DOI Artikel:
Krzyżagórska-Pisarek, Katarzyna: Samson i Dalila Rubensa: problematyka atrybucji a polityka wystawiennicza muzeów
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.14577#0195
Rocznik Historii Sztuki, tom XXXV
Wydawnictwo Neriton, 2010
KATARZYNA KRZYŻAGÓRSKA-PISAREK
LONDYN
SAMSONIDALILA RUBENSA.
PROBLEMATYKA ATRYBUCJI A POLITYKA WYSTAWIENNICZA MUZEÓW
WPROWADZENIE
Już dość dawno problematyka, metodologia i praktyka tradycyjnego znawstwa (ang. connoisseurship),
jak również jego dzieje, zostały w historii sztuki odsunięte na dalszy plan w nauczaniu uniwersyteckim
i w publikacjach1 na korzyść bardziej teoretycznych metod badawczych (ikonograficznych, socjologicznych
czy kulturowych). Zapewne wpłynęła na to nie zawsze chlubna tradycja „koneserstwa", mającego żywe
związki z rynkiem sztuki. W każdym razie, dziś uważa się tę dawną gałąź historii sztuki za „mechanicy-
styczną, subiektywną, oszukańczą, skorumpowaną, romantyczną, elitarystyczną, a nawet nieistotną"2. Tra-
dycyjne znawstwo stara się zastąpić „nowe znawstwo" (new connoisseurship), nazywane również, być może
nie zupełne adekwatnie, „technologiczną historią sztuki" (technical art his tory)3. Jest to bowiem metoda
interdyscyplinarna, która ma szerokie pole działania. Opiera się na najnowocześnieszych badaniach techno-
logicznych - a więc na współpracy historyków sztuki z konserwatorami i naukami ścisłymi - w celu nie
tylko atrybucji, autentyczności czy datowania obrazów, ale zrozumienia procesu powstawania dzieła sztuki
1 W ostatnich latach ukazało się zaledwie kilka anglojęzycznych publikacji książkowych całkowicie poświęconych
problematyce lub dziejom tradycyjnego znawstwa (wyłączając zawsze popularną tematykę fałszerstw): C.B. S с а 11 e n, Rembrandt,
Réputation and the Practice of Connoisseurship, Amsterdam 2004; The Expert versus the Object, Judging Fakes and False
Attributions in the Visual Arts, ed. R.D. Spencer, Oxford 2004; J.H. Beck, From Duccio to Raphaël: Connoisseurship in Crisis,
Florence 2006; Art Market and Connoisseurship ; A Closer Look at the Paintings by Rembrandt, Rubens and their Contemporaries,
eds. A. Tum mers, К. Jonckheere, Amsterdam 2008. Na temat fałszerstw warto zasygnalizować z ostatnich lat: А. В r i e f e 1,
The Deceivers: Art Forgery and Identity in the Nineteeth Century, Ithaca N.Y., London 2006; Scientific Investigation of Copies,
Fakes and Forgeries, ed. P. Craddock, Oxford 2009. W Polsce problematyką atrybucji zajmują się J. M i 1 i s z к i e w i с z,
M. Morka, Kolekcja Porczyńskich - genialne oszustwo?, Warszawa 1993; К. P o m i a n, Zbieracze i osobliwości. Paryż - Wenecja
XVI-XVIII wiek, tłum. A. P i e ń к o s, Warszawa 1996; M. Morka, Kolekcja im. Jana Pawła II: Kompromitacja Kościoła i państwa,
Warszawa 1999; Falsyfikaty dzieł sztuki w zbiorach polskich. Materiały międzynarodowej konferencji naukowej zorganizowanej
21-22 V 1999 r. przez Instytut Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego, Oddział Warszawski Stowarzyszenia Historyków Sztuki
i Zamek Królewski w Warszawie, red. J. M i z i o 1 e к, M. Morka, Warszawa 2001 ; R. Kasperowicz, Berenson i mistrzowie
odrodzenia: przyczynek do postawy estetycznej Bernarda Berensona, Kraków 2001; Serenissima: światło Wenecji: dzieła mistrzów
weneckich XIV-XVIII wieku ze zbiorów Muzeum Narodowego w Warszawie w świetle nowych badań technologicznych, historycznych
i prac konserwatorskich. Katalog wystawy, Muzeum Narodowe w Warszawie, październik-grudzień 1999, Muzeum Narodowe
w Poznaniu, styczeń-luty 2000, Muzeum Narodowe we Wrocławiu, marzec-maj 2000. W Bibliotece Narodowej w Warszawie odbyła
się Międzynarodowa Konferencja Fałszerstwa sztuki. Teoria praktyka - rynek - prawo, 18-20 XI 2009.
2 R. O f f n e r, A Discerning Eve: essays on Early Italian Paintings, ed. A. L a d i s , Pennsylvania 1998, s. viii.
3 G. В a s t e к, Znawstwo - dzieje i metoda, „Ikonotheka. Prace Instytutu Historii Sztuki Uniwersytetu Warszawskiego", 10,
1996, s. 35-50 (tam wcześniejsza literatura). Z literatury anglojęzycznej m.in.: D. В oraford, Introduction, [w]: Looking through
Paintings. The Study of Painting Techniques and Materials in Support of Art Historical Research, ed. E. Ilcrmens, Leiden 1998,
s. 9-12; J.R.J. vanAsperendeBoer, Some Reflections upon the Impact of Scientific Examination on Art Historical Research,
[w:] ibidem, s. 13-17.
Wydawnictwo Neriton, 2010
KATARZYNA KRZYŻAGÓRSKA-PISAREK
LONDYN
SAMSONIDALILA RUBENSA.
PROBLEMATYKA ATRYBUCJI A POLITYKA WYSTAWIENNICZA MUZEÓW
WPROWADZENIE
Już dość dawno problematyka, metodologia i praktyka tradycyjnego znawstwa (ang. connoisseurship),
jak również jego dzieje, zostały w historii sztuki odsunięte na dalszy plan w nauczaniu uniwersyteckim
i w publikacjach1 na korzyść bardziej teoretycznych metod badawczych (ikonograficznych, socjologicznych
czy kulturowych). Zapewne wpłynęła na to nie zawsze chlubna tradycja „koneserstwa", mającego żywe
związki z rynkiem sztuki. W każdym razie, dziś uważa się tę dawną gałąź historii sztuki za „mechanicy-
styczną, subiektywną, oszukańczą, skorumpowaną, romantyczną, elitarystyczną, a nawet nieistotną"2. Tra-
dycyjne znawstwo stara się zastąpić „nowe znawstwo" (new connoisseurship), nazywane również, być może
nie zupełne adekwatnie, „technologiczną historią sztuki" (technical art his tory)3. Jest to bowiem metoda
interdyscyplinarna, która ma szerokie pole działania. Opiera się na najnowocześnieszych badaniach techno-
logicznych - a więc na współpracy historyków sztuki z konserwatorami i naukami ścisłymi - w celu nie
tylko atrybucji, autentyczności czy datowania obrazów, ale zrozumienia procesu powstawania dzieła sztuki
1 W ostatnich latach ukazało się zaledwie kilka anglojęzycznych publikacji książkowych całkowicie poświęconych
problematyce lub dziejom tradycyjnego znawstwa (wyłączając zawsze popularną tematykę fałszerstw): C.B. S с а 11 e n, Rembrandt,
Réputation and the Practice of Connoisseurship, Amsterdam 2004; The Expert versus the Object, Judging Fakes and False
Attributions in the Visual Arts, ed. R.D. Spencer, Oxford 2004; J.H. Beck, From Duccio to Raphaël: Connoisseurship in Crisis,
Florence 2006; Art Market and Connoisseurship ; A Closer Look at the Paintings by Rembrandt, Rubens and their Contemporaries,
eds. A. Tum mers, К. Jonckheere, Amsterdam 2008. Na temat fałszerstw warto zasygnalizować z ostatnich lat: А. В r i e f e 1,
The Deceivers: Art Forgery and Identity in the Nineteeth Century, Ithaca N.Y., London 2006; Scientific Investigation of Copies,
Fakes and Forgeries, ed. P. Craddock, Oxford 2009. W Polsce problematyką atrybucji zajmują się J. M i 1 i s z к i e w i с z,
M. Morka, Kolekcja Porczyńskich - genialne oszustwo?, Warszawa 1993; К. P o m i a n, Zbieracze i osobliwości. Paryż - Wenecja
XVI-XVIII wiek, tłum. A. P i e ń к o s, Warszawa 1996; M. Morka, Kolekcja im. Jana Pawła II: Kompromitacja Kościoła i państwa,
Warszawa 1999; Falsyfikaty dzieł sztuki w zbiorach polskich. Materiały międzynarodowej konferencji naukowej zorganizowanej
21-22 V 1999 r. przez Instytut Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego, Oddział Warszawski Stowarzyszenia Historyków Sztuki
i Zamek Królewski w Warszawie, red. J. M i z i o 1 e к, M. Morka, Warszawa 2001 ; R. Kasperowicz, Berenson i mistrzowie
odrodzenia: przyczynek do postawy estetycznej Bernarda Berensona, Kraków 2001; Serenissima: światło Wenecji: dzieła mistrzów
weneckich XIV-XVIII wieku ze zbiorów Muzeum Narodowego w Warszawie w świetle nowych badań technologicznych, historycznych
i prac konserwatorskich. Katalog wystawy, Muzeum Narodowe w Warszawie, październik-grudzień 1999, Muzeum Narodowe
w Poznaniu, styczeń-luty 2000, Muzeum Narodowe we Wrocławiu, marzec-maj 2000. W Bibliotece Narodowej w Warszawie odbyła
się Międzynarodowa Konferencja Fałszerstwa sztuki. Teoria praktyka - rynek - prawo, 18-20 XI 2009.
2 R. O f f n e r, A Discerning Eve: essays on Early Italian Paintings, ed. A. L a d i s , Pennsylvania 1998, s. viii.
3 G. В a s t e к, Znawstwo - dzieje i metoda, „Ikonotheka. Prace Instytutu Historii Sztuki Uniwersytetu Warszawskiego", 10,
1996, s. 35-50 (tam wcześniejsza literatura). Z literatury anglojęzycznej m.in.: D. В oraford, Introduction, [w]: Looking through
Paintings. The Study of Painting Techniques and Materials in Support of Art Historical Research, ed. E. Ilcrmens, Leiden 1998,
s. 9-12; J.R.J. vanAsperendeBoer, Some Reflections upon the Impact of Scientific Examination on Art Historical Research,
[w:] ibidem, s. 13-17.