DOI Artikel:
Zieliński, Dominik: Między Historią Króla a Historią Psyche: Francuskie pierwowzory w malarskiej dekoracji wnętrz pałacu Herrenchiemsee
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.14577#0076
70
DOMINIK ZIELIŃSKI
nym dla epoki historyzmu przepychem. W pałacu znalazły się liczne przedstawienia samego Ludwika XV,
portrety osobistości jego dworu oraz wydarzeń historycznych z udziałem francuskiego władcy wzorowane
na francuskich dziełach dawnego malarstwa i rzeźby. Także jego wielki poprzednik, Ludwik XIV został
upamiętniony w ikonografii wnętrz. Większą część elementów wystroju komnat stanowiły kopie bądź naśla-
downictwa XVII- i XVIII-wiecznych dzieł sztuki, głównie proweniencji francuskiej. Ogród otaczający tę
niewielką rezydencję składa się z dwóch części: regularnego założenia otaczającego pałac oraz rozległego
parku krajobrazowego. Na jego terenie usytuowano inspirowaną wagnerowskim Tannhàuserem Grotę Wenus
oraz Kiosk Mauretański - pawilon pochodzący z Powszechnej Wystawy Światowej zorganizowanej w 1867 г.,
będący wyrazem zainteresowania Ludwika II Orientem2. W dolinie Granswang król przewidywał również
wystawienie pałaców Bizantyjskiego i Chińskiego, a także Pawilonu Huberta.
Rezydencja Linderhof była przede wszystkim hołdem złożonym Burbonom oraz sztuce rokoka. Repre-
zentując popularne wówczas tzw. drugie rokoko, była kolejną artystyczną inicjatywą króla, zdradzającą jego
francuskie fascynacje.
Mecenat artystyczny króla okazał się niezwykle płodny również w dziedzinie przedstawień scenicznych.
Frankofilskie zainteresowania Ludwika odzwierciedlały sztuki teatralne, przede wszystkim te przygotowy-
wane specjalnie dla niego - tzw. Separatvorstellungen. W latach 1872-1885 wystawiono ponad 200 spekta-
kli teatralnych, operowych i baletowych. Najliczniejszą grupę stanowiły te związane z okresem panowania
Ludwika XIV i Ludwika XV3. Wiele z nich, o podobnej tematyce pozostało jedynie w fazie przygotowaw-
czej, w postaci opisów scen i występujących w nich bohaterów, a także projektów scenografii. Akcja wielu
z nich toczyła się w Wersalu, dlatego też ich twórcy, m.in. Christian Jank (1833-1888), byli wysyłani do
Paryża w celu dokładnego przestudiowania wybranych budowli. Znamienne i wielokrotnie podkreślane przez
kolejnych badaczy było projektowanie architektonicznych pomysłów króla, w tym także wnętrz pałacu
Herrenchiemsee, na podstawie scenicznych dekoracji4.
BAWARSKI WERSAL
Frankofilia Ludwika II, objawiająca się we wszystkich dziedzinach jego mecenatu i trwająca nieprzer-
wanie niemal przez całe życie króla, zajmuje uprzywilejowane miejsce w porównaniu do innych zaintere-
sowań. Co nadzwyczaj ważne, stała ona poza politycznymi decyzjami tego władcy5.
Najpełniej wyrażona została w ostatnim ze zrealizowanych pomysłów - pałacu Herrenchiemsee (il. I)6.
W tej budowli Ludwik II wyraziście ukazał zafascynowanie czasami panowania ostatnich wielkich królów
2 Zainteresowania króla kulturami dalekowschodnimi uwidoczniły się wcześniej w małej architekturze i projektach malowi-
deł iluzjonistycznych ogrodu zimowego w monachijskiej Rezydencji (1871) oraz w wystroju Sali Marokańskiej w loży łowieckiej
Schachen (1870-1872). Pozostała architektura w parku Linderhof w postaci Domu Marokańskiego (pawilonu zakupionego przez
króla po Powszechnej Wystawie Światowej w 1878), Chaty Hundinga i Pustelni Gurnemanza (obie budowle inspirowane Pierście-
niem Nibehmgów i Parsifalem Wagnera), pierwotnie umieszczona była w większej odległości od pałacu, stanowiąc punkty przy-
stankowe dla podróży króla. Usytuowana w bezpośrednim sąsiedztwie pałacu kaplica Św. Anny została wybudowana w XVII w.
3 Trzeba mieć również na względzie dramaty sceniczne Wagnera, w których nieustannie lubował się król. Na ich temat
m.in.: H.G. Evers, Ludwig II. von Bayern. Theaterfurst - Kônig - Bauherr. Gedanken zum Selbstverstàndnis, Miinchen 1986,
s. 95-118. Chociaż relacje kompozytora i króla ewoluowały, ostatecznie ulegając rozluźnieniu, to wpływ, jaki muzyk wywarł na
Ludwika II był wyraźny. Na temat relacji Ludwika II i Wagnera m.in.: D. Zieliński, Założenie ogrodowe pałacu Herrenchiemsee.
Motyw ogrodów wersalskich w mecenacie artystycznym Ludwika II Bawarskiego, „Rocznik Historii Sztuki", XXXIV, 2009, s. 124,
przyp. 74.
4 Na temat związku pałacu Herrenchiemsee i dekoracji teatralnych: M. Petzet, Architektur und Theaterdekoration - die
Bauten Kônig Ludwigs //. ais Btihne seines Lebens, [w:] Kônig Ludwig II.-Muséum Herrenchiemsee. Katalog, Miinchen 1986,
s. 44, 49-52; K. H o m m e 1, Die Separatvorstellungen vor Kônig Ludwig IL von Bayern. Schauspiel - Oper - Ballett, Miinchen
1963, s. 288.
5 Więcej na temat politycznych uwarunkowań frankofilii Ludwika II i ówczesnej sytuacji politycznej Bawarii m.in.:
Zieliński, Założenie ogrodowe..., s. 124.
6 Badania nad pałacem Herrenchiemsee zapoczątkował G.H. Evers rozdziałem Herrenchiemsee w książce Lod, Macht und
Raum ais Bereiche der Architektur, Miinchen 1939, s. 199-282. Pierwsze i jak dotąd jedyne monograficzne opracowanie stanowi
napisana na podstawie rozprawy doktorskiej książka: A. Ra uch, Schloss Herrenchiemsee. Raurne und Symbole, Miinchen 1993,
wydana powtórnie pod nieco zmienionym tytułem: Schloss Herrenchiemsee, Miinchen 1995. Poruszono w nich po raz pierwszy
problematykę ikonologiczną wnętrz pałacu na podstawie wybranych elementów wystroju, szczególnie malowideł sufitowych. Nadto
DOMINIK ZIELIŃSKI
nym dla epoki historyzmu przepychem. W pałacu znalazły się liczne przedstawienia samego Ludwika XV,
portrety osobistości jego dworu oraz wydarzeń historycznych z udziałem francuskiego władcy wzorowane
na francuskich dziełach dawnego malarstwa i rzeźby. Także jego wielki poprzednik, Ludwik XIV został
upamiętniony w ikonografii wnętrz. Większą część elementów wystroju komnat stanowiły kopie bądź naśla-
downictwa XVII- i XVIII-wiecznych dzieł sztuki, głównie proweniencji francuskiej. Ogród otaczający tę
niewielką rezydencję składa się z dwóch części: regularnego założenia otaczającego pałac oraz rozległego
parku krajobrazowego. Na jego terenie usytuowano inspirowaną wagnerowskim Tannhàuserem Grotę Wenus
oraz Kiosk Mauretański - pawilon pochodzący z Powszechnej Wystawy Światowej zorganizowanej w 1867 г.,
będący wyrazem zainteresowania Ludwika II Orientem2. W dolinie Granswang król przewidywał również
wystawienie pałaców Bizantyjskiego i Chińskiego, a także Pawilonu Huberta.
Rezydencja Linderhof była przede wszystkim hołdem złożonym Burbonom oraz sztuce rokoka. Repre-
zentując popularne wówczas tzw. drugie rokoko, była kolejną artystyczną inicjatywą króla, zdradzającą jego
francuskie fascynacje.
Mecenat artystyczny króla okazał się niezwykle płodny również w dziedzinie przedstawień scenicznych.
Frankofilskie zainteresowania Ludwika odzwierciedlały sztuki teatralne, przede wszystkim te przygotowy-
wane specjalnie dla niego - tzw. Separatvorstellungen. W latach 1872-1885 wystawiono ponad 200 spekta-
kli teatralnych, operowych i baletowych. Najliczniejszą grupę stanowiły te związane z okresem panowania
Ludwika XIV i Ludwika XV3. Wiele z nich, o podobnej tematyce pozostało jedynie w fazie przygotowaw-
czej, w postaci opisów scen i występujących w nich bohaterów, a także projektów scenografii. Akcja wielu
z nich toczyła się w Wersalu, dlatego też ich twórcy, m.in. Christian Jank (1833-1888), byli wysyłani do
Paryża w celu dokładnego przestudiowania wybranych budowli. Znamienne i wielokrotnie podkreślane przez
kolejnych badaczy było projektowanie architektonicznych pomysłów króla, w tym także wnętrz pałacu
Herrenchiemsee, na podstawie scenicznych dekoracji4.
BAWARSKI WERSAL
Frankofilia Ludwika II, objawiająca się we wszystkich dziedzinach jego mecenatu i trwająca nieprzer-
wanie niemal przez całe życie króla, zajmuje uprzywilejowane miejsce w porównaniu do innych zaintere-
sowań. Co nadzwyczaj ważne, stała ona poza politycznymi decyzjami tego władcy5.
Najpełniej wyrażona została w ostatnim ze zrealizowanych pomysłów - pałacu Herrenchiemsee (il. I)6.
W tej budowli Ludwik II wyraziście ukazał zafascynowanie czasami panowania ostatnich wielkich królów
2 Zainteresowania króla kulturami dalekowschodnimi uwidoczniły się wcześniej w małej architekturze i projektach malowi-
deł iluzjonistycznych ogrodu zimowego w monachijskiej Rezydencji (1871) oraz w wystroju Sali Marokańskiej w loży łowieckiej
Schachen (1870-1872). Pozostała architektura w parku Linderhof w postaci Domu Marokańskiego (pawilonu zakupionego przez
króla po Powszechnej Wystawie Światowej w 1878), Chaty Hundinga i Pustelni Gurnemanza (obie budowle inspirowane Pierście-
niem Nibehmgów i Parsifalem Wagnera), pierwotnie umieszczona była w większej odległości od pałacu, stanowiąc punkty przy-
stankowe dla podróży króla. Usytuowana w bezpośrednim sąsiedztwie pałacu kaplica Św. Anny została wybudowana w XVII w.
3 Trzeba mieć również na względzie dramaty sceniczne Wagnera, w których nieustannie lubował się król. Na ich temat
m.in.: H.G. Evers, Ludwig II. von Bayern. Theaterfurst - Kônig - Bauherr. Gedanken zum Selbstverstàndnis, Miinchen 1986,
s. 95-118. Chociaż relacje kompozytora i króla ewoluowały, ostatecznie ulegając rozluźnieniu, to wpływ, jaki muzyk wywarł na
Ludwika II był wyraźny. Na temat relacji Ludwika II i Wagnera m.in.: D. Zieliński, Założenie ogrodowe pałacu Herrenchiemsee.
Motyw ogrodów wersalskich w mecenacie artystycznym Ludwika II Bawarskiego, „Rocznik Historii Sztuki", XXXIV, 2009, s. 124,
przyp. 74.
4 Na temat związku pałacu Herrenchiemsee i dekoracji teatralnych: M. Petzet, Architektur und Theaterdekoration - die
Bauten Kônig Ludwigs //. ais Btihne seines Lebens, [w:] Kônig Ludwig II.-Muséum Herrenchiemsee. Katalog, Miinchen 1986,
s. 44, 49-52; K. H o m m e 1, Die Separatvorstellungen vor Kônig Ludwig IL von Bayern. Schauspiel - Oper - Ballett, Miinchen
1963, s. 288.
5 Więcej na temat politycznych uwarunkowań frankofilii Ludwika II i ówczesnej sytuacji politycznej Bawarii m.in.:
Zieliński, Założenie ogrodowe..., s. 124.
6 Badania nad pałacem Herrenchiemsee zapoczątkował G.H. Evers rozdziałem Herrenchiemsee w książce Lod, Macht und
Raum ais Bereiche der Architektur, Miinchen 1939, s. 199-282. Pierwsze i jak dotąd jedyne monograficzne opracowanie stanowi
napisana na podstawie rozprawy doktorskiej książka: A. Ra uch, Schloss Herrenchiemsee. Raurne und Symbole, Miinchen 1993,
wydana powtórnie pod nieco zmienionym tytułem: Schloss Herrenchiemsee, Miinchen 1995. Poruszono w nich po raz pierwszy
problematykę ikonologiczną wnętrz pałacu na podstawie wybranych elementów wystroju, szczególnie malowideł sufitowych. Nadto