DOI Artikel:
Grzybkowska, Teresa: Orgród Armidy arkadyjskiej - Heleny Radziwiłłowej
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.14577#0024
18
TERESA GRZYBKOWSKA
16. Z. Vogel, Arkadia koło Nieborowa. Wyspa Topolowa z Grobowcem, rys, tusz law., 1795.
Muzeum w Nieborowie i Arkadii
z wyrytym nad nią napisem: „Et in Arcadia ego" - Ja jestem nawet w Arkadii39. Obok widniała inna senten-
cja „J'ai fait l'Arcadie et j'y repose" - Stworzyłam Arkadię i w niej spoczywam - księżna przygotowywała
tu własny grobowiec40. Pomnik powstał dzięki pomocy Stanisława Augusta Poniatowskiego. Zapewne król
zamówił, za pośrednictwem Marcellego Bacciarellego, marmur w kamieniołomach dębnickich oraz rzeźbę
u rzymskiego artysty Pietra Staggiego, który wykonał swobodną parafrazę sławnej leżącej figury św. Cecy-
lii Sterana Madery (1599) z kościoła S. Cecilia in Trastcvere w Rzymie. Król odwiedził Arkadię 5 maja
1785 r.41 Można przypuszczać, że zarówno owa fundacja, jak i wizyta miały związek z wolnomularstwem.
Jak sądzę, to ostatniemu królowi Stanisławowi Augustowi, a nie Aleksandrowi I, poświęciła księżna obelisk
w Cyrku42, postawiony już po jego śmierci: „Munificentiae Augusti Helena posuit" - Wspaniałości Augusta
Helena wznosi (il. 17).
Za Wyspą Topolową rozciągały się porosłe płaczącymi wierzbami Pola Elizejskie (il. 18): tu płynęła
Łubia, arkadyjska Leta, rzeka zapomnienia, stąd można było dojść do Grobowca Złudzeń projektu Henryka
Шага, „leżącego wśród obszernej murawy". Było to mauzoleum młodo zmarłych trzech córek Radziwiłło-
wej: Krystyny, Amelii i Róży. Budowlę znamy tylko z projektów, nie wiemy dokładnie, który z kilku warian-
tów został zrealizowany (il. 19). Ittar wykorzystał tu wstępne rysunki Zuga. Zapewne w 1799 r. powstała
budowla o zwartej bryle. Ostatecznie została zrealizowana jedna z wersji projektu Grobowca wznoszącego
się na cokole przeprutym szerokimi arkadami43. Ittar nawiązywał bezpośrednio do antycznej idei mauzoleum
39 Takie tłumaczenie za E. P ano f s к y, Et in Arcadia ego. Poussin i tradycja elegijna, [w:] Studia z historii sztuki, wybrał,
oprać, i opatrzył posłowiem J. Białostocki, Warszawa 1971, s. 324-342. Por. też: M. Pastwa, Monument - dokument -
moment. Strategie interpretacji dzieł Poussina, „Rocznik Historii Sztuki", XXV, 2001, s. 89-132.
40 Et in Arcadia ego..., s. 41.
41 P i w к o w s к i, Arkadia..., s. 49. Odwiedziny króla w Arkadii i kontakty z Heleną Radziwiłłową były zapewne częstsze,
co może ujawnić, jakże potrzebne, opublikowanie korespondencji króla, opracowywanej przez Anitę Chiron-Mrozowską.
0 koneksjach i zachowaniach H. Radziwiłłowej oraz jej syna Antoniego por. A. Chiron-Mrozowska, Zachowania patriotyczne
w po rozbiorowej Warszawie 1797-1798 w świetle listów Fryderyka Bacciarellego do króla Stanisława Augusta, „Kronika Zamkowa.
The Castle Chronicie", nr 1-2/57-58/2009, s. 192-194.
42 Wydaje się mało prawdopodobne, by Helena Radziwiłłowa tak czciła cara Aleksandra I, który został królem Polski
w 1815 г., a co sugeruje P i w к o w s к i, Arkadia..., s. 67. Wszelkie dary antycznych rzeźb otrzymała Helena za czasów Katarzyny II
1 w latach 1801-1802, kiedy rządził car Paweł.
43 Jaroszewski, Rottermund, Jakub Hempel..., s. 142-143.
TERESA GRZYBKOWSKA
16. Z. Vogel, Arkadia koło Nieborowa. Wyspa Topolowa z Grobowcem, rys, tusz law., 1795.
Muzeum w Nieborowie i Arkadii
z wyrytym nad nią napisem: „Et in Arcadia ego" - Ja jestem nawet w Arkadii39. Obok widniała inna senten-
cja „J'ai fait l'Arcadie et j'y repose" - Stworzyłam Arkadię i w niej spoczywam - księżna przygotowywała
tu własny grobowiec40. Pomnik powstał dzięki pomocy Stanisława Augusta Poniatowskiego. Zapewne król
zamówił, za pośrednictwem Marcellego Bacciarellego, marmur w kamieniołomach dębnickich oraz rzeźbę
u rzymskiego artysty Pietra Staggiego, który wykonał swobodną parafrazę sławnej leżącej figury św. Cecy-
lii Sterana Madery (1599) z kościoła S. Cecilia in Trastcvere w Rzymie. Król odwiedził Arkadię 5 maja
1785 r.41 Można przypuszczać, że zarówno owa fundacja, jak i wizyta miały związek z wolnomularstwem.
Jak sądzę, to ostatniemu królowi Stanisławowi Augustowi, a nie Aleksandrowi I, poświęciła księżna obelisk
w Cyrku42, postawiony już po jego śmierci: „Munificentiae Augusti Helena posuit" - Wspaniałości Augusta
Helena wznosi (il. 17).
Za Wyspą Topolową rozciągały się porosłe płaczącymi wierzbami Pola Elizejskie (il. 18): tu płynęła
Łubia, arkadyjska Leta, rzeka zapomnienia, stąd można było dojść do Grobowca Złudzeń projektu Henryka
Шага, „leżącego wśród obszernej murawy". Było to mauzoleum młodo zmarłych trzech córek Radziwiłło-
wej: Krystyny, Amelii i Róży. Budowlę znamy tylko z projektów, nie wiemy dokładnie, który z kilku warian-
tów został zrealizowany (il. 19). Ittar wykorzystał tu wstępne rysunki Zuga. Zapewne w 1799 r. powstała
budowla o zwartej bryle. Ostatecznie została zrealizowana jedna z wersji projektu Grobowca wznoszącego
się na cokole przeprutym szerokimi arkadami43. Ittar nawiązywał bezpośrednio do antycznej idei mauzoleum
39 Takie tłumaczenie za E. P ano f s к y, Et in Arcadia ego. Poussin i tradycja elegijna, [w:] Studia z historii sztuki, wybrał,
oprać, i opatrzył posłowiem J. Białostocki, Warszawa 1971, s. 324-342. Por. też: M. Pastwa, Monument - dokument -
moment. Strategie interpretacji dzieł Poussina, „Rocznik Historii Sztuki", XXV, 2001, s. 89-132.
40 Et in Arcadia ego..., s. 41.
41 P i w к o w s к i, Arkadia..., s. 49. Odwiedziny króla w Arkadii i kontakty z Heleną Radziwiłłową były zapewne częstsze,
co może ujawnić, jakże potrzebne, opublikowanie korespondencji króla, opracowywanej przez Anitę Chiron-Mrozowską.
0 koneksjach i zachowaniach H. Radziwiłłowej oraz jej syna Antoniego por. A. Chiron-Mrozowska, Zachowania patriotyczne
w po rozbiorowej Warszawie 1797-1798 w świetle listów Fryderyka Bacciarellego do króla Stanisława Augusta, „Kronika Zamkowa.
The Castle Chronicie", nr 1-2/57-58/2009, s. 192-194.
42 Wydaje się mało prawdopodobne, by Helena Radziwiłłowa tak czciła cara Aleksandra I, który został królem Polski
w 1815 г., a co sugeruje P i w к o w s к i, Arkadia..., s. 67. Wszelkie dary antycznych rzeźb otrzymała Helena za czasów Katarzyny II
1 w latach 1801-1802, kiedy rządził car Paweł.
43 Jaroszewski, Rottermund, Jakub Hempel..., s. 142-143.