DOI Artikel:
Grzybkowska, Teresa: Orgród Armidy arkadyjskiej - Heleny Radziwiłłowej
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.14577#0031
OGRÓD ARM I DY ARKADYJSKIEJ - HELENY RADZIWIŁŁOWEJ
25
Ariadny, posągi Westalek, wazy, urny, naczynia, kandelabry68, ale też „różne tyftyki ze skarbca Tippo-Sahiba,
sandały ludożerców z wyspy Otahiti, wykopaliska greckie i te z daru carycy Katarzyny TT"69. Miały przypo-
minać o prymitywnych i egzotycznych światach. Do jednej z mahoniowych szkatuł wspartych na czterech
brązowych sfinksach Helena włożyła pukle włosów zmarłych córek. Najcenniejszym dziełem sztuki staro-
żytnej była głowa Niobe, córki Tantala, żony Amfiona, która za sprawą Apollina i Diany straciła siedem
córek i siedmiu synów70. Rzeźba ta przypominała o bólu samej fundatorki, opłakującej śmierć swoich dzieci.
W Panteonie rozbrzmiewała muzyka organów71.
SYPIALNIA I PRZYBYTEK PANA
Z sali Panteonu Radziwiłłowa przechodziła do sypialni mieszczącej się po stronie południowej. Do
tego pokoju bezpośrednio przylegał półośmioboczny ryzalit mieszczący Przybytek Pana (il. 24). Jego porte-
-fenêtres wychodziły na ogród. Radziwiłłowa, otwierając drzwi lewe widziała Przybytek Arcykapłana,
a prawe - Akwedukt. Wychodząc z pokoju od razu dotykała stopą „pysznego kobierca z świeżych kwia-
tów"72. Na zewnątrz, pośrodku ryzalitu, w niszy znajdował się ołtarz Pana z figurą arkadyjskiego boga
płodnych sił natury, opiekuna pasterzy oraz ich trzód. Radziwiłłowa w przewodniku zaznacza obie domeny
Pana: „Posąg bożka pasterzy, jego godła, jako też i uwielbianej w dziełach swych przyrody, złożone na ołta-
rzu, poświeconym bóstwu miejsca tego, zdobią zewnętrzną stronę sypialni"73. Wewnątrz sypialni ściany
malowane przez Norblina ukazywały park powązkowski Izabeli Czartoryskiej, a na plafonie chmury. Tu
też znajdowało się marmurowe popiersie przyjaciółki jako Westalki (il. 25)74. Nad kominkiem z białego
marmuru, którego ognisko ułożone zostało w „kształcie ofiarnego ołtarza", znajdował się marmurowy
Amor spoczywający wśród zieleni „przy odblasku lampy, którą Psyche z nieba opuszcza"75. Naprzeciw
tego ołtarza stało na ozdobnym podeście mahoniowe łoże, z którego oglądać można było „wszystkich
niemal wielkich poetów w małych formatach, wyżej zaś ustawione naczynia alabastrowe oświecają wie-
czorem czytelnię [...]. Drzwi szklane sypialni prowadzą przez pyszny kobierzec z świeżych kwiatów do
zagrody otoczonej starym kamiennym murem i ostrą kratą"76. Był to mur z kariatydami obok Przybytku
Arcykapłana (por. il. 13).
Przybytek Pana zachował się, ale znamy go też z rysunków Norblina. Na zewnątrz, do dzisiaj nad
drzwiami widnieją symbole Pana: syringa i flety oraz tyrs - laska z szyszką, gałąź winnego grona, tam-
buryn. Sama „figura" Pana, jak można mniemać, przetrwała w popiersiu, dzisiaj znajdującym się we wnę-
trzu dawnej sypialni77. Na zewnętrznej ścianie tejże sypialni natomiast umieszczony był zegar słoneczno-
-księżycowy ze złoconego brązu (il. 26)78: „promieniem księżyca oświecony ukazuje godziny spoczynku.
Godziny dnia w nieobecności tylko drogiego przedmiotu liczone być zwykły"79. Zegar zakupiony po
królu Stanisławie Auguście w 1795 r.80, już w 1800 znajdował się na ścianie świątyni, co wiemy z Opisu
Arkadii. Przyrząd ten doskonale odpowiadał symbolice Świątyni poświęconej Apollinowi i Dianie, więc
bogom dnia i nocy.
68 Et in Arkadia Ego..., s. 44.
69 W a s y 1 e w s к i, op. cit., s. 26.
70 Muszyńska, op. cit., s. 145, nr 53; ostatnio E.Jastrzębowska, Niobe, [hasło w katalogu wystawy] Amor Polonus...,
t. 1, Warszawa 2010, s. 146.
71 Opis Arkadii..., s. 148.
72 Ibidem, s. 152.
73 Ibidem, s. 151.
74 W. P i w к o w s к i, Katalog zbiorów Heleny Radziwitiowej w Arkadii, [w:] Et in Arcadia ego..., s. 164, nr kat. 99.
75 Opis Arkadii..., s. 152.
76 Ibidem.
77 Popiersie, pochodzące z XVIII w., długo poddawane było konserwacji, która objęła przede wszystkim twarz Pana, może
ją nawet karykaturalnie zniekształcając.
78 Zegar ten pochodzi najpewniej z lat 1660-1680. Jego doskonałość astronomiczna pozwoliła na wysunięcie przypuszczenia,
że mógł go wykonać Jan Heweliusz. G. S z у с h 1 i ń s к i, The Sundial of the Palace in Nieborów, Poland, „Horological Journal",
Januar 2009, s. 24-27. Kuratorowi Nieborowa, mgr Stefanowi Górskiemu dziękuję za wskazanie tego artykułu.
79 Opis Arkadii..., s. 15E
80 S z у с h ł i ń s к i, op. cit.
25
Ariadny, posągi Westalek, wazy, urny, naczynia, kandelabry68, ale też „różne tyftyki ze skarbca Tippo-Sahiba,
sandały ludożerców z wyspy Otahiti, wykopaliska greckie i te z daru carycy Katarzyny TT"69. Miały przypo-
minać o prymitywnych i egzotycznych światach. Do jednej z mahoniowych szkatuł wspartych na czterech
brązowych sfinksach Helena włożyła pukle włosów zmarłych córek. Najcenniejszym dziełem sztuki staro-
żytnej była głowa Niobe, córki Tantala, żony Amfiona, która za sprawą Apollina i Diany straciła siedem
córek i siedmiu synów70. Rzeźba ta przypominała o bólu samej fundatorki, opłakującej śmierć swoich dzieci.
W Panteonie rozbrzmiewała muzyka organów71.
SYPIALNIA I PRZYBYTEK PANA
Z sali Panteonu Radziwiłłowa przechodziła do sypialni mieszczącej się po stronie południowej. Do
tego pokoju bezpośrednio przylegał półośmioboczny ryzalit mieszczący Przybytek Pana (il. 24). Jego porte-
-fenêtres wychodziły na ogród. Radziwiłłowa, otwierając drzwi lewe widziała Przybytek Arcykapłana,
a prawe - Akwedukt. Wychodząc z pokoju od razu dotykała stopą „pysznego kobierca z świeżych kwia-
tów"72. Na zewnątrz, pośrodku ryzalitu, w niszy znajdował się ołtarz Pana z figurą arkadyjskiego boga
płodnych sił natury, opiekuna pasterzy oraz ich trzód. Radziwiłłowa w przewodniku zaznacza obie domeny
Pana: „Posąg bożka pasterzy, jego godła, jako też i uwielbianej w dziełach swych przyrody, złożone na ołta-
rzu, poświeconym bóstwu miejsca tego, zdobią zewnętrzną stronę sypialni"73. Wewnątrz sypialni ściany
malowane przez Norblina ukazywały park powązkowski Izabeli Czartoryskiej, a na plafonie chmury. Tu
też znajdowało się marmurowe popiersie przyjaciółki jako Westalki (il. 25)74. Nad kominkiem z białego
marmuru, którego ognisko ułożone zostało w „kształcie ofiarnego ołtarza", znajdował się marmurowy
Amor spoczywający wśród zieleni „przy odblasku lampy, którą Psyche z nieba opuszcza"75. Naprzeciw
tego ołtarza stało na ozdobnym podeście mahoniowe łoże, z którego oglądać można było „wszystkich
niemal wielkich poetów w małych formatach, wyżej zaś ustawione naczynia alabastrowe oświecają wie-
czorem czytelnię [...]. Drzwi szklane sypialni prowadzą przez pyszny kobierzec z świeżych kwiatów do
zagrody otoczonej starym kamiennym murem i ostrą kratą"76. Był to mur z kariatydami obok Przybytku
Arcykapłana (por. il. 13).
Przybytek Pana zachował się, ale znamy go też z rysunków Norblina. Na zewnątrz, do dzisiaj nad
drzwiami widnieją symbole Pana: syringa i flety oraz tyrs - laska z szyszką, gałąź winnego grona, tam-
buryn. Sama „figura" Pana, jak można mniemać, przetrwała w popiersiu, dzisiaj znajdującym się we wnę-
trzu dawnej sypialni77. Na zewnętrznej ścianie tejże sypialni natomiast umieszczony był zegar słoneczno-
-księżycowy ze złoconego brązu (il. 26)78: „promieniem księżyca oświecony ukazuje godziny spoczynku.
Godziny dnia w nieobecności tylko drogiego przedmiotu liczone być zwykły"79. Zegar zakupiony po
królu Stanisławie Auguście w 1795 r.80, już w 1800 znajdował się na ścianie świątyni, co wiemy z Opisu
Arkadii. Przyrząd ten doskonale odpowiadał symbolice Świątyni poświęconej Apollinowi i Dianie, więc
bogom dnia i nocy.
68 Et in Arkadia Ego..., s. 44.
69 W a s y 1 e w s к i, op. cit., s. 26.
70 Muszyńska, op. cit., s. 145, nr 53; ostatnio E.Jastrzębowska, Niobe, [hasło w katalogu wystawy] Amor Polonus...,
t. 1, Warszawa 2010, s. 146.
71 Opis Arkadii..., s. 148.
72 Ibidem, s. 152.
73 Ibidem, s. 151.
74 W. P i w к o w s к i, Katalog zbiorów Heleny Radziwitiowej w Arkadii, [w:] Et in Arcadia ego..., s. 164, nr kat. 99.
75 Opis Arkadii..., s. 152.
76 Ibidem.
77 Popiersie, pochodzące z XVIII w., długo poddawane było konserwacji, która objęła przede wszystkim twarz Pana, może
ją nawet karykaturalnie zniekształcając.
78 Zegar ten pochodzi najpewniej z lat 1660-1680. Jego doskonałość astronomiczna pozwoliła na wysunięcie przypuszczenia,
że mógł go wykonać Jan Heweliusz. G. S z у с h 1 i ń s к i, The Sundial of the Palace in Nieborów, Poland, „Horological Journal",
Januar 2009, s. 24-27. Kuratorowi Nieborowa, mgr Stefanowi Górskiemu dziękuję za wskazanie tego artykułu.
79 Opis Arkadii..., s. 15E
80 S z у с h ł i ń s к i, op. cit.