DOI Artikel:
Burno, Filip: Metropolia, "stolica narodu" i centrum hispanidad: architectura Madrytu 1850-1975
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.14577#0145
Rocznik Historii Sztuki, tom XXXV
Wydawnictwo Neriton, 2010
FILIP BURNO
WARSZAWA
METROPOLIA, „STOLICA NARODU" I CENTRUM HISPANIDAD.
ARCHITEKTURA MADRYTU 1850-1975
W literaturze przedmiotu wiadomości na temat architektury hiszpańskiej XIX i XX w. ograniczają się
przeważnie do twórczości Katalończyków: Antonia Gaudiego, Lluisa Domènecha i Montanera, Josepa Lluisa
Serta oraz Ricarda Bofilla. Można odnieść wrażenie, że w Hiszpanii poza Barceloną nie powstawały w tym
czasie wartościowe budowle, nie działali zdolni architekci. W cieniu głównego miasta Katalonii pozostaje
nawet architektura Madrytu z tego okresu. Poza Hiszpanią jest ona marginalizowana lub wręcz pomijana
przez większość badaczy1.
ROZWÓJ MIASTA W 2. POŁOWIE XIX WIEKU
Początków procesu przekształcenia Madrytu w nowoczesne miasto należy szukać w połowie wieku
XIX, w czasach panowania królowej Izabeli II z dynastii Burbonów (1833-1868)2. W okresie koniunktury
gospodarczej, trwającej od roku 1843 do połowy następnej dekady, w Madrycie wybudowano m.in. Kanał
Izabeli II (1851-1858), w centrum założono oświetlenie gazowe (1848-1851), a także uregulowano zabu-
dowę jednego z ważniejszych placów - Puerta del Sol (1857-1862).
1 Jedynym z nielicznych syntetycznych opracowań omawianego problemu, autorstwa badacza niepochodzącego z Hiszpanii,
jest książka: I. Hoppe, Moderne Architektur. Madrid, 1900-1992, Kammerer&Unverzagt Verlag, Hamburg 1996. Literatura
hiszpańska poświęcona zagadnieniu jest natomiast dosyć bogata. Od końca lat 60. powstało wiele interesujących prac; do
najważniejszych należą: P. N a v a s с u é s P a I а с i o, Arquitectura y arquitectos del siglo XIX, Instituto de Estudios Madrilenos,
Madrid 1973; E.R. Palomeque, Ordenación y transfortnaciones urbanas del casco antiguo madrilène durante los siglos XIX
y XX, Instituto de Estudios Madrilenos, Madrid 1976; J.RA. Pereira, Madrid, 1898-1931. De corte a metrópoli, Comunidad de
Madrid, Madrid 1985; C. DiezdeBaldeón, Arquitectura y clases sociales en el Madrid del siglo XIX, Siglo Veintiuno de Espana,
Madrid 1986. Wspomnieć należy także prace hiszpańskich historyków sztuki napisane w obcych językach, głównie teksty poświęcone
pojedynczym problemom, пр.: J.J. Lahuerta, Razionalismo e architettura in Spagna negli anni trenta, [w:] I'Europa dei
razionalisti, Electa, Milano 1989; C. Sambricio, Die faschistische Alternative. Spanische Architektur 1936-1945, [w:]
Faschistische Architektur en. Planen und Bauen in Europa 1930 bis 1945, hrsg. H. Frank, Christians, Hamburg 1985, s. 158-190;
J.A. Va g uero Górne z, J. С a s ar i e g o Córdoba, Madrid. Arquitecturas perdida / lost architecture. 1927-1986, Pronaos,
Madrid 1995. Datowanie i atrybucję większości projektów przyjęto za katalogiem architektury Madrytu, opracowanym na podstawie
planów i kosztorysów przechowywanych w archiwum Colegio Oficial de Arquitectos de Madrid (COAM), w Archiwum Miejskim
(Archivo General de la Villa de Madrid), a także w zbiorach prywatnych (głównie rodzin architektów): Arquitectura de Madrid,
Madrid: Fundación COAM 2003.
2 Historia Madrytu do połowy XIX w.: J.A, N i e t o S an с he z, Artesanos y mercaderes: una historia social у económica de
Madrid - 1450-1850, Fundamentos, Madrid 2006, s. 298-299; P. Montoliû Camps, Madrid, villa y corte: historia de una
ciudad, Silex, Madrid 1987, s. 23-180.
Wydawnictwo Neriton, 2010
FILIP BURNO
WARSZAWA
METROPOLIA, „STOLICA NARODU" I CENTRUM HISPANIDAD.
ARCHITEKTURA MADRYTU 1850-1975
W literaturze przedmiotu wiadomości na temat architektury hiszpańskiej XIX i XX w. ograniczają się
przeważnie do twórczości Katalończyków: Antonia Gaudiego, Lluisa Domènecha i Montanera, Josepa Lluisa
Serta oraz Ricarda Bofilla. Można odnieść wrażenie, że w Hiszpanii poza Barceloną nie powstawały w tym
czasie wartościowe budowle, nie działali zdolni architekci. W cieniu głównego miasta Katalonii pozostaje
nawet architektura Madrytu z tego okresu. Poza Hiszpanią jest ona marginalizowana lub wręcz pomijana
przez większość badaczy1.
ROZWÓJ MIASTA W 2. POŁOWIE XIX WIEKU
Początków procesu przekształcenia Madrytu w nowoczesne miasto należy szukać w połowie wieku
XIX, w czasach panowania królowej Izabeli II z dynastii Burbonów (1833-1868)2. W okresie koniunktury
gospodarczej, trwającej od roku 1843 do połowy następnej dekady, w Madrycie wybudowano m.in. Kanał
Izabeli II (1851-1858), w centrum założono oświetlenie gazowe (1848-1851), a także uregulowano zabu-
dowę jednego z ważniejszych placów - Puerta del Sol (1857-1862).
1 Jedynym z nielicznych syntetycznych opracowań omawianego problemu, autorstwa badacza niepochodzącego z Hiszpanii,
jest książka: I. Hoppe, Moderne Architektur. Madrid, 1900-1992, Kammerer&Unverzagt Verlag, Hamburg 1996. Literatura
hiszpańska poświęcona zagadnieniu jest natomiast dosyć bogata. Od końca lat 60. powstało wiele interesujących prac; do
najważniejszych należą: P. N a v a s с u é s P a I а с i o, Arquitectura y arquitectos del siglo XIX, Instituto de Estudios Madrilenos,
Madrid 1973; E.R. Palomeque, Ordenación y transfortnaciones urbanas del casco antiguo madrilène durante los siglos XIX
y XX, Instituto de Estudios Madrilenos, Madrid 1976; J.RA. Pereira, Madrid, 1898-1931. De corte a metrópoli, Comunidad de
Madrid, Madrid 1985; C. DiezdeBaldeón, Arquitectura y clases sociales en el Madrid del siglo XIX, Siglo Veintiuno de Espana,
Madrid 1986. Wspomnieć należy także prace hiszpańskich historyków sztuki napisane w obcych językach, głównie teksty poświęcone
pojedynczym problemom, пр.: J.J. Lahuerta, Razionalismo e architettura in Spagna negli anni trenta, [w:] I'Europa dei
razionalisti, Electa, Milano 1989; C. Sambricio, Die faschistische Alternative. Spanische Architektur 1936-1945, [w:]
Faschistische Architektur en. Planen und Bauen in Europa 1930 bis 1945, hrsg. H. Frank, Christians, Hamburg 1985, s. 158-190;
J.A. Va g uero Górne z, J. С a s ar i e g o Córdoba, Madrid. Arquitecturas perdida / lost architecture. 1927-1986, Pronaos,
Madrid 1995. Datowanie i atrybucję większości projektów przyjęto za katalogiem architektury Madrytu, opracowanym na podstawie
planów i kosztorysów przechowywanych w archiwum Colegio Oficial de Arquitectos de Madrid (COAM), w Archiwum Miejskim
(Archivo General de la Villa de Madrid), a także w zbiorach prywatnych (głównie rodzin architektów): Arquitectura de Madrid,
Madrid: Fundación COAM 2003.
2 Historia Madrytu do połowy XIX w.: J.A, N i e t o S an с he z, Artesanos y mercaderes: una historia social у económica de
Madrid - 1450-1850, Fundamentos, Madrid 2006, s. 298-299; P. Montoliû Camps, Madrid, villa y corte: historia de una
ciudad, Silex, Madrid 1987, s. 23-180.