie się
w Warszawie, ma ich podobno ugaszczać": [Radziwiłł], op. cit., s. 269.
204 AGAD, ARN, sygn. 807, Spis ruchomości w pałacu Królikarni...
229
Kupno Królikarni w 1816 r. i prace nad urządzaniem nowej rezydencji i wyposażaniem jej wnętrz
otworzyły ostatni rozdział w kolekcjonerskiej działalności Heleny i Michała Hieronima Radziwiłłów. O roli
podwarszawskiej rezydencji w życiu 63-letniej księżnej mówi jeden z fragmentów monografii autorstwa jej
prawnuka Michała Piotra Radziwiłła192, napisanej na podstawie bogatego zbioru korespondencji przechowy-
wanego w archiwum nieborowskim193: „16 octobra cesarz [Aleksander I - P.J. ] wyjeżdża, a ks. Wojewodzi-
na nieco strudzona tern życiem światowem, obiadami, toaletami i gwarem, jedzie na cały dzień do Królikar-
ni, napawać się jeszcze widokiem pięknej przyrody i cieszyć się skarbnicą marmurów i arcydzieł sztuki"194.
Z XIX-wiecznych przekazów prasowych dowiadujemy się, że Michał Hieronim Radziwiłł „nową siedzibę
zamienił na małe muzeum sztuki i archeolog ii'"95, a jako „wielki miłośnik obrazów i numizmatów, umieścił
je w tym pałacu i często w nim mieszkał"196. Dzięki zachowanym archiwaliom można, przynajmniej czę-
ściowo, zrekonstruować historię antycznej części radziwiłłowskiego zbioru w Królikarni.
Podstawowym źródłem do poznania interesującej nas części kolekcji jest Katalog przedmiotów sztuk
pięknych w Królikarni191, sporządzony w 1831 r. przez Antoniego Blanka. Podobne katalogi opracował
Blank dla pałaców w Nieborowie i Arkadii198 oraz w Warszawie199, spisując wszystkie dzieła zgodnie z ich
przynależnością do poszczególnych rezydencji w chwili śmierci Michała Hieronima Radziwiłła. Dodatkową
wartość katalogów stanowi wprowadzony przez autora podział poszczególnych kategorii zabytków zgodnie
z miejscem ich ekspozycji w pałacach oraz oszacowanie wartości każdego z nich. W rozdziale katalogu dla
Królikarni zatytułowanym Statuy i biusta marmurowe200, wymienił autor 23 rzeźby pełne i reliefy o tema-
tyce antycznej - wśród nich zabytki z marmuru, brązu i gipsu o ogólnej wartości 14 205 złotych201.
W wykazie tym zwracają uwagę analogie cenowe w zależności od kategorii rzeźb: biusty marmurowe
z wyobrażeniami greckich filozofów oszacowano na 600 zł za sztukę, biusty cesarzy rzymskich - na 900 zł,
biusty Rzymianek - na 700 zł, przedstawienia śpiących postaci mitologicznych (każdy 22 cale wielkości) -
na 600 zł itd. Katalog Blanka sporządzony został w celu jak najszybszej wyprzedaży kolekcji, musiał więc
zawierać pewne uproszczenia, zwłaszcza przy wycenie przedmiotów, jednak owa regularność może także
wskazywać na to, że rzeźby pozyskano niegdyś na drodze kilku, a może nawet jednego tylko zakupu,
dokonanego w celu wyposażenia wnętrz podwarszawskiej rezydencji. Część rzeźb była zapewne kopiami
słynnych dzieł antycznych, których ceny na rynku antykwarycznym w początkach XIX w. wielokrotnie
przewyższały ceny średniej lub słabej jakości antycznych oryginałów202. Przypuszczać można, że jakość
wykonania kopii umieszczonych w Królikarni odpowiadała ich wysokiej cenie. W źródłach brak informacji
na temat daty i miejsca ewentualnego zakupu (zakupów) rzeźb do Królikarni. Z cytowanych przez Michała
Piotra Radziwiłła słów Heleny Radziwiłłowej wynika, że pałac w Królikarni nabyto od Tomatisów wraz
z marmurowymi rzeźbami203. Takie przypuszczenie zdaje się potwierdzać obecność jeszcze w 1836 r. por-
tretu Tomatisa w mieszczącym się w pałacu mieszkaniu murgrabiego204, który to portret niewątpliwie kupiono
wraz z Królikarnią.
[Radziwiłł], op. cit.
193 W. Pi wkowski, Archiwum pałacu Radziwiłłów w Nieborowie (Muzeum w Nieborowie i Arkadii), „Miscellanea Histo-
rico-Archivistica", 6, 1996, s. 83.
194 [Radziwiłł], op. cit., s. 273.
195 „Kłosy", 1879, nr 738, s. 123.
196 Sobieszczański, Królikarnią...
197 Blank, Katalog... [Królikarnią].
198 Idem, Katalog... [Nieborów i Arkadia].
199 Idem, Katalog... [Warszawa].
200 Idem, Katalog... [Królikarnią].
201 Omawiany fragment katalogu Blanka przytoczony został w Aneksie do niniejszego artykułu.
202 Na dysproporcje między cenami antycznych oryginałów i kopii „z antyku" zwrócił moją uwagę prof. T. Mikockk por.
oszacowanie przez Blanka wartości przedmiotów w Arkadii (В 1 a n k, Katalog... [Nieborów i Arkadia]) - np. antyczna głowa Niobe
na biuście nowożytnym (nr kat. 405) - 270 zł, nowożytny wazon z białego marmuru (nr kat. 396) - 400 zł, „2 filarki marmurowe
białe z Herculanum" (nr kat. 395), będące w rzeczywistości antycznymi słupkami ogrodowymi (Mi кос к i. Collection...,
nr kat. 62-63) - 144 zł, marmurowa kopia „Śpiącej Ariadny" z Muzeum Watykańskiego (nr kat. 336), znanej w XVIII i XIX w. jako
„Umierająca Kleopatra" - 1080 zł).
203 „Książę Wojewoda powrócił z Warszawy, ukończywszy ważny interes kupna Królikarni; nabył ją od Tomatisów. którzy
szukają losu w Berlinie. Pałacyk pełen cennych marmurów i gratów, jeżeli prawda, co mówią,, że zjazd cesarzy odbędzie się
w Warszawie, ma ich podobno ugaszczać": [Radziwiłł], op. cit., s. 269.
204 AGAD, ARN, sygn. 807, Spis ruchomości w pałacu Królikarni...